Choczeńskie rody- Bąkowie

Najstarszy pewny zapis dotyczący obecności nazwiska Bąk w Choczni pochodzi z 1723 roku. W tym właśnie roku, a dokładnie 28 lipca, niejaki Paweł Bączkowic poślubił Agnieszkę Czapionkę. W latach 1726-1733 ta para małżeńska ochrzciła w Choczni pięcioro swoich dzieci.  

Nazwisko Bąk mogło występować w metrykalnych księgach choczeńskich już nieco wcześniej, ale pojedyncze przypadki zapisów na ten temat (na przykład z 1695 roku) są niejednoznaczne, mało czytelne i można je różnie interpretować.

Pewne światło na pochodzenie choczeńskich Bąków może rzucać wpis metrykalny z 1728 roku, w którym zanotowano, że Regina Bączonka ze Skawicy ochrzciła w Choczni swoje bliźnięta: Andrzeja i Agatę.

Nazwa rodowa Bąk pojawia się następnie w Choczni w zestawieniu sporządzonym przez Władysława Kosińskiego (LINK) pomiędzy 1752 a 1762 rokiem. W tym czasie (aż do 1784 roku) dzieci miał wyłącznie Wojciech Bąk, syn Pawła i Agnieszki (6 synów i 7 córek). Ówcześni Bąkowie nie zaliczali się do warstwy choczeńskich rolników/kmieci, posiadających własną rolę, ponieważ brak nazwy takowej w Metryce Józefińskiej z lat 1785-1789 (LINK).

W roku 1844 nazwisko Bąk należało już do bardziej popularnych w Choczni. 22 dorosłe osoby z nazwiskiem Bąk należały wtedy do Towarzystw Wstrzemięźliwości i Trzeźwości (LINK). To prawie wyłącznie dalsi potomkowie Wojciecha- syna Pawła, za wyjątkiem zstępnych Wawrzyńca Bąka, którego genealogia nie jest mi znana.
Rozpoczęty w 1844 roku spis własności gruntowej w Choczni wykazał dziewięciu właścicieli noszących nazwisko Bąk. Ich łączny areał wynosił ponad 61 mórg, co stanowiło 15-stą chłopską własność rodową.
Przeciętne gospodarstwo ówczesnych Bąków nie osiągało jednak średnich wartości wyliczonych dla całej wsi, zarówno pod względem powierzchni, jak i przynoszonego dochodu rocznego.
Według "Grundparzellen- Protocoll" nawiększym posiadaczem spośród Bąków był wtedy Antoni Bąk spod numeru 278, którego 10 mórg znajdowało się w Niwie Zakościelnej, na północ od Choczenki. Oprócz niego jedynie własność Wincentego Bąka (9 mórg) spod numeru 41a (Niwa Zakościelna, na południe od Choczenki) przekraczała średnią choczeńską (8,25). Pola pozostałych Bąków znajdowały się w: Niwie Dolnej od Wadowic (Franciszek, Tomasz), Niwie od Wadowic (dwóch kolejnych Franciszków), Niwie Za Sołtysią (Jan), Niwie Zakościelnej północnej (inny Tomasz i Wojciech).

W 1852 roku Wojciech Bąk (ur. 1791, syn Urbana) potwierdzał w imieniu wsi prawidłowość sporządzenia katastru gruntowego dla Choczni.

W 1853 roku urodził się w Choczni Andrzej Bąk (syn Jana i Wiktorii), późniejszy urzędnik kolejowy w Wadowicach, Jaśle i w Krakowie, który w 1892 roku zmienił urzędowo nazwisko na Choczyński.

W spisie właścicieli lub współwłaścicieli budynków mieszkalnych w Choczni, ukończonym w 1859 roku, zanotowano, że Bąkowie w Choczni posiadali osiem domów, a w dwóch dalszych połowę udziałów.

Najbardziej znanym Bąkiem w Choczni przed I wojną światową był Alojzy Bąk syn Wincentego, urodzony w 1872 roku, który brał czynny udział w zajęciach choczeńskiej Sokolej Drużyny Polowej, a następnie po 1914 roku walczył na froncie w 31 pułku piechoty armii c.k. i w walkach tych został ranny (1917). W czasie I wojny światowej ranni zostali ponadto: Józef Bąk (ur. 1883, żołnierz 36 pp), Józef Bąk (ur. 1894, żołnierz 16 pp), Karol Bąk (ur. 1894, żołnierz 16 pp) i Władysław Bąk (ur. 1893, żołnierz 56 pp), a Mikołaj Bąk (ur. 1885, żołnierz 17 pp) dostał się do niewoli rosyjskiej (1916), z której już nie powrócił.

W okresie międzywojennym aktywność publiczną rozpoczął stolarz Leon Bąk (ur. 1898, syn Jana- LINK), członek zarządu Kasy Stefczyka w Choczni (1937-1939) i radny gromadzki (1939).

Natomiast Piotr Bąk (ur. 1915, syn Jana) był urzędnikiem w Białej Podlaskiej, który po wybuchu wojny w 1939 roku dostał się do niemieckiej niewoli i został umieszczony w oflagu.

W obozie jenieckim (stalag Schildberg) znalazł się także Wojciech Bąk z Choczni (ur. 1914).

