Fotografie choczeńskich emigrantów

 Michał Widlarz, urodzony 3 września 1897 w Choczni, jako syn Jana i Anny z domu Pindel. 4 lipca 1923 poślubił w Choczni Bronisławę Kolber. Cztery lata później wyemigrował do Urugwaju. Zmarł 16 września 1981 w Montevideo.

Jan Tomasz Turała, urodzony 5 marca 1895 w Choczni, jako syn Jana i Julii z domu Cap. Emigrant do USA w 1912 roku, gdzie pracował jako rzeźnik. Żołnierz armii amerykańskiej na froncie francuskim podczas I wojny światowej (1918). Mieszkaniec Chicago, naturalizowany w 1921 roku. Członek komitetu polonijnego do spraw zakupu dzwonów kościelnych, który odwiedził Chocznię z zebranymi pieniędzmi w 1927 r. II marszałek Grona Wzajemnej Pomocy Chocznia w „Chicago”. Zmarł 27 sierpnia 1946 w Chicago. Spoczywa na Cmentarzu św. Wojciecha w Niles w stanie Illinois. Na zdjęciu (siedzący mężczyzna) widnieje razem z żoną Mary z domu Stachnik i rodziną.

Franciszek Bandoła, urodzony 5 października 1863 w Choczni, jako syn Piotra i Katarzyny z domu Zawiło. W 1889 roku w Czarnej Sędziszowskiej poślubił Jadwigę Orzech, z którą wyjechał do pracy do Czech. Mieszkał w Lhotce (Marianskie Hory).

Dawne dokumenty chocznian

 Wszystkie prezentowane poniżej dokumenty ze zdjęciami pochodzą ze zbiorów archiwum w Bad Arolsen, poświęconemu ofiarom reżimu nazistowskiego i ocalonym z zagłady.

Karta Personalna Więźnia Tadeusza Spisaka, wystawiona 9 marca 1944 roku w obozie koncentracyjnym Buchenwald. Zawiera następujące dane:

- datę i miejsce urodzenia: 25.10.1918 Hotzendorf (czyli Chocznia; też jako miejsce zamieszkania)

- numer więźnia: 38221

- stan cywilny: wolny

- wyznanie: katolickie

- przynależność państwowa: Polska

- imiona/nazwiska rodziców i ich miejsce zamieszkania: Józef i Maria  z domu Nowak, Hotzendorf

- język: polski

- opis cech fizycznych: 163 cm wzrostu, szczupła budowa ciała, twarz owalna, oczy szare, nos prosty, usta małe, uszy okrągłe, uzębienie pełne, włosy ciemne, brak znaków szczególnych

Skierowany 26.02.1944 przez placówkę gestapo w Hirschberg (Jelenia Góra) do obozu koncentracyjnego Gross Rosen z powodów politycznych.

Tadeusz Spisak przeżył uwięzienie w obozie koncentracyjnym, a po wojnie ożenił się z Adelajdą z domu Cibor. Zmarł w 1998 roku, spoczywa na cmentarzu komunalnym w Opolu Półwsi.

Dowód osobisty Edwarda Anteckiego, urodzonego 3 października 1890 roku w Andrychowie, dawniej ślusarza, obecnie robotnika, żonatego, ojca 4 dzieci, religii katolickiej, mieszkającego w Choczni. Zawiera fotografię i odciski palców wskazujących lewej i prawej dłoni.

Jego matką była Teresa z domu Szczur z Choczni, która w 1884 roku poślubiła w Andrychowie Jana Anteckiego. Edward Franciszek Antecki był mężem Franciszki z domu Lofek. Zmarł w 1969 roku, spoczywa na cmentarzu parafialnym w Choczni.

Karta identyfikacyjna uchodźcy wojennego wystawiona w 1951 roku w Aldingen (Niemcy) dla Albiny Wcisło, urodzonej 15.10.1922 (w rzeczywistości 9 października 1921 w Choczni). Zawiera dane o jej płci, narodowości, wzroście (160 cm), wadze (56 kg), kolorze włosów (blond) i kolorze oczu (szare), a także zdjęcie, odciski palców i podpis.

