O Choczni i chocznianach w najnowszych "Wadovianach"

Najnowszy Przegląd Historyczno-Kulturalny "Wadoviana" (Numer 21) nie przynosi niestety zbyt wielu informacji związanych z historią Choczni lub biografiami chocznian z urodzenia, zamieszkania lub pracy.

W artykule Darii Rusin i Andrzeja Frysia "Andrychów w czasach Wielkiej Wojny. Stulecie odzyskania niepodległości 1918-2018" wymieniony został ksiądz Stanisław Kluska, jako członek komitetu powołanego do urządzenia w Andrychowie 20 października 1918 roku uroczystej manifestacji narodowej z powodu ogłoszenia przez Radę Regencyjną niepodległego państwa polskiego.

Ksiądz Kluska rodem z Tokarni, absolwent wadowickiego gimnazjum, był wówczas wikariuszem w andrychowskiej parafii i katechetą w miejscowych szkołach. Warto pamiętać również o tym, że wcześniej (od 1 września 1907 roku do 31 sierpnia 1910) roku sprawował posługę wikariusza w parafii choczeńskiej.

----

Z kolei Michał Siwiec-Cielebon w artykule "Wolności siew. Absolwenci i uczniowie ck Gimnazjum Wyższego w Wadowicach do 1918 r. jako kadra przyszłych sił zbrojnych odrodzonej Rzeczypospolitej" podaje kilka zestawień uczniów wymienionego w tytule gimnazjum, wśród których znalazły się też osoby urodzone lub zamieszkałe w Choczni.

W gronie uczniów i absolwentów poległych i zmarłych w latach walk o niepodległość i u jej zarania autor podaje:

• Jana Kobiałkę, urodzonego w Choczni w 1893 roku, który zginął w bitwie pod Gorlicami. Autor podaje, że był oficerem armii austriackiej, ale na listach strat Kobiałka figuruje jako chorąży, czyli członek Korpusu podoficerów.
• Władysława Mocniaka, urodzonego w Choczni w 1896 roku, który zginął w bitwie pod Mołotkowem.
• Leonarda Nowaka, który zmarł w niewoli rosyjskiej w 1915 roku. Tytułem uzupełnienia można dodać, że Leonard Nowak, urodzony w 1895 roku w Lachowicach, był synem Józefa Nowaka, zamieszkałego w Choczni nauczyciela, zasłużonego nie tylko dla choczeńskiego szkolnictwa, ale i dla Sokoła oraz straży pożarnej.
• Jana Rułę, urodzonego w 1890 roku w Choczni. Według list strat zginął w 1914 roku.

Synem chocznianina Jana Guzdka, ale urodzonym w 1903 roku w Stryju, był także uwzględniony w tym zestawieniu Władysław Guzdek, który poległ pod Mołotkowem.

W następnym zestawieniu- uczniów i absolwentów, którzy dosłużyli się stopni oficerskich w Wojsku Polskim II RP, znaleźli się między innymi tacy oficerowie służby stałej do 1939 roku, jak:

• major Tadeusz Bandoła, urodzony w 1896 roku w Ryczowie, jako syn Józefa Bandoły, nauczyciela pochodzącego z Choczni
• kapitan Alojzy Małusecki, urodzony wprawdzie w Śleszowicach (1897), ale mieszkający w Choczni
• pułkownik Karol Nowak, urodzony w 1889 roku w Lachowicach, podobnie jak Małusecki zamieszkały w Choczni. Był starszym bratem Leonarda Nowaka, wymienionego wyżej wśród poległych i zmarłych.

Natomiast na liście oficerów WP w stanie spoczynku, rezerwy i pospolitego ruszenia odnaleźć można dodatkowo:

• majora Wojciecha Widlarza, urodzonego w Choczni w 1894 roku,
• kapitana Anastazego Bielenina, urodzonego w 1893 roku w Choczni i jego brata porucznika Eugeniusza Bielenina, urodzonego w 1891 roku w Kętach
• porucznika Wincentego Guzdka, urodzonego w 1873 roku w Inwałdzie, jako syn Jana Guzdka z Choczni - link
• kapelana w stopniu kapitana ks. Józefa Kolbra, urodzonego w 1901 roku w Choczni
• majora Michała Widlarza, urodzonego w 1882 roku w Choczni
• kapitana Michała Cibora, urodzonego w 1889 roku w Choczni

Ponadto wśród podoficerów i urzędników WP wymieniony został Daniel Bandoła, urodzony w Choczni w 1882 roku (w tekście odmłodzony o całe stulecie).