Po drugiej wojnie światowej choczeńscy Bąkowie odgrywali znaczącą rolę w życiu społeczno-politycznym wsi. Wspomniany wyżej Leon Bąk został od 1946 roku wicewójtem Gminy Chocznia, a po aresztowaniu i odwołaniu wójta Babińskiego pełnił jego obowiązki. W 1950 roku był sekretarzem prezydium zarządu Gminnej Rady Narodowej, działał w Komisji Przeciwpożarowej (jako przewodniczący) i Elektryfikacji (wiceprzewodniczący). W październiku 1950 roku wraz z innymi zwolennikami Józefa Putka musiał ustąpić z wszystkich zajmowanych w gminie stanowisk.

W powstałej w Choczni Spółdzielni Produkcyjnej im. Rokossowskiego czołowe role odgrywali małżonkowie: Stanisław (ur. 1913) i Zofia (ur. 1914) Bąk, jako członkowie – założyciele i przewodniczący. Zofia była ponadto radną gminną i działaczką Koła Gospodyń Wiejskich.

Z kolei Edward Bąk (ur. 1918, syn Jana) działał pod pseudonimem „Strzemię” w Narodowej Organizacji Wojskowej, a po schwytaniu przez Urząd Bezpieczeństwa został skazany na karę śmierci i rozstrzelany (1946).

W 1964 roku w Kanadzie został wyświęcony na księdza Stanisław Bąk, urodzony w 1937 roku w Choczni, jako syn Władysława i Marii z domu Wcisło. Jego ojciec zajmował się na emigracji ogrodnictwem pod Toronto, w czym pomagała mu żona, przedwojenna przewodnicząca Katolickiego Koła Młodzieży Żeńskiej w Choczni. A ksiądz Stanisław należał do Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów i sprawował między innymi funkcję proboszcza w parafii w Mississauga (od 1979 roku).

Według nieaktualizowanych od kilku lat danych grobonetu na nagrobkach choczeńskiego cmentarza parafialnego upamiętnionych zostało 41 osób o nazwisku Bąk.

W tym samym cyklu:

• o Rułach/Rulińskich
• o Balonach
• o Dąbrowskich
• o Widlarzach
• o Widrach
• o Ścigalskich
• o Bandołach

Właściciele domów w Choczni w połowie XIX wieku

Spis właścicieli domów w Choczni ukończony w 1859 roku-
w kolejności: nazwisko właściciela/współwłaściciela, imię, numer domu:

