Wstęp
Analiza zapisów metrykalnych małżeństw z Choczni z lat 1891-1910, czyli ostatniej dekady XIX wieku i pierwszej dekady XX wieku, dostarcza wielu interesujących wniosków i danych statystycznych z końca galicyjskiego okresu w historii tej miejscowości.
Materiały te nie obejmują Kaczyny, tworzącej z Chocznią jedną parafię, ani społeczności żydowskiej zamieszkującej wtedy we wsi (około 2% mieszkańców).
Pierwsza część analizy skupia się przede wszystkim na wieku małżonków i ich stanie cywilnym.
Wiek panów młodych
Ówcześni mężczyźni zawierali małżeństwa między 22. rokiem życia (8 przypadków) a 76. rokiem życia (wdowiec Jakub Cap), czyli rozstęp wiekowy między najstarszym a najmłodszym panem młodym wynosił aż 54 lata.
Trzy czwarte mężczyzn żeniło się między 22. a 30. rokiem życia, a najczęstszy był przedział pomiędzy 24. a 26. rokiem życia (40,5%).
Rozkład według poszczególnych grup wiekowych wyglądał następująco:
| Grupa wiekowa | Procent |
|---|---|
| 22–25 lat | 39,3% |
| 26–30 lat | 36,2% |
| 31–35 lat | 7,8% |
| 36–40 lat | 4,0% |
| 41–50 lat | 4,2% |
| 51–60 lat | 4,9% |
| 61+ lat | 3,5% |
Na dość wysoką średnią wieku pana młodego – 30,26 lat – wpływ miała stosunkowo duża liczba małżeństw osób w starszym wieku, głównie wdowców. Natomiast mediana wieku mężczyzn (wartość środkowa) to 26 lat, a wiek dominujący 25 lat (60 przypadków).
Wiek panien młodych
Choczeńskie kobiety z przełomu XIX i XX wieku wychodziły za mąż między 15. rokiem życia (Maria Paterak, po mężu Góralczyk, Anna Cibor, po mężu Garżel i Helena Wątroba, po mężu Guzdek) a 68. rokiem życia (wdowa Franciszka Wójcik – najstarszą panną była o rok młodsza Maria Ramęda, która została żoną Karola Młyńskiego).
Rozstęp wiekowy między najmłodszą a najstarszą panią młodą wynosił więc 53 lata, czyli był podobny jak u mężczyzn.
72,3% kobiet wychodziło za mąż między 18. a 25. rokiem życia, a najczęstszy był przedział między 19. a 22. rokiem życia (137 przypadków, 32,2%). Zwracają uwagę bardzo młode panny młode – aż 8,5% wszystkich wychodzących za mąż nie miało ukończonych 18 lat.
Rozkład według poszczególnych grup wiekowych wyglądał następująco:
| Grupa wiekowa | Procent |
|---|---|
| 15–17 lat | 8,5% |
| 18–20 lat | 18,4% |
| 21–25 lat | 38,1% |
| 26–30 lat | 15,8% |
| 31–35 lat | 7,8% |
| 36–40 lat | 2,6% |
| 41–50 lat | 5,2% |
| 51+ lat | 3,8% |
Ponieważ średni wiek panny młodej (25,99) zawyżają małżeństwa kobiet 40+ (najczęściej wdów), lepiej posługiwać się medianą wieku, która wynosiła 23 lata, i wiekiem dominującym – 21 lat (44 przypadki).
Typowe małżeństwo i różnice wieku
Ogólnie rzecz biorąc, typowe ówczesne małżeństwo to takie, w którym pan młody miał 25-26 lat, a panna młoda 21-22 lata. Mąż był więc średnio o około 4 lata starszy od żony.
Najstarsze pary
Najstarszą parą byli Jakub Cap i Dorota Tobiczyk (w sumie 141 lat w chwili ślubu). Pod względem sumy wieku wyróżniali się również:
- Franciszek Cibor i Franciszka Wójcik (137 lat)
- Karol Młyński i Maria Ramęda (133 lata)
- Michał Migdał i Maria Bogacz (132 lata)
Największe różnice wieku
W 80% przypadków to mężczyźni byli starsi od poślubianych kobiet.