17 stycznia 1952 roku Albina Wcisło wyszła za mąż w Ludwigsburgu za Józefa Szuścika, a w 1954 roku wyemigrowała wraz z nim i ich córką Heleną do Quebecu w Kanadzie. Zmarła 10 lutego 1988 roku.

Karta identyfikacyjna uchodźcy wojennego wystawiona 19 listopada 1946 roku we francuskiej strefie okupacyjnej Niemiec dla Teofila Wendy, urodzonego w 1914 roku w Choczni, a zamieszkałego w Rottweil w Badenii-Wirtembergii, z zawodu mechanika samochodowego, żonatego. Zawiera jego zdjęcie i odciski palców, a także opis cech fizycznych (162 cm wzrostu, twarz owalna, uzębienie pełne, oczy niebieskie, włosy blond, nos normalny).

Wenda  w latach 1941-45 pracował jako robotnik przymusowy w Rottweil, a po wojnie jako uchodźca znalazł zatrudnienie w garażach UNRRA- Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Pomocy i Odbudowy. W grudniu 1945 roku zawarł związek małżeński z Krystyną Gerent, krawcową pochodzącą z rejonu Sanoka. 26 maja 1949 roku wyemigrował z żoną Krystyną i rocznym synem Jerzym do Brazylii.

Stare fotografie z Choczni - chocznianie przy pracy

Najstarsze fotografie chocznian to głównie portrety lub grupowe ujęcia przy okazji ważnych wydarzeń rodzinnych. Natomiast zdjęcia pokazujące ludzi przy pracy pojawiły się nieco później. Poniżej kilka przykładów takich fotografii:

Orka

Przed zwózką

Młocka
Źródło- "Wadowice koło Choczni"

Klepanie kosy

Nabijanie kosy

Koszenie kosą

Stawianie mondeli

Stawianie mondeli

Wypas bydła

Piłowanie

Z tragacem

Z taczkami

Wyrabianie ciasta na domowy makaron

Stare fotografie z Choczni - chocznianie i zwierzęta

 Z końmi

Z krowami:

Z psami:

Z kotami:

Ze świnkami:

Z owcami:

Z kaczkami:

Wykorzystałem między innymi zdjęcia z archiwów Danuty Master i Urszuli Szczygieł. Niestety nie udało mi się znaleźć starego zdjęcia z Choczni, na którym znajdowałyby się na przykład gęsi, króliki, gołębie, czy kury. Dlatego wszelkie uzupełnienia są mile widziane- można je przesyłać mailowo (chocznia.kiedys@gmail.com) lub mms-em (668-916-961).

Zdjęcie choczeńskiej "Damy z listem"

 Ponad trzy lata temu ukazał się tutaj artykuł na temat obrazu przedstawiającego prawdopodobnie Teklę Letscher, mieszkankę Choczni w XIX wieku.

Teraz dzięki uprzejmości jej prawnuka Tadeusza Królikiewicza pojawiła się możliwość porównania postaci uwiecznionej na obrazie z fotografią Tekli Letscher. Zdjęcie dotarło do mnie za pośrednictwem Marii Biel-Pająk:

Tekla Letscher z wnuczką

Moim zdaniem widać wyraźne podobieństwo rysów twarzy "Damy z listem" i Tekli Letscher, mimo że fotografia została wykonana kilkadziesiąt lat później, niż namalowano obraz. 

Przy okazji można wspomnieć o dalszych losach jej syna Józefa Ferdynanda Letschera, wymienionego w artykule z 2018 roku. Otóż podobnie jak jego ojciec Jan i brat Alojzy został piekarzem - cukiernikiem. Nie wiadomo dokładnie, kiedy opuścił Chocznię, ale w 1877 roku poślubił w Krakowie Annę Łakocińską z Jędrzejowa i został właścicielem firmy „Wyrób cukrów deserowych i czekolady oraz wszelkich gatunków ciast” przy krakowskim Rynku. W 1887 roku wymieniany jest ławnik sądowy. Natomiast w 1889 roku wraz z żoną prowadził kawiarnię/cukiernię przy placu Szczepańskim w Krakowie..