Jako uzupełnienie podanych wyżej zestawień zaproponować można:

• podporucznika rezerwy Stanisława Zająca, urodzonego w Choczni w 1910 roku, który zginął w Katyniu. Był absolwentem z 1930 roku
• Piotra Bąka, urodzonego w 1915 roku w Choczni, absolwenta z 1935 roku. Jego stopień topień oficerski nie jest mi znany, ale w czasie II wojny światowej był więziony w obozie jenieckim dla oficerów (oflagu)
• porucznika Wincentego Dąbrowskiego, urodzonego w Choczni w 1904 roku, który był uczniem wadowickiego gimnazjum
• podporucznika Antoniego Habinę, urodzonego w Choczni w 1913 roku, absolwenta z 1933 roku
• podporucznika aptekarza Teofila Majkuta, urodzonego w 1890 roku w Choczni, który w 1907 roku ukończył VI klasę wadowickiego gimnazjum
• podporucznika Tomasza Malatę, urodzonego w 1913 roku, absolwenta z 1934 roku
• kapitana Kazimierza Ryłkę, urodzonego w 1899 roku w Choczni, ucznia wadowickiego gimnazjum
• podporucznika Anastazego Wróbla, urodzonego w 1911 roku, absolwenta z 1934 roku
• porucznika Adama Gondka, urodzonego w 1906 roku w Głębowicach, mieszkańca Choczni i absolwenta gimnazjum w 1928 roku
• podporucznika Edwarda Kręciocha, urodzonego w 1912 roku w Muszynie, a ochrzczonego w Choczni, który uczęszczał do wadowickiego gimnazjum
• porucznika Stanisława Małuseckiego, brata wymienionego wyżej Alojzego, który choć urodził się w Śleszowicach w 1906 roku, to zamieszkiwał w Choczni, gdy uczęszczał do wadowickiego gimnazjum (absolwent w 1927 roku) 
• podporucznika Kazimierza Zająca, urodzonego w 1915 roku w Choczni, absolwenta gimnazjum w 1931 roku.

Do ustalenia pozostaje, czy podporucznik rezerwy lekarz Szymon Schoengut, urodzony w Choczni w 1903 roku, naprawdę uzyskał maturę w wadowickim gimnazjum (był uczniem gimnazjum w Myślenicach).

----

Nazwa Chocznia pojawia się w artykule Andrzeja Nowakowskiego "Integracja Księstwa Oświęcimskiego z Królestwem Polskim (1454-1564) i późniejsze losy Ziemi Oświęcimskiej w kontekście Wadowic".

Pisząc o zbliżeniu księstwa oświęcimskiego do Polski w latach 1438-1454 autor wspomina o odkupieniu dzierżawy barwałdzkiej (razem z Chocznią) w 1440 roku:

(...) Wskutek wyprawy Dzierżysława (Dzierżka) z Rytwian na Oświęcim i Zator w 1438r. Polska w zamian za odparcie ataku i obronę Zatora odkupiła ową enklawę wokół Barwałdu oraz dwie wsie: Chocznię i Jaroszowice koło Wadowic. Porozumienie w tej sprawie doszło do skutku 28 grudnia 1440r. W imieniu monarchy polskiego, Władysława Warneńczyka, tą polską enklawą w księstwie oświęcimskim zarządzał Mikołaj Serafin, żupnik krakowski (wielicki) i ruski oraz miecznik krakowski (królewski) herbu Nieczuja. Król Władysław III Warneńczyk przekazał Serafinowi dzierżawę (tenutę) barwałdzką, przebywając w Budzie (część dzisiejszego Budapesztu) (...)