Szczur	Wojciech	1
Widlarz	Tomasz	2
Widlarz	Sebastian	3
Żak	Piotr	4
Żak	Jan	4
Widlarz	Antoni	5
Widlarz	Józef	6
Widlarz	Sebastian	7
Rokowski	Jan	8
Gurdek	Augustyn	9
Widlarz	Franciszek	10
Żak	Stanisław	11
Szczur	Piotr	12
Zając	Jakub	13
Zając	Wojciech	14
Zając	Mateusz	15
Zając	Tomasz	16
Szczur	Wincenty	17
Widlarz	Wojciech	18
Szczur	Jan	19
Szczur	Michał	20
Klos	Ignacy	21
Woźniak	Michał	22
Pietruszka	Walenty	23
Majkut	Szymon	24
Krystian	Franciszek	25
Skoczylas	Ignacy	26
Pietruszka	Mikołaj	27
Bandoła	Antoni	28
Szymonek	Józef	30
Gładysz	Stanisław	31
Wątroba	Jan	32
Mrzygłód	Jan	32
Dąbrowski	Stanisław	33
Bobrowski		34
pleban		35
Gurdek	Szymon	36
Kręcioch	Franciszek	37
Ścigalski	Michał	38
Ścigalski	Jan	38
Paterak	Walenty	39
Cibor	Franciszek	40
Bąk	Wincenty	41
Styła	Melchior	42
Rzycka	Maria	43
Wątroba	Franciszek	44
Cibor	Stanisław	46
Ruła	Piotr	46
Cibor	Marek	48
Płonka	Michał	49
Wcisło	Jan	50
Paterak	Jan	51
Wcisło	Jan	52
Rokowski	Piotr	53
Zając		55
Brandys	Bartłomiej	56
Kumorek	Jozef	57
Dąbrowski	Franciszek	58
Harnik		59
Figura		60
Kręcioch	Jan	61
Drapa	Jakub	62
Guzdek	Andrzej	63
Kręcioch	Jakub	64
Kręcioch	Tomasz	64
Gzela	Jan	65
Hanusiak	Tomasz	66
Pindel	Andrzej	69
Bylica	Jan	70
Ramza	Andrzej	72
Ruła	Jan	73
Ruła	Tomasz	73
Zając	Marcin	74
Pindel	Kazimierz	75
Leń	Marek	76
Twaróg	Józef	77
Twaróg	Wojciech	79
Atłas	Franciszek	80
Hanusiak	Wojciech	81
Dunin	Piotr	83
Michalik	Wawrzyniec	84
Hanusiak	Wawrzyniec	85
Sikora	Kazimierz	86
Wątroba	Franciszek	87
Widlarz	Antoni	88
Strzeżoń	Józef	88
Wider	Karol	89
Graboń	Jan	90
Zając	Michał	91
Zając	Maciej	91
Gazda	Stanisław	91
Bryndza	Jakub	92
Bryndza	Jakub	93
Bąk	Błażej	94
Ramza	Józef	94
Bryndza	Błażej	95
Romańczyk	Franciszek	96
Woźniak	Jan	97
Wajdzik	Józef	97
Graca	Wojciech	98
Buldończyk	Wojciech	99
Buldończyk	Wawrzyniec	99
Ramenda	Mikołaj	101
Dziadek	Franciszek	102
Wójcik	Antoni	103
Sikora	Piotr	104
Gzela	Wojciech	105
Bylica	Jakub	107
Cibor	Józef	108
Cibor	Jakub	109
Cibor		110
Sikora	Szymon	112
Styła	Józef	113
Niedźwiedź	Piotr	114
Burzej	Józef	115
Burzej	Jan	116
Romańczyk	Józef	117
Stuglik	Franciszek	118
Romańczyk	Julia?	119
Gzela	Stanisław	120
Pindel	Michał	122
Pindel	Antoni	123
Turała	Maciej	124
Romańczyk	Błażej	125
Romańczyk	Wojciech	126
Kobiałka	Stanisław	127
Guzdek	Jakub	128
Romańczyk	Józef	129
Bąk	Jan	131
Dunin	Piotr	132
Drapa	Józef	133
Kobiałka	Wojciech	134
Wojtala	Antoni	135
Garżel	Stanisław	136
Wider	Jan	137
Wider	Adam	139
Bąk	Maciej	140
Kręcioch	Jan	141
Dąbrowski	Maciej	142
Wójcik	Józef	143
Ramza	Szymon	145
Ruła	Tomasz	146
Grządziel	Antoni	147
Gurdek	Jan	148
Wcisło	Joachim	148
Dąbrowski	Kazimierz	149
Dąbrowski	Kazimierz	150
Dąbrowski	Ignacy	150
Gurdek	Józef	151
Gurdek	Franciszek	152
Gurdek	Jan	153
Klos	Ignacy	154
Zając	Franciszek	154
Świętek	Wojciech	155
Guzdek	Jan	156
Lipowski	Michał	156
Stankowicz	Michał	157
Turała	Sebastian	158
Styła	Wojciech	159
Styła	Wawrzyniec	160
Styła	Jan	160
Rokowski	Jan	161
Jelonek	Maciej	162
Bryndza	Andrzej	163
Nowak	Leon	164
Guzdek	Jan	165
Gancarz	Sebastian	166
Szczur	Wojciech	167
Dąbrowski	Józef	168
Bryndza	Franciszek	169
Dąbrowski	Jan	170
Dąbrowski	Franciszek	170
Szczur	Sebastian	171
Szczepaniak	Błażej	172
Guzdek	Ignacy	173
Banasik	Sebastian	174
Figura		175
Wójcik		176
Wójcik	Wojciech	177
Szczur	Jan	178
Góralczyk	Wojciech	179
Iglarski	Jan	180
Cap	Józef	181
Woźniak	Kazimierz	182
Woźniak	Franciszek	182
Wójcik	Jan	183
Wójcik	Błażej	183
Leśniak	Klemens	184
Miarka	Andrzej	186
Huppert	Majer	187
Spytkowski	Piotr	188
Cap	Grzegorz	189
Letscher	Jan	191
Widlarz	Tomasz	192
Kręcioch	Michał?	193
Łopata	Antoni	194
Piątek	Sebastian	195
Piątek	Antoni	196
Wider	Aleksander	197
Łopata	Michał	199
Balon	Jakub	199
Balon	Marcin	200
Gancarz	Jan	201
Bąk	Franciszek	202
Letscher	Tekla	203
Wątroba	Maciej	204
Kolber	Tomasz	205
Bandoła	Jan	206
Wieczorek	Wojciech	206
Bąk	Franciszek	207
Bryndza	Jan	208
Woźniak	Jan	209
Łuszczeński	Tomasz	210
Nowak	Bartłomiej	212
Warmuz	Wawrzyniec	213
Guzdek	Jan	214
Widlarz	Jan	215
Cibor	Andrzej	216
Kolber	Wincenty	218
Romańczyk	Wojciech	219
Balon	Antoni	220
Balon	Kazimierz	220
Balon	Walenty	220
Widlarz	Regina	221
Szczur	Józef	222
Romańczyk		223
Góra	Jan	224
Bobrowski		225
Wawro	Franciszek	226
Bylica	Jan	227
Odrobina	Jan	228
Odrobina	Antoni	228
Wcisło	Jan	230
Pindel	Jan	231
Buldończyk	Wojciech	232
Kobiałka	Melchior	233
Kobiałka	Wincenty	233
Rzycki	Wojciech	234
Buldończyk	Wojciech	235
Pindel	Józef	236
Koman	Jan	237
Koman	Bartłomiej	237
Drapa	Jan	238
Ścigalski	Michał	239
Szczur	Wojciech	240
Bylica	Jan	241
Cibor	Jakub	242
Zając	Antoni	243
Rzycki	Wojciech	244
Garda?	Piotr	245
Szczur	Stanisław	246
Zając	Antoni	247
Romańczyk  Jan		247
Malata	Antoni	248
Woźniak	Jan	249
Pindel	Józef	250
Łuszczyński		251
Bryndza	Antoni	252
Jura	Jan	252
Bąk	Tomasz	253
Sikora	Wawrzyniec	254
Pindel	Walenty	255
Pindel	Katarzyna	255
Bryndza	Feliks	255
Buldończyk	Józef	256
Żurek	Józef	257
Dąbrowski	Sebastian	258
Ruła	Piotr	258
Styła	Wojciech	259
Dąbrowski	Piotr	260
Płonka	Jan	260
Bryndza	Maciej	262
Wątroba	Maciej	264
Wójcik	Jakub	264
Gurdek	Antoni	265
Guzdek	Sebastian	265
Kręcioch	Tomasz	266
Kręcioch	Walenty	267
Rudzicki	Paweł	267
Koman	Maciej	268
Styła	Jakub	268
Widlarz	Sebastian	269
Ramenda	Jan	270
Bąk	Franciszek	272
Góralczyk	Tomasz	273
Ramza	Andreas	275
Stawowy	Walenty?	276
Ramza	Andrzej	277
Bąk	Antoni	278
Wójcik	Walenty	279
Szczur	Franciszek	280
Romańczyk	Andrzej	281
Bryndza	Jan	282
Nowak	Kazimierz	282
Stuglik	Józef	283
Pindel	Bartłomiej	284
Bobrowski		285
Żak	Piotr	287
Widlarz	Antoni	288
Szczur	Józef	289
Bandoła	Maciej	290
Bandoła	Wojciech	291
Strzeżoń	Józef	292
Szczur	Jan	293
Szczur	Jan	294
Korzeń	Józef	295
Malata	Antoni	296
Szczur	Marcin	297
Twaróg	Wojciech	298
Kamiński	Marcin	299
Twaróg	Wojciech	299
Kręcioch	Jakub	299
Drapa	Stanisław	301
Dąbrowski	Jan	302
Woźniak	Franciszek	303
Cibor	Wincenty	304
Balon	Jakub	305
Wieczorek	Wojciech	306
Bąk	Sebastian	306
Widlarz	Jan	307
Woźniak	Jan	308
Wider	Jan	309
Dziadek	Józef	310
Gurdek	Sebastian	311
Ruła	Kanty	312
Bandoła	Antoni	313
Guzdek	Józef	314
Stankowicz	Andrzej	318
Paterak	Jan	320
Romańczyk	Antoni	321
Harnik		322
Gazda	Andrzej	324
Graca	Bartłomiej	328
Gzela	Tomasz	329
Burzej	Józef	330
Bylica	Jan	331
Turała	Jakub	332
Guzdek	Józef	333
Garżel	Józef	334
Banaś	Kazimierz	335
Kręcioch		337
Gancarz	Jan	338
Letscher	Tekla	339
Gzela	Józef	340
Szczur	Franciszek	341
Pietruszka	Mikołaj	342
Klaczak	Ignacy	343
Hornik	Kacper	344
Ramenda	Jan	345
Biel	Wawrzyniec	346
Semik	Wojciech	347
Kulczyk	Józef	350
Świątnik	Wincenty	351
Szczur	Wojciech	352
Pindel	Franciszek	354
Bryndza	Maciej	356
Wider	Franciszek	358
Nowak	Jan	359
Cap	Szymon	360
Pietruszka	Andrzej	361
Bandoła	Kazimierz	363
Kolber	Jan	364
Brandys	Wincenty	365
Gawenda	Jan	366
Wcisło	Walenty	367
Świętek	Jan	369
Wróbel	Maria	370
Dąbrowski	Józef	371
Siepak	Andrzej	372
Smolarski	Karol	373
Ruła	Stanisław	374
Bryndza	Jan	375
Graboń	Piotr	378
Szczur	Franciszek	379
Koman	Józef	383
Widlarz	Wojciech	386
Haczek	Jakub	387
Cibor	Marek	392
Buldon	Wincenty	395
Moskalik	Marcin	396
Smaza	Stanisław	397
Guzdek	Józef	399
Woźniak	Kazimierz	400
Gurdek	Regina	400
Kręcioch		404
Cibor	Karol	411
Kręcioch	Tomasz	412

