Ślady osadnicze na terenie Choczni

 

Według Narodowego Instytutu Dziedzictwa na terenie Choczni znajduje się 15 tak zwanych śladów osadniczych, jedna osada i jeden skarb, które są ujęte w ewidencji zabytków.

To efekt badań archeologicznych, prowadzonych w Choczni w latach 80. XX wieku pod kierownictwem małżeństwa Foltynów (patrz tu), Rydlewskiego i Czyżyka. Badania odbywały się na zlecenie Wojewódzkiego Konserwatora do spraw Zabytków Archeologicznych i miały charakter powierzchniowy, to znaczy nie prowadzono żadnych prac wykopaliskowych. Metodę badań archeolodzy określili jako penetrację szczegółową pasami o szerokości od 200 do 500 metrów przez przemieszczającą się grupę 5-6 badaczy w obrębie odcinków zakreślonych przez naturalne punkty topograficzne.

Wymienione wyżej ślady osadnicze i osada koncentrują się wzdłuż małych cieków wodnych oraz na stokach i krawędziach dolin w górnej części Choczni, obejmując dość nieliczne znaleziska datowane na okres od epoki kamienia po wczesne średniowieczne i nowożytność, z tym  że poza jednym wyjątkiem brak wśród nich obiektów z epok brązu i żelaza. Ze względu niewielką ilość znalezisk badacze uznali, że górna Chocznia nie była prawdopodobnie zamieszkała na stałe w pradziejach, natomiast mogła stanowić obszar okresowej działalności ludzkiej związanej z polowaniami, zbieractwem lub rybołówstwem. Ten teren nie sprzyjał dawnemu osadnictwu z powodu słabych gleb, zmienności warunków atmosferycznych i ukształtowania.

Wykaz śladów osadniczych:

• stanowisko na terenie niezabudowanym – łące użytkowanej rolniczo – na którym w 1986 roku odnaleziono pojedynczy fragment rdzenia krzemiennego z epoki kamienia (okres sprzed co najmniej 5.000 lat),
• stanowisko na terenie niezabudowanym – łące/polu ornym użytkowanych rolniczo (w 1986 roku własność Edwarda Kolbra), na którym znaleziono dwa fragmenty ceramiki z okresu średniowiecza,
• stanowisko na terenie niezabudowanym – łące/polu ornym użytkowanych rolniczo (w 1986 roku własność Tadeusza Strzeżonia), na którym znaleziono dwa fragmenty ceramiki z okresu wczesnego średniowiecza,
• stanowisko na terenie niezabudowanym – łące/polu ornym użytkowanych rolniczo (w 1986 roku własność Stanisława Stuglika), na którym znaleziono trzy fragmenty ceramiki z okresu średniowiecza,
• stanowisko na terenie niezabudowanym, użytkowanym rolniczo (w 1986 roku własność Teresy Łopateckiej), na którym znaleziono dwa fragmenty ceramiki, datowanej na okres od XVI do XVII wieku,
• stanowisko nr 7 w ewidencji na terenie użytkowanym rolniczo (w 1986 roku własność Stanisławy Wiercimak), na którym znaleziono odłamek krzemienny, datowany na przełom neolitu i wczesnej epoki brązu,
• stanowisko nr 8 w ewidencjina terenie użytkowanym rolniczo (w 1986 roku własność Stanisława i Kazimierza Góry), na którym znaleziono wyrób krzemienny z epoki kamienia,
• stanowisko nr 9 w ewidencji na terenie użytkowanym rolniczo (w 1986 roku własność Balbiny Guzdek), na którym znaleziono grudkę polepy (warstwy izolacyjnej wewnętrznego stropu budynku), która pochodziła z nowożytności,
• stanowisko nr 10 w ewidencji na terenie użytkowanym rolniczo (w 1986 roku własność Józefa Michalika), na którym znaleziono odłamek naturalny ze śladem obróbki (z epoki kamienia) oraz pięć fragmentów ceramiki z wczesnego średniowiecza,
• stanowisko nr 12 w ewidencji na terenie użytkowanym rolniczo, na którym w 1989 roku znaleziono pięć fragmentów średniowiecznej ceramiki,
• stanowisko nr 13 w ewidencji na terenie użytkowanym rolniczo, na którym w 1989 roku znaleziono dwa odłupki i wiór krzemienny z epoki kamienia,
• stanowisko nr 14 w ewidencji na terenie użytkowanym rolniczo, na którym w 1989 roku znaleziono wiór krzemienny z epoki kamienia oraz dwa fragmenty pradziejowej ceramiki, 
• stanowisko nr 15 w ewidencji na terenie użytkowanym rolniczo, na którym w 1989 roku znaleziono rdzeń krzemienny z epoki kamienia oraz cztery fragmenty średniowiecznej ceramiki, 
• stanowisko nr 16 w ewidencji na terenie użytkowanym rolniczo, na którym w 1989 roku znaleziono trzy fragmenty pradziejowej ceramiki,
• stanowisko nr 17 w ewidencji na terenie użytkowanym rolniczo, na którym w 1989 roku znaleziono dwa fragmenty średniowiecznej ceramiki.