Najstarsza fotografia chocznianina

 Najstarsza znana mi fotografia przedstawiająca osobę z Choczni pochodzi z 4 lipca 1890 roku. Została wykonana na Rynku Głównym w Krakowie przy okazji uroczystości związanych ze sprowadzeniem z Francji prochów poety Adama Mickiewicza i ich złożeniem na Wawelu. Jednym z organizatorów i uczestników ponownego pochówku Mickiewicza był choczeński wójt Józef Czapik, który został wówczas uwieczniony na jednej z fotografii. Niestety ujęcie było tak nieszczęśliwie dobrane, że na zdjęciu dopatrzyć się można jedynie nóg i fragmentu tułowia Józefa Czapika- nie widać natomiast jego twarzy, zasłoniętej przez niesiony przez niego wieniec. 

 

Czapik szedł wtedy na czele pochodu chłopów galicyjskich, pretendując tym samym do ich nieformalnego przywództwa, a niesiony przez niego wieniec upleciony był z jedliny i kłosów zbóż z wszystkich ziem polskich. O ich nadsyłanie apelował Czapik w specjalnej odezwie do ludu polskiego, opublikowanej między innymi w "Gwiazdce Cieszyńskiej" z 7 czerwca 1890 roku, w której przeczytać można:

(...) Od dnia tedy 20 czerwca wysyłajcie pod adresem sekretarza komitetu Franciszka Zalańskiego, dyrektora  ludowego Towarzystwa ochrony ziemi w Wadowicach (pod Krakowem w Galicyi) kłosy z niw Waszych i jedlinę z borów Waszych, oraz szeroką wstęgę o kolorach, jakie w tej okolicy lud najchętniej nosi, z napisem: Adamowi Mickiewiczowi lud gminy. . .. 

Wszystkie przesyłki muszą dojść do Wadowic najpóźniej na dzień 28 czerwca, gdzie w dniu tym 100 dziewcząt wiejskich będzie ten olbrzymi wieniec wiło i każdą szarfę przy kłosach tej samej gminy przyprawiało. Z tego olbrzymiego wieńca będą utworzone litery, które w pochodzie pogrzebowym utworzą ogromny napis: „Adamowi Mickiewiczowi lud ze wszystkich ziem Polski." Bracia, niechaj w tym wieńcu nie braknie, o ile można, ani jednej wioski z całej rozległej ziemi naszej, wyszlijcie ze wszystkich zakątków ojczyzny szarfy i kłosy, tudzież delegatów w strojach narodowych, do niesienia wieńca, i uczestników tej uroczystości. Prosimy bardzo, aby nam zaraz donoszono do Wadowic, kto chce przybyć do Krakowa, i aby się starano o przygotowanie na czas kłosów i szarf.(...)

Na prezentowanej fotografii zamiast Czapika dobrze widoczni są za to mężczyźni podtrzymujący przypięte do wieńca szarfy. Byli to: Marcin Dziewoński z Dziekanowic (krakowskie), Jan Kostuch z Nieznanowic (bocheńskie) i Jan Myjak z Zagorzyna (nowosądeckie). Na jednej z szarf widniał napis: "Towarzystwo ochrony ziemi w Wadowicach"  (szerzej na ten temat w osobnej notatce- link), a na drugiej "Tyś Jozue narodu, prowadź nas do szczęśliwej przyszłości- Królowi polskiej ziemi". Do wykonania szarf użyto 15 metrów jedwabnej mory.

Pismo "Chata" z 1 sierpnia 1890 roku w swojej relacji z uroczystości pogrzebowych wspomina, że w wieniec niesiony przez Czapika wkomponowane były także sierp i gwiazda, jako symbole ruchu ludowego. W księdze pamiątkowej doprecyzowano, że był to "srebrzysty sierp oświecony gwiazdą postępu". Wiadomo, że ich wykucia podjął się choczeński kowal Antoni Sikora, późniejszy następca Czapika na stanowisku wójta Choczni. Z kolei jego żona Maria kierowała wyplataniem wieńców.