Gdy starszy był mężczyzna, największe różnice wieku wynosiły:
- 48 lat – między Franciszkiem Styłą a Wiktorią Gawęda
- 34 lata – między Franciszkiem Turkiem i Franciszką Lipowską
Gdy starsza była kobieta, największe różnice wynosiły:
- 21 lat – między Antonim Jurą i Marią Twaróg z domu Graboń
- 20 lat – między Stanisławem Kopciem a Magdaleną Balon z domu Guzdek
Chocznia na tle Galicji
W porównaniu z podobnymi analizami danych o małżeństwach wiejskich w Galicji z przełomu XIX i XX wieku Chocznia charakteryzuje się:
- ✓ wyższym niż przeciętna średnim wiekiem panów młodych
- ✓ niższym udziałem bardzo młodych panien młodych
- ✓ wysokim procentem mężczyzn zawierających małżeństwa w wieku 40+
- ✓ typową różnicą wieku między małżonkami
- ✓ typowym wiekiem szczytowej liczby małżeństw (zarówno kobiet, jak i mężczyzn)
Niektóre z wyliczonych dla Choczni parametrów są bliższe ówczesnym obszarom miejskim niż wiejskim – „choczeński wzorzec" małżeństw można więc uznać za pośredni.
Porównanie ze współczesnością
Przedstawione wyżej dane można porównać również ze współczesną statystyką polskich małżeństw.
| Wskaźnik | Chocznia 1891-1910 | Polska 2023 |
|---|---|---|
| Średni wiek pana młodego | 30,3 lat | 31,4 lat (+1,1) |
| Średni wiek panny młodej | 26,0 lat | 29,2 lat (+3,2) |
| Mediana wieku mężczyzn | 26 lat | 31 lat (+5) |
| Mediana wieku kobiet | 23 lata | 29 lat (+6) |
| Różnica wieku małżonków | ~4 lata | ~2 lata |
| Śluby poniżej 20. roku życia | 21,4% kobiet | 1-2% |
W 2023 roku czas zawierania małżeństw przesunął się znacząco w stronę starszych grup wiekowych. Zmniejszyła się też różnica wieku między małżonkami (o połowę) – współczesne pary są znacznie bardziej rówieśnicze. Ponadto obecnie śluby w wieku poniżej 20 lat są marginalne.
Stan cywilny małżonków
Jeżeli chodzi o stan cywilny osób wstępujących w związki małżeńskie w latach 1891-1910, to dla 84% mężczyzn i 89% kobiet małżeństwo zawarte w Choczni było ich pierwszym oficjalnym związkiem.
Panami młodymi było w tym czasie 69 wdowców, a paniami młodymi 48 wdów (w tym jedna po dwóch mężach). Nie było żadnych powtórnych związków rozwodników, choć znane są już z tego czasu nieliczne przypadki osób urodzonych w Choczni, które sądownie się rozwiodły.
Porównanie ze współczesnością
| Stan cywilny | Chocznia 1891-1910 | Polska 2022-2023 |
|---|---|---|
| Kawalerowie/Panny | 84-89% | 78-80% |
| Wdowcy/Wdowy | 11-16% | ~2% |
| Rozwiedzeni | 0% | 18-20% |
Obecnie wśród małżonków nadal przeważają kawalerowie i panny, ale spadła zdecydowanie liczba wdowców i wdów (do ok. 2%), przy jednoczesnym wzroście liczby małżeństw zawieranych przez rozwodników.
Dawniej powtórne małżeństwo wynikało głównie z tragedii, jaką była śmierć małżonka w wyniku choroby, porodu lub wypadku (nierzadko już w wieku poniżej 30 lat). Dziś wynika najczęściej z decyzji o rozwodzie.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz