Pochodzenie nazwy Chocznia

Pochodzenie nazwy Chocznia nie zostało dotąd jednoznacznie wyjaśnione.

Krzysztof Koźbiał i Andrzej Nowakowski w książce „Dzieje szkoły w Choczni Dolnej” przytaczają dwie hipotezy na ten temat:

• nazwa Chocznia może wywodzić się od- tu cytat: staropolskiego określenia pospolitego chwastu- skrzypu polnego, nazywanego wówczas „chroszczem”

lub

• od namiotów rozstawionych przez koczujących przybyszów z dzisiejszej Bukowiny i Zakarpacia, zwanych przez miejscową ludność „kuczami”. Te „kucze” miały dać początek nazwie „Kuczna”- Chocznia.

W pierwszej z tych koncepcji budzi zdziwienie ów „chroszcz”, który wcale nie jest skrzypem, ale jednorocznym chwastem z rodziny kapustowatych o łacińskiej nazwie Teesdalia nudicaulis. Chroszcz rośnie wyłącznie na ubogich, piaszczystych glebach, których w Choczni nie ma. Być może wkradł się tu pewien błąd i autorzy mieli na myśli  słowo chwoszcz, jakim rzeczywiście w staropolszczyźnie określano skrzyp, obok takich określeń jak choczyk, czy choszczka. W tych słowach istotnie widać podobieństwo do rdzenia chocz, występującego w nazwie Chocznia.

Druga hipoteza pojawiła się po raz pierwszy w wydanej w 1897 roku książce Bolesława Marczewskiego „Powiat wadowicki pod względem geograficznym, statystycznym i historycznym”, po czym została powtórzona we współczesnej publikacji „Wadowice koło Choczni”. Przybysze z Bukowiny i Zakarpacia z książki Koźbiała i Nowakowskiego, to według autorów „Wadowice koło Choczni” osadnicy wołoscy. Zastanawia tu fakt, że owe kucze miały być namiotami, a nie szałasami, z którymi kojarzą się Wołosi.

Oprócz tych dwóch hipotez nieśmiałą sugestię, co do ewentualnego pochodzenia nazwy Chocznia wysunął też dr Józef Putek w książce „O zbójnickich zamkach, heretyckich zborach i oświęcimskiej Jerozolimie”. Według niego Chocznia mogła być założona przez Wernera de Hopnewald, niemieckiego wasala księcia oświęcimskiego, „którą to nazwę Hopnewald może nadano choczeńskim lasom, ciągnącym się od Hellwaldu (Inwałd) w stronę Berwaldu (Barwałd).”

Co ciekawe, najstarsza, bo zapisana w 1356 roku nazwa Choczni to Choczna.

Z kolei w nieznanym Putkowi i innym regionalistom dokumencie z 1374 roku pojawia się określenie Chozna.

Później mamy jeszcze określenia: duas villas Coczenije (dwie wsie Chocznie) w 1441 roku, Choczna w 1447 roku oraz Chozna i Chocinka w 1448 roku.

Natomiast w „Liber Beneficiorum Dioecesis Cracoviensis” Jana Długosza, księgi spisywanej w latach 1440-1480, mamy nazwę Chocznya Vetus (Chocznia Stara).

W kolejnym XVI wieku dochodzi jeszcze: Chocznya Inferior et Superior (Chocznia Dolna i Górna), Chocznya Nowa i … Koczyna (w Atlasie Historycznym Polski. Województwo Krakowskie w drugiej połowie XVI wieku). Nazwa Koczyna mogła odnosić się równie dobrze do Kaczyny, ale także w „Księdze egzaminów do święceń w diecezji krakowskiej z lat 1573-1614" zapisy po łacinie nazw Chocznia i wsi Kocina (z obecnego województwa świętokrzyskiego) są identyczne, a ponadto w 1603 roku pojawia się villa Choczina.

W Polsce istnieje tylko jedna Chocznia, choć podobnych nazw jest więcej. Można wymienić tu:

- Choczeń, wieś w gminie Mochowo, powiat sierpecki, województwo mazowieckie,

- potok Choceńka w Bieszczadach,

- Choceńską Żołobinę, zbocze/stok w gminie Baligród w Bieszczadach,

- nieistniejącą obecnie wieś Choceń koło Zagórza w powiecie sanockim (woj. Podkarpackie), obok której znajduje się Łąka Pod Choceńskie i Dolina Choceńskie,

- wspomnianą już Kocinę, wieś w powiecie kazimierzowskim w woj. świętokrzyskim,

- wieś Hoczew w gminie Lesko w województwie podkarpackim,

- wieś gminną Choczewo na Kaszubach, koło której znajduje się osada Choczewko, Jezioro Choczewskie, rzeka Choczewka i Choczewskie Łąki.

Nie można uwzględniać w tych rozważaniach pozornie podobnej nazwy Chocz- niewielkiego miasta w województwie wielkopolskim, która powstała po skróceniu średniowiecznego określenia Chodecz oraz Choczkówki- pola/parceli koło Andrychowa, która wywodzi się od nazwiska Chaczek/Choczek, występującego kiedyś także w Choczni.