To istotny fakt we wczesnej historii Choczni. Odtąd sytuacja prawno-administracyjna i przynależność Choczni różniła się przez dłuższy czas od wszystkich sąsiednich miejscowości, łącznie  z Wadowicami. Wchodząca w skład dzierżawy barwałdzkiej Chocznia nie była jednak otoczona w 100 % przez ziemie pozostałe w księstwie oświęcimskim, a później zatorskim, ponieważ przez stosunkowo wąski pas ziem wójtostwa wadowickiego, później zwanego Mikołajem, graniczyła z nieodległymi Jaroszowicami. Ta wspólność losów z Jaroszowicami przejawiała się praktycznie w sporej liczbie małżeństw choczeńsko- jaroszowickich, większej niż w przypadku innych bliskich miejscowości, a tym samym zwiększonym wzajemnym przepływem ludności. 

Pan Nowakowski podaje również nazwisko władającego obszarem wokół Barwałdu, który w 1440 roku został odkupiony przez Polskę. Tą południowo- wschodnią rubieżą księstwa oświęcimskiego zarządzać miał do momentu kupna Jan Czapek, z pochodzenia Czech.

Literatura choczeńska do 1947 roku

Literatura tworzona przez chocznian z pochodzenia oraz ludzi związanych z Chocznią obejmowała szeroki przekrój gatunków literackich.

To zarówno literatura piękna- powieści, opowiadania, nowele, sztuki sceniczne, poezje, a nawet bajki, scenariusze filmowe, czy teksty kolęd, jak i literatura użytkowa- publicystyka świecka i religijna, podręczniki, śpiewniki, rozprawy naukowe i kalendarze.

Powstawała przede wszystkim w języku polskim, ale także sporadycznie po niemiecku, angielsku i łacinie.

Duży wkład w „choczeńskie piśmiennictwo” włożyli nauczyciele miejscowej szkoły i księża choczeńskiej parafii.

Najstarszym dziełem literackim, które przez osobę jego twórcy można wiązać z Chocznią, jest wymieniana w bibliografii Estreichera rozprawa religijna „Prodigium montis Carmeli D. Maria Magdalena de Pazzis, miraculîs & vitae sanctitate inclarescens.”

Powstała na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1725 roku, a jej autorem był Jan Bylina de Leszczyny, który 3 lata później objął choczeńskie probostwo.

Kolejne pozycje ukazały się dopiero w połowie XIX wieku.

W 1848 roku ksiądz Wojciech Grzegorzek, były wikariusz choczeński (1842-43) opublikował na łamach Gazety Tarnowskiej recenzję powstałego w Krakowie „Tygodnika Kościelnego”,  w której polemizował z tezami zamieszczonymi na jego łamach. Nawoływał do zachowania równowagi pomiędzy duchem czasu, a prawdami kościoła, co pozostaje aktualne do dziś. Ksiądz Grzegorzek był jednak przede wszystkim autorem późniejszych rozpraw naukowych, które zostaną przedstawione w dalszej części tej notatki.

Natomiast za pierwsze dzieło literackie, napisane przez chocznianina z urodzenia, należy uznać podręcznik „Nowe miary i wagi” autorstwa Wojciecha Guzdka, wówczas nauczyciela w szkole męskiej na krakowskim Kleparzu.

 Choczeńska bibliografia do 1947 roku

Literatura piękna

• powieści:

1. „Panek, czyli kochanek i rywal. Prawdziwe zdarzenie spod Łysej Góry” Robert Zanibal (rękopis)
2. „Zielona granica” Eugeniusz Bielenin (1925, 1930)
3. „Jewess” (Żydówka) ks. Jan Guzdek (USA)
4. "Symbol wolności", "Maruderzy" Józef Kręcioch

• opowiadania:

