Nowe ustalenia co do dawnych choczeńskich rodów

 

Zapisy choczeńskiej księgi wójtowskiej, zwanej też gromadzką, dostarczają nowych wiadomości co do historii dawnych choczeńskich rodów. To źródło, znane dotąd tylko z cytatów w książkach dr Józefa Putka, zawiera przede wszystkim informacje o zawartych w XVI, XVII i XVIII wieku transakcjach kupna/sprzedaży gruntów choczeńskich, a także sprawach spadkowych chocznian.

Z punktu widzenia genealogii i historii rodów choczeńskich najbardziej interesująca wydaje się być notatka sporządzona w środę po Wielkanocy roku pańskiego „tysięcznego szescszetnego pieńdziesiątego wtórego” (1652), w której przeczytać można, że gromada choczeńska, reprezentowana przez wójta Bartosza Kieznara i przysiężników Błażeja Kaczmarskiego oraz Marcina Rokowskiego sprzedała pustą rolę, a więc nieprzynoszącą dochodu z „powinności” i podatków zarówno ówczesnemu dzierżawcy Choczni Justowi Rottermundowi, jak i samej gromadzie oraz choczeńskiej parafii.

Owa pusta rola była skutkiem decyzji Jakuba Kómorka, zwanego Murzynem, który „poszedł sobie ze wsi precz” nie mogąc dłużej znosić „ustawicznych swarów w domu” czynionych przez jego żonę Agnieszkę Kómorkową.

Nabywcą tejże opuszczonej roli został niejaki Błażej Mateyczyk zwany Twarok, czyli Twaróg. Ponieważ Mateyczyk to nazwisko używane dawniej przez męskich przodków dzisiejszych Widlarzów, mamy tu wyraźne powiązanie między dwoma dawnymi choczeńskimi rodami (Widlarzami i Twarogami), które jak się okazuje, pochodzą najprawdopodobniej po linii męskiej od wspólnego przodka, mimo że używają obecnie różnych nazwisk. Twaróg jako osobne nazwisko pojawiło się w Choczni w 1668 roku, a Widlarz w 1714 roku.

Biorąc dodatkowo pod uwagę, że z Twarogów wywodzą się (również po linii męskiej) notowani od I połowy XVIII wieku Bandołowie, to od dawnych choczeńskich Matejków/Mateyczyków można ustalić pochodzenie aż trzech żyjących obecnie w Choczni rodów.

Ale to jeszcze nie koniec. Otóż wśród świadków aktu przekazania roli Błażejowi Mateyczykowi vulgo Twarokowi znalazł się kolejny przedstawiciel rodu Mateyczyków o imieniu Maciej, którego z kolei nazywano Skowronek i którego syna Marcina oraz wnuki zapisywano w metrykach choczeńskich właśnie jako Skowronków.

W innym akcie kupna/sprzedaży roli (także z 1652 roku) figuruje natomiast Sobestyan Mateyko określany jako Kołodziej, zapewne od zawodu który uprawiał.

Konieczność nazywania ówczesnych Mateyków i Mateyczyków dodatkowymi mianami, czy też przezwiskami, które z biegiem czasu stawały się osobnymi nazwiskami ich samych lub ich potomków świadczy o znacznym rozrośnięciu tego rodu w Choczni w połowie XVII wieku.

Skoro pochodzenie tego nazwiska można wywodzić od słowackiej, czy czeskiej wersji imienia Maciej, to być może właśnie z tych rejonów dotarł kiedyś do Choczni (w XVI wieku ?) przodek późniejszych Widlarzów, Twarogów, Bandołów, Skowronków i Kołodziejów/Kołodziejczyków.

Genealogia choczeńskich Twarogów i Bandołów

 Choczeńscy Twarogowie i Bandołowie stanowią jeden ród posługujący się od XVIII wieku dwoma nazwiskami. W 1973 roku Twarogowie mieszkali w Choczni w pięciu domach, a Bandołowie w siedmiu. Mimo że wszyscy z  nich pochodzą zapewne od jednego przodka, to na podstawie choczeńskich ksiąg metrykalnych nie da się ustalić jego danych. Twarogowie z 1973 roku byli potomkami Walentego Twarożka, choczeńskiego wójta z drugiej połowy XVII wieku lub Józefa Twaroga, który w 1750 roku poślubił Jadwigę z domu Drapa. Natomiast Bandołowie wywodzili się albo od Grzegorza Twaroga, być może brata wójta Walentego, albo od Szczęsnego (Feliksa) Bandoły, prawdopodobnie wnuka owego Grzegorza.