W przypadku trzech domów jako właściciele figurują Bobrowscy z Rudz, byli właściciele Choczni z prawem patronatu nad choczeńską parafią.

Dwa domy należały do Piotra Dunina, właściciela majątku sołtysiego, a jeden do plebana.

Zanieczyszczenie powietrza w Choczni

Okazuje się, że temat złej jakości powietrza w Choczni był podnoszony już w 1938 roku.

Wtedy to właśnie radny Józef Twaróg na posiedzeniu Rady Gromadzkiej 29 maja zaproponował zakaz spalania w piecach kuchennych: szmat, kauczuków i gum przywożonych z wadowickiej papierni:

"Albowiem bardzo zaczadza się powietrze. A kto wymienione wyżej odpadki zamierza nadal palić, niech zbuduje do tego specjalny komin."

Po 78 latach ta propozycja pozostaje nadal aktualna...

Powstanie Gminy Chocznia w 1946 roku

Na mocy rozporządzenia Ministra Administracji Publicznej z dnia 29 marca 1946 r. z gminy wiejskiej Wadowice wyłączono gromadę Chocznia z siedzibą zarządu gminnego w Choczni.

Tym samym spełnione zostały postulaty chocznian, wnoszone do władz państwowych jeszcze w 1935 roku.

Rada Gminna ukonstytuowała się na posiedzeniu 5 lipca 1946 roku, w którym wzięli udział przedstawiciele partii politycznych działających na terenie gminy.

Stronnictwo Ludowe reprezentowali: Władysław Świętek, Leon Bąk i Józef Piegza, a Stronnictwo Pracy: Stefan Zając i Henryk Kot.