1. „Hrabia Prażma, czyli kościółek św. Antoniego na górze Praszywce” Robert Zanibal (1867)
2. „Dwór Adama Wacława” Robert Zanibal (1870)
3. „Chłopi spod Cieszyna” Robert Zanibal (1870)
4. „Ondraszek dowódca zbójów” Robert Zanibal (1872)
5. "Powstanie w Czernichowie" ks. Mateusz Jeż (1895)
6. „Przygody kapelana” ks. Mateusz Jeż
7. „Za Ojczyznę: Obrazek na tle ostatniego powstania z r. 1863” ks. Jan Guzdek  (Milwaukee 1908)
8. „Pomyłka sprawiedliwości: obrazek z życia Karola Kurpińskiego według opowiadania zasłyszanego w okolicy Rydzyny” Aleksander Widlarz (1939)

• sztuki sceniczne

1. „Złoty Królewicz” dramat Władysław Bielenin/Bienin (1916, wydany 1918)
2. „Paź”, „Cud”, „Pokolenie” Władysław Bielenin/Bienin
3. „Hallery idą” komedia Eugeniusz Bielenin (1923)
4. "Brzask nad Tybrem", 'Baśniowa noc" Józef Kręcioch

• poezje

1. Pamięci najukochańszej Matki” Jan Woźniak, „Rok 1914” Jan Woźniak,, „Pożegnanie” Jan Woźniak (1915), „Zwiastun Wojny” Jan Woźniak, „Na ruinach wsi polskich” Jan Woźniak, „Polska w dzisiejszym czasie” Jan Woźniak, „Modlitwa o oddalenie klęski” Jan Woźniak, "O Matko Bolesna" Jan Woźniak.
2. „Bogu utajonemu” ks. Mateusz Jeż (1923), „Do Chrystusa Króla i do nowej Polski” ks. Mateusz Jeż (1928), „Pamięci Karoliny Kózkównej” ks. Mateusz Jeż (1928), „Stolico Święta” ks. Mateusz Jeż (1929), „Ku czci Chrystusa Króla” ks. Mateusz Jeż (1929), „Odwiedzajmy boskiego więźnia miłości” ks. Mateusz Jeż (1930), „Chwała Ci Maryjo” ks. Mateusz Jeż (1930), „Do nowej Polski” ks. Mateusz Jeż  (1933), „Nieznajomemu Bogu” ks. Mateusz Jeż (1935), „Ku czci św. Józefa” ks. Mateusz Jeż (1937), „Sursum Corda!” ks. Mateusz Jeż (1937)
3. "Jaskry i bazie" Józef Kręcioch
4. ks. Jan Guzdek
5. Tomasz Widlarz („Lutnia Szkolna” 1930)
6. Janina Podlodowska.

• teksty pieśni

1.  „Pieśń związków katolickich młodzieży polskiej” ks. Mateusz Jeż (1925)
2. „Nie było miejsca dla ciebie” ks. Mateusz Jeż (1932)

• teksty modlitw

1. "Przed najświętszym sakramentem" ks. Mateusz Jeż (1931)

• scenariusze filmowe

1. Konkurs „Światowida”- Eugeniusz Bielenin (współautor 1935)

• wspomnienia:

1. ks. Wojciech Grzegorzek (rękopis po łacinie)
2. Antoni Styła (rękopis)
3. „Z włóczęgi po szerokim świecie. Zapiski z lata 1914-1920” Eugeniusz Bielenin (1928)
4. Józef Sępek („Robotnicy piszą. Pamiętniki robotników” 1938)
5. „Śmierć i wygnanie, czyli wojenny pamiętnik sołtysa wierszem” Władysław Świętek (1947)

• bajki, legendy

1. „Skąd Wielkopolska ma pszczoły” Aleksander Widlarz (1939)
2. Opowieści Jura Korzennego (zachowane w późniejszych wspomnieniach Ryszarda Woźniaka)

• szkice literackie

1. „Kuba Niedojda c.k. murga” Władysław Bielenin/Bienin (1933)

Literatura użytkowa:

• rozprawy naukowe z dziedziny filologii:

1. „O użyciu wyrazu animus u T.M. Plauta” Jan Guzdek (1887)
2. „O znaczeniu wychowawczem piśmiennictwa greckiego” Jan Guzdek (1893)
3. „Niektóre opowieści i wiersze o Grunwaldzie w XV i XVI wieku” Henryk Osuchowski (1905)