Twarogowie

W 1973 roku potomkowie wójta Walentego Twarożka mieszkali tylko w jednym domu- pod numerem 597. Byli to Michał Twaróg, urodzony w 1919 roku, bohater spod Monte Cassino wraz z żoną Marią i dwoma synami: Michałem oraz Józefem. Michała Twaroga (seniora) od wójta Walentego dzieliło 6 pokoleń.

Liczniejsi w Choczni byli natomiast potomkowie Józefa Twaroga, urodzonego w pierwszej połowie XVIII wieku, którzy zamieszkiwali w 1973 roku w czterech domach:

- pod nr 82A Emil Twaróg, urodzony w 1927 roku,

- pod nr 327 Józef Twaróg (ur. 1914) z synem Ryszardem (ur. 1951),

- pod nr 212 Tadeusz Twaróg (ur. 1918) z synami: Eugeniuszem (ur. 1949) i Józefem (ur. 1954),

- pod nr 281 Cecylia Twaróg (ur. 1923).

Emil, Józef (ur. 1914), Tadeusz i Cecylia Twarogowie byli rodzeństwem, dziećmi Józefa Twaroga (ur. 1883) i Anny z domu Bryndza, a zarazem pra-pra-prawnukami Józefa Twaroga z XVIII wieku:

Jak wspomniałem, nie sposób określić pokrewieństwa tych dwóch linii rodowych Twarogów, ale w 1973 roku ich przedstawiciele byli z pewnością bardzo odległymi kuzynami.

Dość liczni wówczas Twarogowie z Wielkopolski to także potomkowie Józefa Twaroga i Jadwigi z domu Drapa, następnie jego syna Piotra i wnuka Józefa (nieuwzględnionego na wykresie- brata ujętego na nim Wojciecha).

Bandołowie

Potomkowie Bandołów, czyli tych Twarogów, którzy w XVIII wieku mieszkali na Pagórku Komanim, byli w 1973 zapewne  zstępnymi dwóch braci: Jana Twaroga vulgo Bandoły i Szczęsnego (Feliksa) Bandoły. Ale tylko w przypadku potomków pierwszego z nich można powiedzieć jednoznacznie, że wywodzili się także od Tomasza Twaroga vulgo Bandoły i jego ojca Grzegorza Twaroga, męża Krystyny z Grządzielów.

W spisie wyborców z 1973 roku potomkowie Jana to:

- Kazimierz Bandoła (ur. 1929) i jego brat Jerzy Bandoła (ur. 1934) spod nr 31,

- Jan Bandoła (ur. 1908) spod nr 375,

- sołtys Piotr Bandoła (ur. 1921) z córką Zofią spod nr 49.

Ponadto na liście znalazły się wdowy po przedstawicielach tej linii Bandołów:

- Weronika Bandoła z domu Skirło spod nr 386, wdowa po Stanisławie Bandole (1894-1963), której matka również pochodziła z Bandołów (patrz wykres potomków Szczęsnego Bandoły),

- Franciszka Bandoła z domu Klimek spod nr 510A, wdowa po Piotrze Bandole (1886-1963), czyli bracie wymienionego wyżej Stanisława.

Wszyscy wymienieni wyżej wywodzili się także od Izydora Bandoły (syna Jana) i Szczepana Bandoły (wnuka Jana, a syna Izydora). Przy czym Kazimierz, Jerzy oraz zmarli Piotr i Stanisław to potomkowie Antoniego Bandoły, syna Szczepana, a sołtys Piotr i jego przyrodni brat Jan byli synami Piotra Bandoły, brata Antoniego.

Na wykresie ujęto także Anatola Bandołę i jego brata Dominika, którzy nie występowali w spisie wyborców z 1973 roku, ale znaleźli się na podobnej liście z 1946 roku i nadal wówczas żyli, tyle że nie w Choczni. Oni także wywodzili się od Szczepana Bandoły, ale nie od jego synów Antoniego i Piotra, lecz od ich przyrodniego brata Jana.

 Z kolei potomkami Szczęsnego Bandoły byli:

- Józef Bandoła (ur. 1927) i jego synowie: Józef (ur. 1949) oraz Krzysztof (ur. 1955), którzy mieszkali pod nr 408 i wywodzili się od Bartłomieja (syna Szczęsnego) oraz jego syna Macieja,

- Stanisława Bandoła, córka mieszkającego poza Chocznią Bolesława, spod nr 347, wywodząca się od Bartłomieja (syna Szczęsnego) i jego syna Jana.

W przeciwieństwie do potomków Jana Twaroga vulgo Bandoły zstępni Szczęsnego nie byli już w 1973 roku ze sobą blisko spokrewnieni- Stanisława, córka Bolesława to kuzynka czwartego stopnia w stosunku do Józefa (ur. 1949) i Krzysztofa (ur. 1955), synów Józefa.

Na powyższym wykresie można znaleźć także osoby, które nie występowały na liście wyborczej z 1973 roku:

- Daniela Bandołę i jego synów Stanisława (nauczyciela i harcmistrza) oraz Józefa, urodzonych w Wadowicach,

- Irenę Jończyk z domu Bandoła (ur. 1922), obecną na liście wyborczej z 1946 roku pod panieńskim nazwiskiem.

Do potomków Szczęsnego Bandoły zaliczają się również Bandołowie z Jaroszowic, gdzie wywędrował jego syn Andrzej (1785-1846). Wywodząca się od niego Zofia Widlarz z domu Bandoła, żona Jana Widlarza, w 1973 roku także znajdowała się na choczeńskiej liście wyborczej.

Stare fotografie chocznian

Pani Magdalena znalazła w swoim albumie rodzinnym pewną starą fotografię:

Z opisu na odwrocie wynikało, że zdjęcie wykonane w 1916 roku przedstawia Joannę Radziszewską, urodzoną w Choczni w 1864 roku i zamieszkałą w Izdebniku.

Mimo tego opisu obecność zdjęcia Joanny Radziszewskiej w albumie rodzinnym pani Magdaleny pozostawała zagadką. Czy był to ktoś z jej rodziny? Czy też na przykład osoba zatrudniona przez jej rodzinę lub zaprzyjaźniona z którymś jej przodków?

Idąc tropem choczeńskiego pochodzenia Joanny Radziszewskiej, pani Magdalena skontaktowała się z blogiem chocznia-kiedyś.

Niestety nazwisko Radziszewski/Radziszewska nie występowało w żadnym znanym źródle historycznym dotyczącym Choczni.

Natomiast w 1864 roku przyszły na świat w Choczni trzy Joanny, a właściwie Janiny, ponieważ taką wersję imienia Joanna wówczas używano:

• Joanna Jura, zmarła jako dziecko,
• Joanna Wątroba, która w 1884 roku poślubiła w Choczni Macieja Drabka z Jawiszowic i według dopisku w jej metryce chrztu zmarła w Bielsku,
• Joanna Twaróg, której dalszej losy nie były znane.

Nazwisko Twaróg budziło u pani Magdaleny pewne skojarzenia. Po sprawdzeniu starych dokumentów rodzinnych,  w tym metryki małżeństwa jej dziadka okazało się, że nazwisko rodowe jego matki Marii to właśnie Twaróg.  Z kolei w metryce zgonu tejże Marii, prababki pani Magdaleny, odnotowano, że była ona rzeczywiście córką Joanny, tyle że Moskal, a jej ojciec pozostawał nieznany.

W rodzinie pani Magdaleny istniało również pewne powiedzenie, żartobliwie nawiązujące do nazwiska Twaróg.

Czyli poszukiwania przodków pani Magdaleny w Choczni zakończyły się sukcesem. Pochodzi ona od Joanny Twaróg- kobiety uwiecznionej na fotografii, która używała także nazwisk Moskal i Radziszewska.

Nieznany pozostaje nadal życiorys Joanny Twaróg/Moskal/Radziszewskiej, w którym na razie pewnymi wydarzeniami są: przyjście na świat w Choczni w 1864 roku, urodzenie córki Marii w Krakowie w 1892 roku i zamieszkiwanie w Izdebniku w 1916 roku.

Łatwiej powiedzieć coś więcej na temat jej genealogii. Według choczeńskich ksiąg metrykalnych Joanna Twaróg była córką Franciszka Twaroga i Marianny z domu Bryndza. Jej ojciec Franciszek był trzykrotnie żonaty i każda z jego wybranek miała na imię Marianna - oprócz Marianny Bryndza były to Marianna Ruła i Marianna Hanusiak. Z tymi trzema żonami miał w sumie piętnaścioro dzieci. Dwaj jego synowie: Jan i Andrzej (przyrodni bracia Joanny) w okresie międzywojennym osiedlili się na stałe w Wielkopolsce i tam właśnie, a nie w Choczni,  nazwisko Twaróg przetrwało u potomków Franciszka do dziś.

Co ciekawe Franciszek Twaróg, syn choczeńskiego wójta Józefa Twaroga, miał po matce Rozalii żydowskie korzenie. Rozalia Śliwińska została ochrzczona w Choczni w wieku 18 lat, krótko przed ślubem z Józefem Twarogiem.

Choczeńskie rody- Twarogowie

W historycznych źródłach pisanych dotyczących Choczni Twarogowie pojawiają po raz pierwszy w drugiej połowie XVII wieku.

Począwszy od 1670 roku nazwisko zapisywane jako Twaróg lub Twarok lub Twarożek występuje wśród płatników podatku kościelnego (taczma).

Przy zapisie z 1672 roku podano jednocześnie, że płatnik Twarożek był karczmarzem i zamieszkiwał w górnej części wsi, w sąsiedztwie między innymi Niedźwiedziów, Rokowskich, Czajków i Graboniów.

Natomiast w metrykach chrztów, ślubów i zgonów za datę pierwszego, w pełni czytelnego wpisu tego nazwiska uznać można 3 luty 1668 roku, kiedy to Walenty Twaróg był ojcem chrzestnym Błażeja Czajki.

W lipcu tego samego roku ślub z Jakubem Krawcem brała niejaka Regina Twarożonka.

Natomiast pierwszą osobą o nazwisku Twaróg ochrzczoną w Choczni była Anna, córka Walentego i Felicji, a miało to miejsce w 1673 roku. Anna nie była jedynym dzieckiem tej pary ochrzczonym w Choczni, która do 1683 roku miała jeszcze pięcioro dzieci.
Tenże Walenty Twaróg w 1687 roku, jako choczeński wójt, przedkładał w zamku Oświęcimiu wykaz szkód z tytułu stacjonowania wojska królewskiego we wsi, licząc na ich wyrównanie.

W podobnym czasie, co Walenty Twaróg, swoje dzieci chrzcił także w Choczni Grzegorz Twaróg, mąż Katarzyny Chrześcijanki (Krystian) i Krystyny Grządziel.

Na przełomie XVII i XVIII wieku Twarogowie podawani są konsekwentnie jako mieszkańcy Choczni Górnej.

W pierwszej połowie XVIII wieku swoje dzieci chrzcili w Choczni potomkowie wymienionych już Walentego i Grzegorza Twarogów:

• Maciej, począwszy od 1707 roku,
• Walenty, począwszy od 1709 roku,
• Tomasz, począwszy do 1730 roku.

Właśnie forma zapisu nazwiska ostatniego z wymienionych (czyli Tomasza) jest niezwykle interesująca z punktu widzenia genealogii rodów choczeńskich.

Otóż począwszy od 1738 roku ów Tomasz Twaróg, mąż Anny z domu Woźniak, zaczął być podawany nie jako Twaróg, lecz…Banduła lub Bandoła.

Jego dzieci zapisywano później w postaci: Bandoła/Banduła, Twaróg lub Twaróg vulgo (czyli pospolicie zwany) Bandoła. Ostatecznie przyjęła się forma Bandoła i dlatego rok 1738 można przyjąć jako początek podziału Twarogów na dwa osobne rody, zapisywane współcześnie jako Twaróg i Bandoła.

Wydaje się, że Bandołami zostali ci Twarogowie, których siedziby pod koniec XVIII wieku znajdowały się na obszarze dzisiejszego Osiedla Malatowskiego i Komaniego, a Twarogowie „właściwi” pozostali w górnej części wsi.

Metryka Józefińska z lat 1785-89 podaje trzy Role Twarogowskie w Choczni:

• w obrębie Niwy od Wadowic, pomiędzy Komanowską, a Pietruszowską (późniejsi Bandołowie),
• w obrębie Niwy Zakościelnej (powyżej kościoła i na południe od Choczenki), w sąsiedztwie Roli Dziadkowskiej,
• w obrębie Niwy od Lasu Górnej (lub Gronia), powyżej sołtystwa, między Rolami Guzdkowską i Gardzielowską.

W 1791 roku 25-letni Grzegorz Twaróg, syn Józefa i Jadwigi z domu Drapa zmarł z powodu choroby w obozie wojskowym pod Chocimiem, jako żołnierz walczącej z Turkami cesarskiej armii austriackiej.

W spisie płatników podatku kościelnego z 1803 roku figuruje trzech Twarogów: Piotr syn Józefa, Wacław syn Jana i Kazimierz syn Jana. Wszyscy trzej zamieszkiwali w sąsiadujących ze sobą domach, o numerach: 77, 78 i 79.

Drugim po Walentym Twarogu choczeńskim wójtem z tego rodu był Józef Twaróg, syn Piotra i Anastazji z domu Pietruszka, urodzony w 1787 roku pod numerem 77, a zmarły na cholerę w 1831 roku. Zanim w 1826 roku został wójtem przez kilka lat pełnił funkcję przysiężnego przy swoich poprzednikach na wójtostwie.

Wójt Józef Twaróg był mężem Rozalii, która w 1806 roku dokonała konwersji z judaizmu na katolicyzm przez uroczysty chrzest w kościele choczeńskim. W metryce chrztu zapisana jest pod nazwiskiem Śliwińska, a sakramentu chrztu udzielał jej proboszcz z Olszówki koło Tymbarku (być może z tych okolic pochodziła).

W spisach własności gruntowej z lat 1844-52 widnieją:

• syn wójta Józefa, też noszący imię Józef (ur. 1823), pod numerem 77,
• Wojciech Twaróg, syn Łukasza (ur. 1817), pod numerem 79,
• Wojciech Twaróg, syn Piotra (ur. 1792), pod numerem 298.

Każdy z wymienionych gospodarował na areale ponad ośmiu morgów, czyli wyższym niż ówczesna choczeńska średnia. Również ich roczne dochody, wyliczone do celów podatkowych, przewyższały średnią choczeńską.

Parcele Twarogów znajdowały się w Niwie Zakościelnej (czyli powyżej kościoła) i rozciągały się pasem od Choczenki, po granice Zawadki.

Do założonych w 1844 roku Towarzystw Trzeźwości i Wstrzemięźliwości zapisało się w Choczni 15 osób o nazwisku Twaróg, w tym wszyscy trzej wymienieni w spisie własności, powstałym w tym samym czasie.

W 1875 roku choczeńscy Twarogowie (Franciszek, Józef, Wojciech, Kazimierz i Józef) byli właścicielami 5 domów o numerach odpowiednio: 123, 125, 127, 175 i 232. Trzech z nich było ofiarodawcami niewielkich kwot na przeróbkę i zakup dzwonów dla parafii choczeńskiej.

Kolejne pisane dane na temat rodu Twarogów pochodzą z okresu I wojny światowej.

Józef Twaróg (ur. 1883), żołnierz 56 pułku piechoty został wówczas ranny w czasie walk na froncie, a Kacper Twaróg (ur. 1894), dostał się do niewoli rosyjskiej.

Dla choczeńskich Twarogów bardzo istotna była decyzja o wyjeździe na stałe z Choczni, jaką tuż po zakończeniu I wojny światowej podjął Jan Twaróg, syn Franciszka (ur. 1877). Ten mistrz stolarski, były pracownik Fabryki Mebli, Trumien i Parkietu pod Ostrawą oraz właściciel „Fabryki Krzeseł” w Choczni postanowił przeprowadzić się z rodziną do Wielkopolski. Ostatecznie osiadł w Murowanej Goślinie, gdzie zarówno on sam, jak i jego potomkowie odgrywali i odgrywają do dziś ważną rolę w życiu społecznym i politycznym tej miejscowości. Jego syn Jan Twaróg, urodzony w 1915 roku w Choczni, przejął od ojca zakład stolarski i dokonał jego modernizacji. Organizował spółdzielnię rzemieślniczą produkującą sprzęt dla piekarni, masarni i meble biurowe. Przewodniczył Społecznemu Komitetowi Budowy Szkoły w Murowanej Goślinie (1954), organizował i finansował budowę pomnika Powstańców Wielkopolskich i Ofiar Wojny (1969). Był też prezesem Miejsko–Gminnego Zarządu Koła ZboWiD-u (przez 37 lat), a następnie Związku Kombatantów RP i byłych więźniów politycznych, przewodniczył Towarzystwu Rozwoju Ziem Zachodnich, udzielał się jako kurator sądowy i opiekun społeczny. Przez 3 kadencje zasiadał w Izbie Rzemieślniczej w Poznaniu, a 1 kwietnia 1981 roku został starszym cechu powstałego z jego inicjatywy Cechu Rzemiosł Różnych w Murowanej Goślinie i pełnił tę funkcję do 1985 roku. Za swoje dokonania został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski i awansowany na stopień kapitana w stanie spoczynku. Pasję nie tylko do stolarstwa, ale także do działalności społecznej i samorządowej przejął jego syn Apoloniusz Twaróg, przewodniczący Rady Miasta i Gminy w Murowanej Goślinie. 

Wśród wielkopolskich Twarogów z Choczni rodem wyróżniali się również:

• starszy brat Jana Twaroga- Franciszek Twaróg (ur. 1906), rzemieślnik w dziedzinie stolarstwa artystycznego, od 1934 roku noszący nazwisko Jaśmiński,
• Piotr Twaróg (ur. 1901), kuzyn Jana Twaroga, stolarz z Szamocin, który zginął zgilotynowany w więzieniu policyjnym w Poznaniu w 1941 roku po wyroku Niemieckiego Sądu Specjalnego.

Natomiast z Twarogów pozostałych w Choczni w działalności społeczno-samorządowej odznaczył się w okresie międzywojennym wspomniany już Józef Twaróg (ur. 1883), który od 1927 roku był członkiem zarządu Gminy Chocznia z ramienia PSL „Wyzwolenie”. Późniejszy radny gromadzki (od 1935 roku), wybrany ponownie w marcu 1939 roku oraz członek zarządu choczeńskiej Kasy Stefczyka (1928-1935).

Z okresu II wojny światowej warto wspomnieć o Michale Twarogu (ur. 1919), synu Jana i Marianny z domu Wider, który jako żołnierz Andersa uczestniczył w walkach o Tobruk i Monte Cassino.

W okresie powojennym znani byli w Choczni:

• Emil Twaróg (ur. 1927), wieloletni dyrygent orkiestry OSP,
• Tadeusz Twaróg (ur. 1919), członek choczeńskiej orkiestry strażackiej i Związku Samopomocy Chłopskiej, a także radny Gromadzkiej Rady Narodowej wybrany w 1958 roku. Wcześniej członek Gminnej Komisji Drogowej (od maja 1954 roku), a od grudnia 1954 roku członek Gromadzkiej Komisji Drogowej.

Na sporządzonej w 1948 roku liście posiadaczy lasów w Choczni znajduje się Anna Twaróg spod numeru 141.

Natomiast wśród właścicieli choczeńskich gospodarstw rolnych w 1960 roku uwzględniono:

- Marię Twaróg spod numeru 215,

- Annę Twaróg spod numeru 300,

- Marię Twaróg spod numeru 141,

- Marię Twaróg spod numeru 271.