Postanowiono, że rada gminy będzie liczyć 16 członków, a podział mandatów wyglądać będzie następująco:

• Stronnictwo Ludowe 11 mandatów
• Stronnictwo Pracy 2 mandaty
• Organizacje Spółdzielcze 2 mandaty
• Związki zawodowe 1 mandat

Zgodnie z podziałem mandatów powołania na radnych otrzymali:

• Józef Putek
• Józef Guzdek
• Józef Malata
• Henryk Kot
• Stefan Zając
• Kazimierz Szczur
• Tomasz Szczur
• Józef Trzaska
• Władysław Świętek
• Antoni Romańczyk
• Klemens Guzdek
• Franciszek Ramenda
• Józef Piegza
• Leon Bąk
• Karol Wider
• Tadeusz Nowak

W tajnych wyborach wyłoniono Prezydium Gminnej Rady Narodowej w składzie: Józef Putek (przewodniczący- 13 głosów), Kazimierz Szczur (zastępca- 13 głosów), Tomasz Szczur (11 głosów), Władysław Świętek (13 głosów) i Antoni Romańczyk (10 głosów). Przepadły kandydatury: Józefa Piegzy (9 głosów), Tadeusza Nowaka (3 głosy) i Henryka Kota (3 głosy).

Wybrani radni złożyli ślubowanie na ręce Kazimierza Szczura (seniora spośród wybranych).

Następnie przystąpiono do wyborów wójta, jego zastępcy i ławników.

W tajnym głosowaniu na wójta wybrano Józefa Guzdka, na jego zastępcę Leona Bąka, a na ławników: Bolesława Zająca, Józefa Piegzę i Józefa Trzaskę.

Na miejsce radnych wybranych do Zarządu Gminy dokooptowani do rady zostali:

• Michał Stuglik
• Władysław Wcisło
• Antoni Widlarz
• Kasper Legut

Po dokonaniu wyborów Kazimierz Szczur zachęcił radnych do "współpracy na wszystkich odcinkach, tym bardziej, że powołana rada pracuje samodzielnie i tylko dla dobra obywateli tejże Gminy".

Powiatowa Rada Narodowa w Wadowicach na posiedzeniu 6 lipca potwierdziła prawidłowość ukonstytuowania się Gminnej Rady Narodowej w Choczni i nie wniosła zastrzeżeń co do wyboru Józefa Guzdka na wójta oraz Leona Bąka na jego zastępcę.

Ochotnicza Straż Pożarna w 1948 i 1951 roku

Zarząd Ochotniczej Straży Pożarnej w Choczni - stan na 28 września 1948 roku:

• Jan Filek- prezes zarządu od 01.01.1948, urodzony w 1907 roku w Barwałdzie Średnim, z zawodu ślusarz, pochodzenia chłopskiego, członek Stronnictwa Ludowego, bez wykształcenia przeciwpożarowego
• Franciszek Wider - komendant od 01.01.1948, urodzony w 1910 roku w Choczni, z zawodu rolnik, pochodzenia chłopskiego, członek Stronnictwa Ludowego, III stopień wykształcenia przeciwpożarowego
• Władysław Babiński - skarbnik od 01.01.1948, urodzony w 1916 roku w Jaroszowicach, z zawodu rolnik, pochodzenia chłopskiego, członek Stronnictwa Ludowego, bez wykształcenia przeciwpożarowego
• Józef Studnicki - sekretarz od 01.01.1948, urodzony w 1891 roku w Zawadce, z zawodu krawiec, pochodzenia chłopskiego, członek Stronnictwa Ludowego, bez wykształcenia przeciwpożarowego
• Jan Kizner - gospodarz od 01.01.1948, urodzony w 1906 roku w Rzykach, z zawodu rolnik, pochodzenia chłopskiego, członek Stronnictwa Ludowego, bez wykształcenia przeciwpożarowego
• Józef Gazda - zastępca prezesa od 01.01.1948, urodzony w 1894 roku w Choczni, z zawodu rolnik, pochodzenia chłopskiego, członek Stronnictwa Ludowego, bez wykształcenia przeciwpożarowego

Wszyscy wymienieni (oprócz skarbnika) byli strażakami przedwojennymi, w czasie okupacji przy straży nie pracowali.

Natomiast w 1951 roku ewidencja członków OSP wyglądała następująco:

• Franciszek Wider ur. 1910 komendant
• Stanisław Dębak ur. 1901 zastępca komendanta
• Antoni Ligięza ur. 1899 gospodarz
• Jan Kizner ur. 1906 zastępca gospodarza
• Józef Gazda ur. 1894 prezes
• Józef Studnicki ur. 1891 sekretarz
• Jan Pietruszka ur. 1891 skarbnik

Członkowie:

• Antoni Szymonek ur. 1900
• Stanisław Byrski ur. 1902
• Antoni Burzyński ur. 1911
• Stanisław Pietruszka ur. 1916
• Jan Wider ur. 1913
• Kazimierz Hałat ur. 1924
• Kazimierz Ligięza ur. 1926
• Władysław Hałat ur. 1911
• Eugeniusz Pietruszka ur. 1929
• Jan Ramenda ur. 1913
• Franciszek Hałat ur. 1927
• Andrzej Kosycarz ur. 1931
• Franciszek Sordyl ur. 1930
• Edward Strzeżoń ur. 1927
• Stanisław Graca ur. 1932
• Franciszek Dębak ur. 1924
• Marian Studnicki ur. 1923

O Józefie Putku w relacji jego żony

Dwa ciekawe wspomnienia Elżbiety Putek o jej mężu, zaczerpnięte z pracy magisterskiej Zofii Włosowicz "Działalność poselska Józefa Putka w okresie międzywojennym" (1977).

Pierwszy fragment dotyczy wyboru Józefa Putka na wójta Choczni:

(...) W drugim roku I wojny światowej uchwałą rady gminnej Choczni powołany został na pisarza gminnego, a z tego stanowiska w 1918 roku wyawansował na radnego gminnego z IV-go koła wyborczego, po czym rada gminna powołała go na stanowisko wójta.

Obejmując to stanowisko zastrzegł sobie, że dopóki będzie urzędował, to kancelaria gminna mieścić się będzie w Domu Ludowym i w ten sposób zakończył starodawny zwyczaj, że urząd gminy dostawał się temu, kto miał większą izbę lub dom ulokowany blisko knajpy. Został wybrany wójtem, mimo, że brakowało mu najważniejszej kwalifikacji, którą według powszechnego starodawnego poglądu było posiadanie numeru własnego. On takiego numeru (własnego domu- uwaga moja) nie posiadał. Rodzice jego posiadali wprawdzie gospodarstwo rolne bez budynków w oddalonych o 1,5 mili Zygodowicach, ale ojciec jako kolejarz-cieśla mieszkał z rodziną w Wadowicach na wynajmowanej kumorze, a po śmierci ojca, z matką, która była Chocznianką (z domu Garżel- uwaga moja) przeprowadził się Józef Putek do Choczni również na kumorę, gdzie go jako kumornika spotkał niebywały zaszczyt, że został wybrany wójtem gminy, w której było 800 obywateli, którzy mieli numery, a tego zaszczytu nie dostąpił żaden numerowy.

Tu i ówdzie pokpiwali z Chocznian, że kumornika wybrali wójtem. W związku z tym bardzo często spotykał się z przyjacielską doradą, by jakiś numer zakupił, to gmina będzie miała większy honor.

Józef Putek idąc za doradą przyjaciół zaoszczędził z diet poselskich potrzebną kwotę i stał się właścicielem numeru, ku wielkiej radości przede wszystkim swojej matki, która przez całe życie marzyła, aby kiedyś mieć własny dach nad głową i nie poniewierać się po ludzkich progach. (...)

Drugie wspomnienie dotyczy aresztowania Józefa Putka przez Niemców w 1939 roku:

(...) W okresie wojny został przez Niemców aresztowany już w dniu 19 października 1939 roku, Hitlerowiec SS-man Bertram dokonał jego aresztowania w Choczni. Przyczyna aresztowania była prosta i jasna. Józef Putek dowiedział się, że uchodzący z Wadowic starosta dr Grzesik oddał- bez porozumienia i uzgodnienia z nim- władzę polityczną i samorządową w powiecie wadowickim w jego ręce. Józef Putek nie miał ochoty władzy tej pełnić dla potrzeb wojennej polityki Niemiec, a nawet uważał za wskazane dezorganizować administrację i dlatego z nominacji starosty nie skorzystał , urzędowania nie objął, roli polskiego pachołka administracyjnego dla wygody i interesów Niemców pełnić nie podjął. 

Ponieważ wieść o tej starościńskiej nominacji rozeszła się po powiecie, zaczęli nawiedzać go różni obywatele, między nimi i spekulanci, którzy przygotowywali się do robienia interesów wojennych. Podczas rozmów zarzucali go rozmaitymi podstępnymi pytaniami. Na to wszystko odpowiedział: "Oddajcie Polsce co polskiego, a hitlerowcom co hitlerowskiego, jeśli coś tu przynieśli i mają".

Dnia 19 października wkroczyli do mieszkania J. Putka żandarmi i czynność swą rozpoczęli od wyjęcia ze stolika portfelu, skąd wydobyli: legitymację poselską, trzy listy od Władysława Sikorskiego, byłego szefa Departamentu Wojskowego NKN, a wtedy premiera rządu emigracyjnego oraz doręczony list od starosty dr Grzesika, oddający mu władzę nad powiatem wadowickim, datowany 3.09.1939 roku.

Dr J. Putka zabrali z Choczni, przewieźli do Krakowa gdzie szef policji oświadczył mu, żeby się nie dziwił aresztowaniu, bo jest tylko chwilowym zakładnikiem i w kilkanaście dni ta chwilowa nieprzyjemność się skończy. Z kolei odesłano go do więzienia na Monteluppich w Krakowie. Tam nadeszły nowe oskarżenia o tym że uprawiał sabotaż gospodarczy, że przygotowywał Radę Gminną do zniesienia gminy zbiorowej w Wadowicach, w tym celu, aby nie było wtedy do dostarczania armii niemieckiej obowiązkowych dostaw. (...) 

Nauczyciele z Choczni - Franciszek Nowak

Franciszek Nowak urodził się w Choczni 22 września 1901 roku.

Był synem pochodzącego z Zagórnika Józefa Nowaka, nauczyciela i naczelnika straży pożarnej w Choczni oraz Franciszki z domu Śmieszek, rodem z Ponikwi.

Rodzina Nowaków zamieszkiwała w domu położonym na brzegu Choczenki, bezpośrednio przy granicy z Wadowicami (obecna ulica Zawale).

Po ukończeniu szkoły ludowej Franciszek Nowak postanowił zostać nauczycielem, tak jak jego ojciec i starszy brat Tadeusz, późniejszy kierownik szkoły podstawowej w Choczni Dolnej. Zawód nauczycielki wybrały także siostry Franciszka: Antonina Remer, Irena Zofia Palewicz i Józefa Mikołajtys.