• rozprawy naukowe z dziedziny historii:

1. "Zarys historii wojennej 7-go Pułku Artylerii Polowej" Władysław Ryłko (1929)
2. ”Vorgeschite des Kreises Schieratz” Rudolf Weinert (1940)
3. „Z dziejów wsi polskiej” Józef Putek (1946)

• rozprawy naukowe z dziedziny etnografii:

1. "Obyczaje Słowian" Wojciech Cap (1863/64)
2. „Księstwa Cieszyńskiego powieści, osobliwości, lud i jego obyczaje, śpiewy” Robert Zanibal (rękopis- częściowo wydany w 1931 roku)

• rozprawy naukowe z dziedziny biologii:

1. „Botanischer Ausflug in das Tatra-Gebirge” ks. Wojciech Grzegorzek (1853)
2. „Flora von Tarnow in Galizien” ks. Wojciech Grzegorzek (1853)
3. „Übersicht der bis jetzt in der Sandezer Gregend West-Galiziens gesammelten  Dipteren“ ks. Wojciech Grzegorzek (1873)
4. „Neue Pilzmücken aus der Sandezer Gegend“ ks. Wojciech Grzegorzek (1876)
5. „Beiträge zur Vegetationskunde der Tatra” ks. Wojciech Grzegorzek

• rozprawy naukowe z dziedziny teologii:

1. „Prodigium montis Carmeli D. Maria Magdalena de Pazzis, miraculîs & vitae sanctitate inclarescens.” Jan Bylina de Leszczyny (1725)
2. „Dogmat niepokalanego poczęcia NMP” ks. Wojciech Grzegorzek (1855)
3. „Czy piekło istnieje?:  filozoficzno-apologetyczna rozprawa” ks. Jan Guzdek (Chicago 1920)
4. „W religii katolickiej prawda i siła”  ks. Mateusz Jeż (1923)

• podręczniki

1. „Nowe miary i wagi” Wojciech Guzdek (1875)
2. „Rozmowy niemieckie dla uczniów rzemieślniczych” Wojciech Guzdek (1891)
3. "Elementarz dla dzieci jąkających się" - Wojciech Guzek (około 1903)
4. „Nauka wiary katolickiej” ks. Mateusz Jeż (1906)

• przewodniki

1. „Miejski park doktora Jordana w Krakowie” Wojciech Guzdek (współautor 1894)

• śpiewniki

1. „Zbiór pieśni kościelnych dla użytku młodzieży szkolnej” Adam Ryłko (1906)
2. „Śpiewnik Narodowy” Władysław Jeziorski
3. „Śpiewnik wojenny dla młodzieży polskiej” Władysław Jeziorski
4. „Śpiewnik Żołnierski z dodatkiem melodyi” Władysław Jeziorski (1915)
5. „Nowy śpiewnik polski 1914-1917” Władysław Jeziorski (1917)
6. „Śpiewnik asemicki” ks. Mateusz Jeż (1924)
7. „Śpiewnika żołnierskiego Korpusu X” Władysław Jeziorski (Przemyśl 1926)
8. „Męka i śmierć Pana Jezusa w pieśni” ks. Mateusz Jeż (1932)
9. „Boże Narodzenie w pieśni” ks. Mateusz Jeż (1933)

• kalendarze

1. „Kalendarz ludowy na rok 1920” Władysław Jeziorski (1919)
2. „Kalendarz strażacki” Anastazy Bielenin (1934)

• księgi pamiątkowe

1. „Księga Pamiątkowa Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Żeńskiej w Choczni” Anna Zrazik (rękopis 1927)

• publicystyka historyczno- społeczna:

1. „Pierwsze występy polityczne włościaństwa polskiego 1848-1861” Józef Putek (1934)
2. "Mroki średniowiecza” Józef Putek (1935)
3. „Pod brzemieniem starodawnego militaryzmu” Józef Putek (1936)
4. „O zbójnickich zamkach, heretyckich zborach i oświęcimskiej Jerozolimie” Józef Putek (1938)