Księga pamiątkowa uroczystości podaje także szczegóły ubioru Józefa Czapika- miał on mieć założoną na siebie czamarę, czyli okrycie wierzchnie zbliżone do kontusza, które było uważane wtedy za polski strój narodowy.

Zgodnie z zamysłem podanym w odezwie kolejne wieńce niesione za Czapikiem tworzyły napis "Adamowi Mickiewiczowi lud ze wszystkich ziem Polski".

Na koniec pewna ciekawostka- widoczny na zdjęciu fragment obeliska, to nie dolna część powszechnie znanego pomnika Adama Mickiewicza, ponieważ jego odsłonięcie nastąpiło dopiero w 1898 roku, w  setną rocznicę urodzin poety.

Fotografie choczeńskich emigrantów - część XV

1922

 Przedstawiona na zdjęciu Weronika Romanski urodziła się w Choczni 10 maja 1892 w rodzinie Stanisława i Marii Bandołów. W 1914 roku wyemigrowała do USA i poślubiła Ignacego Romańskiego, również urodzonego w Choczni. Miała z nim trzech synów, przedstawionych na zdjęciu: Eugene (1915-1997), Ferdinanda Richarda (1917-1993) i Albina Josepha (1919-1998). Romańscy mieszkali w Holyoke w stanie Massachusetts (Parkstreet 373). Weronika zajmowała się domem, a Ignacy pracował jako mechanik. W spisie powszechnym z 1930 roku Weronika widnieje jako głowa rodziny, samotna kobieta z trójką dzieci, zamieszkała w Holyoke w wynajętym mieszkaniu przy ulicy East Street. Natomiast 10 lat później została spisana w Chicopee w Massachusetts wraz z syami Eugene i Albinem. Zmarła 2 lipca 1963 w Springfield, Massachusetts i trzy dni później spoczęła na cmentarzu St. Stanislaus w Chicopee.

Nagrobek na cmentarzu w Chicopee
Zdjęcie ze strony BillionGraves.com

Misterium Męki Pańskiej z 1977 roku

W 1977 roku w choczeńskim Domu Katolickim wystawione zostało Misterium Męki Pańskiej w reżyserii Juliana Skowrona.

W tej inscenizacji wzięli udział między innymi:

• Szczepan Zbigniew Chmielik w roli Jezusa
• Krystyna Drożdż z domu Twaróg w roli Matki Jezusa
• Kazimierz Ramęda w roli Piłata
• Aleksander Ramenda w roli Annasza
• Krzysztof Płonka w roli niewiernego Tomasza
• Bernadetta Drożdż (później Krzywda) w roli Klaudii Prokuli, żony Piłata
• Tadeusz Iwański
• Janusz Ramenda
• Karol Socała
• Czesław Guzdek jako żołnierz
• Marek Michalak
• Władysław Romańczyk
• Irena Smaza

Zdjęcia dokumentalne z archiwum Ireneusza Ramendy:

Fotografie choczeńskich emigrantów- część XIV

 

Holyoke, stan Massachusetts, USA 24 maja 1915 roku

 

 

Fotografia ślubna chocznianki Heleny Paterak, urodzonej 14 marca 1891 roku, jako córka Michała Pateraka i Marianny z domu Koman, która w 1913 roku wyemigrowała do USA. Jej wybrankiem był Izydor Jeż (1891-1988). Doczekali się ośmiorga dzieci- w kolejności: Josepha, Johna, Wladyslawa, Stanley'a, Edmunda, Helen, Lisy i Tekli. Helena zmarła w Holyoke 7 lutego 1976 roku. Zdjęcie udostępnił David Krol, prawnuk Heleny (po synu Johnie).

Helen i Isadore Jez z synami

Helena Jez 1915

Najstarsze zdjęcie Heleny (z lewej)