Z kolei trzej inni bracia Franciszka postawili na karierę wojskową. To opisywany we wcześniejszej notatce pilot Władysław Jan Nowak, pułkownik artylerii Karol Nowak i rotmistrz ułanów Jerzy Nowak.

W czasie nauki w bialskim seminarium nauczycielskim Franciszek Nowak czynnie uczestniczył w próbach i przedstawieniach choczeńskiego teatru amatorskiego oraz działalności nieformalnego koła młodzieży, skupiającego pochodzących z Choczni uczniów szkół średnich  i studentów.

Po maturze, już w niepodległej Polsce, Franciszek Nowak wyjechał do Wielkopolski do pracy w szkolnictwie, odczuwającym duży niedobór polskich pedagogów.

Podjął pracę najpierw w szkole powszechnej Wojciechowie w powiecie jarocińskim, a następnie od 1925 roku w Nowym Mieście nad Wartą, gdzie uczył w szkole powszechnej i dokształcającej zawodowej aż do 1939 roku.

Był dwukrotnie żonaty- najpierw z Leokadią z domu Błaszczyk, a po jej śmierci z Julianną z domu Błaszczyk (od 1935 roku).

Franciszek Nowak (w środku zdjęcia, pierwszy z prawej strony wśród nauczycieli)
w otoczeniu uczniów
Nowe Miasto nad Warta 1938

Po wybuchu II wojny światowej został zmobilizowany i uczestniczył w kampanii wrześniowej 1939 roku. Podczas okupacji Nowe Miasto zostało wcielone bezpośrednio do III Rzeszy, a polska inteligencja podlegała stałym szykanom, które dotknęły dotkliwie także Franciszka Nowaka i przyczyniły się do jego przedwczesnej śmierci.

W maju 1940 roku został wywieziony na roboty przymusowe do Niemiec, z których zwolniono go ze względu na zły stan zdrowia. Następnie został skierowany do ciężkich robót kanalizacyjnych w Jarocinie. Codziennie dojeżdżał do pracy rowerem, a po całym dniu kopania rowów wracał do Nowego Miasta. W pracy bito go i wyzywano.

9 czerwca 1942 roku zasłabł podczas pracy i znalazł się w szpitalu, gdzie jeszcze tego samego dnia zmarł.

W latach 80-tych XX wieku na ścianie szkoły, w której uczył, wmurowano pamiątkową tablicę z napisem:

"Dla upamiętnienia nauczycieli gminy Nowe Miasto nad Wartą

ofiar II wojny światowej

Walentego Kędzierskiego z Nowego Miasta

Franciszka Nowaka z Nowego Miasta

Alfonsa Rozmiarka z Boguszyna

Brunona Koniecznego z Chromca

w 36 rocznicę odzyskania niepodległości

nauczyciele i społeczeństwo gminy Nowe Miasto nad Wartą"

polskaniezwykla.pl

W notatce wykorzystano zdjęcie i informacje zawarte w artykule Eugeniusza Czarnego "Przedwojenni nauczyciele", zamieszczonym w "Wiadomościach Lokalnych" z listopada 1993 roku.

Epidemie w Choczni w XIX wieku

Według zapisków w choczeńskich księgach metrykalnych dziewiętnastowieczne epidemie chorób zakaźnych pochłonęły życie ponad 500 chocznian. 

Oczywiście zapisujący przyczyny zgonów choczeńscy proboszczowie nie posiadali wykształcenia medycznego, stąd możliwa jest duża rozbieżność pomiędzy stanem faktycznym, a danymi zawartymi w księgach zgonów. Ta rozbieżność może dotyczyć nie tylko ilości zgonów na wskutek wystąpienia epidemii, ale także określenia konkretnych chorób powodujących zgony.
Z drugiej strony sprawujący posługę proboszcza przez ponad połowę XIX wieku (53 lata) ksiądz Józef Komorek z epidemiami miał na tyle często do czynienia, że w 1867 roku został zaproszony w charakterze eksperta do udziału w pracach Komisji Fizjograficznej Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, badającej ten problem. Ksiądz Komorek znany był zresztą ze wspierania swoich chorych parafian w czasie epidemii, nie tylko  pociechą duchową i sakramentami, ale też znanymi wówczas środkami medycznymi i miodem z własnej pasieki.

Wśród wymienionych około 500 ofiar epidemii połowa zmarła na tyfus (254 osoby według zapisków kościelnych). Druga połowa zmarłych to ofiary epidemii: cholery (168 osób), dyzenterii/czerwonki (64 osoby) oraz kokluszu i szkarlatyny (razem 26 osób).

Pierwsza i zarazem jedna z największych epidemia w dziewiętnastowiecznej Choczni wybuchła z początkiem stycznia 1806 roku. Do 26 kwietnia, czyli przez około 4 miesiące, zmarły 84 osoby. Jako przyczynę tej epidemii podano „febris putrida” czyli tyfus. Jej pierwszą ofiarą był radny gminny Andrzej Szczur (zapisany jako Szczurek), który zmarł 2 stycznia w wieku 59 lat.

Nie jest do końca pewne, czy z wystąpieniem tej epidemii tyfusu wiąże się powstanie osobnego cmentarza epidemicznego na "Bożej Męce". 