 Natomiast jako osadę (obiekt nr 6 w ewidencji) określono stanowisko, na którym znaleziono: siedem fragmentów ceramiki (brzegu, dna i nóżek różnych naczyń), grudkę polepy i dwa fragmenty masy szklanej, pochodzących z okresu od XV do XVI wieku. Ten teren w 1986 roku był użytkowany rolniczo i stanowił własność Piotra i Mariana Gzelów oraz Henryka Bryndzy.

Z kolei tak zwany skarb (obiekt nr 11 w ewidencji) obejmował zespół srebrnych monet austriackich z okresu panowania Marii Teresy (zmarłej w 1780 roku). Został wciągnięty do ewidencji w 1989 roku, choć znaleziono go na przełomie lat 70. I 80. XX wieku. Na karcie ewidencyjnej skarbu podano, że jego bliższa lokalizacja nie jest znana. Skądinąd jednak wiadomo, że chodzi tu znalezisko w rumowisku po zburzonym piecu jednej z choczeńskich karczm, pozostającej na początku XX wieku w rękach żydowskich (rodziny Goldberger), a później wykupionej przez Franciszka Kręciocha dla córki Marii Fujawa.

Nie prowadzono dotąd badań archeologicznych w dolnej części wsi. Podczas prezentacji prof. Sławomira Dryi w sali OSP w Choczni (link) podano jedynie informację, o przypadkowym wykopaniu tam przez mieszkańca kamiennego toporka powiązanego z miejscem pochówku.

Wyroby kamienne z przełomu epoki brązu i żelaza - badania archeologiczne w Choczni

W 1986 roku archeolodzy: Edelgarda Foltyn i Eugeniusz Foltyn na zlecenie WKZA w Bielsku–Białej przeprowadzili badania powierzchniowe rejonu zawartego pomiędzy miejscowościami: Chocznia, Jaroszowice, Mucharz i Ponikiew. 

Badania te miały związek z planowanym (a do dziś nie zrealizowanym) oddaniem do użytku zbiornika wodnego w Świnnej Porębie. 

Ich wyniki zostały opublikowane w artykule „Z badań archeologicznych we wschodniej części Beskidu Małego” w wydawnictwie Uniwersytetu Śląskiego „Wieki stare i nowe” z 2001 roku, na podstawie którego opracowano niniejszą notatkę.

W Choczni umiejscowiono trzy stanowiska badawcze w zlewni potoku Konówka, niedaleko od granicy z Zawadką:

1. Wysoko na północnym zboczu Łysej Góry, w pobliżu bezimiennego potoku wpadającego do Konówki,
2. Na północno-zachodnim stoku doliny bezimiennego dopływu Konówki,
3. W połowie wysokości północnego zbocza Łysej góry, 28 m nad źródłem bezimiennego strumyka, wpadającego do Konówki.

Znaleziono na nich wyroby kamienne, których wiek określono według kryteriów technicznych i typologicznych:

• Płaską łuszczka jednokierunkową o sęczku ścienianym i krawędziowej piętce; część wierzchołkowa ułamana; na stronie górnej, na prawym boku, w bliskości wierzchołka widoczne ślady drobnego łuskania; wykonana z krzemienia jurajskiego. Wykazuje cechy charakterystyczne dla krzemieniarstwa epoki brązu i wczesnej epoki żelaza (Stanowisko 1),

• Wyrób formy zbliżonej do czworoboku, o przekroju poprzecznym trapezowatym, z negatywem po odbiciu trójkątnego odłupka rozszerzającego się w kierunku wierzchołka; wykonany z piaskowca (Stanowisko 2),

•  Małe zgrzebło na drobnym odłupku, retuszowane na stronie górnej na całym obwodzie drobnym stromym retuszem, na stronie spodniej, wzdłuż prawej krawędzi — retuszem półstromym, zachodzącym na powierzchnię okazu; wykonane z krzemienia jurajskiego. Wykazuje cechy charakterystyczne dla krzemieniarstwa epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Podobne obiekty znajdowano na stanowiskach w: Iwanowicach, Giebułtowie, Orawce i Krakowie-Nowej Hucie (Stanowisko 3).

Na wszystkich stanowiskach (także tych poza Chocznią) stwierdzono brak ceramiki i znikomą ilość materiału krzemiennego, przy maksymalnym wykorzystaniu surowca (co było zapewne rezultatem jego ubóstwa), stosowanie techniki łuszczenia przy wytwarzaniu wyrobów kamiennych oraz nadmierną ilość  w znaleziskach narzędzi w stosunku do innych wyrobów.

Na podstawie tej niewielkiej ilości wyrobów kamiennych naukowcy nie przedstawili żądnej teorii, co do ewentualnego charakteru ówczesnego osadnictwa w Choczni, wiążąc jednocześnie znaleziska z rejonu doliny Skawy z sezonowym rybołówstwem epoki brązu i/lub epoki żelaza.