• publicystyka społeczno- polityczna

1. Eugeniusz Bielenin "Piast"
2. Stanisław Ciejek "Orędownik powiatu mogilskiego"
3. Józef Czapik "Czas”, „Kurjer Lwowski”, „Krakus”, „Wieniec” 
4. Józef Dąbrowski "Przyjaciel Ludu"
5. Marian Dąbrowski "Ilustrowany Kuryer Codzienny"
6. Józef Putek  „Chłopski Sztandar”, „Przyjaciel Ludu”, „Wyzwolenie” Józef Putek
7. Adam Ruliński teksty przemówień okolicznościowych wójtów choczeńskich
8. Antoni Styła „Wyzwolenie”, „Kurjer Lwowski” 
9. Tomasz Szczur "Przyjaciel Ludu"
10. Stanisław Ścigalski "Piast"
11. Wawrzyniec Świętek "Przyjaciel Ludu"
12. Władysław Świętek "Wyzwolenie"
13. Piotr Widlarz "Związek Chłopski"
14. „Walka o wolność sumienia w Polsce” Józef Putek (1920)
15. „Kler pod pręgierzem Sejmu” Józef Putek (1920)
16. „Konkordat czy rozdział Kościoła od państwa” Józef Putek (1925)
17. „Obywatelskie prawo zgromadzeń według ustawy o zgromadzeniach z 11 marca 1932r.” Józef Putek (1932)
18. „Bałagan biurokratyczny i śmierć samorządu: głos w sprawie naprawy podstaw organizacji gminy wiejskiej” Józef Putek (1936)
19. "Samorząd czy aparat biurokratyczny: głos w sprawie naprawy podstaw organizacji gminy wiejskiej” Józef Putek (1936)
20. „Przeżytek rosyjski w Polsce: obraz gmin zbiorowych w powiatach bialskim, wadowickim i żywieckim” Józef Putek (1936)
21. „Wódka i propinacja wrogiem odbudowy człowieka: polskie prawo przeciwalkoholowe” Józef Putek (1947)

•  publicystyka pozostała:

1. ks. Wojciech Grzegorzek "Gazeta Tarnowska" (1848)
2. Piotr Dunin "Przyjaciel domowy" (1860)
3. ks. Mateusz Jeż "Jutrzenka" (1900)
4. Józef Czapik "Śpiew kościelny" (1906)
5. Henryk Osuchowski "Echo znad Prutu" (1906)
6. Anna Zrazik „Przewodnik Młodzieży Żeńskiej” (1927)
7. „Historyia naturalna na 3cią i 4tą klasę” Jan Widlarz (1880)
8. „O telegrafie” Jan Widlarz (1880)
9. „Czy ludzie będą mieli kiedy raj na ziemi ?” ks. Mateusz Jeż (1897)
10. „Skąd się bierze niedowiarstwo między katolikami?” ks. Mateusz Jeż (1900)
11. „Tajemnice żydowskie” ks. Mateusz Jeż (1898)
12. „Uwagi  o sprawie organistowskiej” Józef Czapik (1902)
13. „Uwagi o śpiewie i muzyce kościelnej” Józef Czapik (1902)
14. „Nie zostawiajmy go samego” – dla księży i kleryków ks. Mateusz Jeż (1929)
15. „Bądźmy misjonarzami” – dla księży i kleryków ks. Mateusz Jeż (1930)
16. „Egzorty do młodzieży szkolnej” ks. Mateusz Jeż (1932)
17. „Ruchomy kurs oświatowy” Aleksander Widlarz (1938 „Oświata pozaszkolna”)
18. „Jak pracuję na kursie wieczorowym w środowisku folwarcznym” Aleksander Widlarz (1938 „Oświata pozaszkolna”)
19. „Jak budowaliśmy chodnik przez wieś” Antoni Widlarz (1939)
20. „Pomyłka sprawiedliwości: obrazek z życia Karola Kurpińskiego” Aleksander Widlarz (1939)
21. „Druhna przykładem w życiu codziennym” Matylda Widlarz (1939)