W metrykach zmarłych można natknąć się wtedy właśnie na dopiski, że niektórych z nich pochowano na cmentarzu nowym.  Czy nowym cmentarzem określano teren przy „Bożej Męce” , oddalonej od centrum wsi, a zarazem dobrze z nią skomunikowanej? 

To dawne główne skrzyżowanie drogowe w Choczni w tym już czasie, po wybudowaniu nowego gościńca cesarskiego, znalazło się na uboczu, a dawny główny trakt („Stary Gościniec” lub ‘Droga Sobieskiego”) służył  tylko do dojazdu do pól. Dlatego „Boża Męka” do pochówku ofiar epidemii nadawała się niewątpliwie. A związek pomiędzy epidemią i brakiem miejsc na dotychczasowym cmentarzu z jednej strony, a powstaniem nowego cmentarza z drugiej wydaje się dość prawdopodobny.  

Ale należy pamiętać również, że rok 1806 to także czas budowy nowego kościoła w Choczni. Historyk ks. Czesław Skowron uważał, że wymieniony wyżej nowy cmentarz ulokowany był właśnie wokół nowego kościoła. Ale dlaczego miano określać go „nowym”, skoro i dotychczasowy tam się znajdował? 

Może „nowa” lokalizacja sprowadzała się do odsunięcia cmentarza od Choczenki, której częste wylewy powodowały niszczenie grobów, a nawet wymywanie z nich kości zmarłych. Te kwestie pozostają bez rozstrzygnięcia.

Tymczasem przez kolejne 24 lata trudno mówić o występowaniu epidemii w Choczni. Co prawda w latach 1809, 1812, 1813 i 1814 miały miejsce nieliczne  zgony, których przyczyną miała być nieokreślona bliżej epidemia, ale właśnie ze względu na ich nikłą liczbę (3-7 rocznie) i rozłożenie w czasie za epidemię uważać ich nie można.

Następnym razem epidemia tyfusu powróciła dopiero naprawdę w 1830 roku, kiedy to począwszy od 21 czerwca zmarły 22 osoby.

W kolejnym- 1831 roku dała o sobie znać po raz pierwszy cholera- ostra i zaraźliwa choroba przewodu pokarmowego, której przyczyną było spożywanie pokarmów lub picie wody skażonych szczepami przecinkowca cholery. W ciągu zaledwie 19 dni (od 2 do 20 sierpnia) zmarło na nią wtedy w Choczni 49 osób, czyli mniej więcej tyle, ile normalnie w ciągu roku. Epidemia dotyczyła nie tylko Choczni, ale całego powiatu wadowickiego, w którym dla chorych powstawały specjalne baraki, zgodnie z zaleceniami Ojców Bonifratrów z Zebrzydowic.

Kolejna przerwa między wystąpieniami epidemii trwała 16 lat. W 1847 roku zaatakowały jednocześnie tyfus i czerwonka, a liczba ofiar była rekordowo duża (127 osób). W 1848 roku te epidemie powoli wygasały, ale zmarło jeszcze dalszych 18 osób (ostatni na tyfus 15 kwietnia).

Z kolei w 1849 roku przypomniała o sobie ponownie cholera. W niedługim czasie od 17 sierpnia do 26 września zmarło z tej przyczyny 38 osób. Pierwszą ofiarą cholery był wtedy siedemdziesięcioletni Michał Kręcioch.

Po względnie spokojnym początku lat 50-tych cholera powróciła w 1855 roku. Pomiędzy 1 lipca a 23 sierpnia zmarło 66 osób. Pierwszą ofiarą był Michał Romańczyk, a ostatnią Agnieszka Płonka. Z choczeńskiej rodziny Malatów pozostał po jej przejściu tylko jeden przedstawiciel, który choć także zachorował, to ostateczni zwalczył chorobę.

W następnym roku (1856) 9 osób zmarło na tyfus, ale później sytuacja z epidemiami uspokoiła się na 10 lat.
Od 19 czerwca 1867 roku w Choczni ponownie pojawiła się cholera, co odnotowała nawet ówczesna prasa we Lwowie. Tym razem liczba ofiar nie była już tak duża. Po pierwszym zmarłym Tomaszu Gzeli do 15 lipca zmarło jeszcze 14 osób. I był to na szczęście ostatni atak cholery w dotychczasowej historii Choczni.

W tym samym 1867 roku po raz pierwszy jako zwiększoną przyczynę zgonów podano także szkarlatynę, na którą zmarło ośmioro dzieci.

Ostatnia większa epidemia w dziewiętnastowiecznej Choczni wystąpiła w 1871 roku. Między 1 majem a 18 październikiem na czerwonkę zmarło 35 osób. Pierwszą ofiarą był niespełna trzyletni Józiu Woźniak.

W późniejszych latach zwiększona umieralność na skutek chorób epidemicznych dotyczyła już w zasadzie tylko dzieci.

W 1877 roku dał znać o sobie koklusz, w 1882 roku szkarlatyna i wykazana po raz pierwszy ospa, w 1885 roku pojawiła się błonica, a w 1886 roku odra.

Zwiększona przez epidemie liczba zgonów i co za tym idzie spadek ludności Choczni około połowy XIX wieku dobrze widoczny jest na wykresie, który zamieszczony był we wcześniejszej notatce (LINK).

A następne epidemie zaatakowały na poważnie dopiero niedożywionych i wynędzniałych chocznian po I wojnie światowej, czyli w kolejnym wieku.