Choczni nie ma również w krajach sąsiadujących z Polską, choć nazwy z podobnym rdzeniem są dość częste w Czechach. Według autorów piszących dla czeskiego pisma naukowego „Naše řeč” (Svoboda, Smilauer) takich nazw jest w Czechach około 30. Wymienić tu należy przede wszystkim miasto Choceň, założone w XIII wieku (a więc starsze od naszej Choczni), którego nazwa była zapisywana po łacinie w formie Choczna (czyli tak samo, jak w przypadku naszej Choczni). Zdaniem czeskich językoznawców nazwa Choceň pochodzi od przezwiska jego założyciela- Miloty zwanego Chocen. Z kolei przezwisko Chocen ma wywodzić się od słowa chtěný, czyli poszukiwany. Inne znaczenia tego słowa to: umyślny, wymuszony, zamierzony. W Czechach istnieją też miejscowości Chocenice i potok Chocenka. Ponieważ Chocznia w momencie swojego powstania znajdowała się wraz z całym księstwem oświęcimskim w orbicie wpływów czeskich, to nie można wykluczyć, że dociekania czeskich językoznawców odnoszą się także i do jej nazwy.

W sąsiadującej z Czechami i z Polską Słowacji znana jest nazwa Chocz (Veľký Choč), odnosząca się do wierzchołka górskiego na pograniczu Orawy i Liptowa. Od tego bardzo widokowego szczytu o wysokości 1608 m powstało stosunkowo niedawno określenie Góry Choczańskie (Chočské vrchy). Oczywiście wytłumaczenie pochodzenia nazwy tego szczytu było przedmiotem zainteresowania tamtejszych językoznawców, ale bez jednoznacznych rozstrzygnięć. Jedni uważali, że nazwa Chocz jest pochodzenia przedsłowiańskiego i jej znaczenie nie jest jasne, inni z kolei wywodzili ją od wyrażeń koč, kuča, guča (czyli podobnie jak Marczewski naszą Chocznię), oznaczających ich zadaniem: garb, kopnięcie, grzbiet (tu inaczej niż Marczewski).

Podobną do Marczewskiego hipotezę pochodzenia nazwy Chocznia (dokładnie takiej), zaproponował słoweński językoznawca- amator Davorin Martin Žunkovič. W swojej pseudonaukowej książce „Die Slaven ein Urvolk Europas” (Słowianie pierwotny lud Europy), wydanej w 1911 roku, napisał, że nazwa Chocznia oznacza jakieś pole/miejsce umocnione, chronione, czyli ogólnie rzecz biorąc rodzaj schroniska. Książkę Žunkoviča wymienia Putek w bibliografii do publikacji „O zbójnickich zamkach, heretyckich zborach i oświęcimskiej Jerozolimie”, ale nie powołuje się na jego ustalenie etymologiczne.

Biorąc pod uwagę osadnictwo wołoskie w Choczni obszar poszukiwań podobnych nazw i ich znaczeń można rozszerzyć na Rumunię i inne państwa bałkańskie. Otóż w języku rumuńskim istniej określenie „cocina” (koczina), oznaczające schronisko, a w szczególności schronisko dla świń, czyli chlewik. A także ogólnie brudne i zaniedbane pomieszczenie. Podobne znaczenie ma w języku serbskim słowo „kočina” (koczina), a w bułgarskim „кочина”. W Rumunii istnieje ponadto miejscowość Hoceni.

Nazw geograficznych z rdzeniem chocz/choc/chot` nie brakuje również na obszarze zamieszkiwanym kiedyś przez Słowian Połabskich, jak również na Łużycach, w Słowenii, na Ukrainie i Białorusi (np. Хочень/Хачэнь koło Homla).

Podsumowując te dociekania językowe w sposób żartobliwy, można powiedzieć, że Chocznia równie dobrze mogłaby nazywać się: Skrzypowo, Szałaśnia, Hopnewald, Poszukiwana, Zamierzona, Garbatka, Chlewiska, Brudno, czy Schroniska. A na poważnie - zastanawia ewentualne wspólne pochodzenie nazw Choczni i Kaczyny, tworzących od wieków jedną parafię.

Pochodzenie nazwisk choczeńskich - część II

Kontynuacja wcześniejszej notatki (LINK)- tym razem o pochodzeniu tych nazwisk używanych w Choczni, które pojawiły się wśród jej mieszkańców przede wszystkim w XIX lub XX wieku.

Podobnie jak w przypadku nazwisk dawniejszych, głównym źródłem informacji na ten temat są dwa opracowania naukowe:

• rozprawa doktorska Teresy Kolber z Wydziału Humanistycznego Instytutu Filologii Polskiej Akademii Pedagogicznej w Krakowie pod tytułem „Motywacja i struktura nazwisk mieszkańców dawnego dekanatu wadowickiego”  (2008),
• publikacja w piśmie „Wadoviana” (2002) pod tytułem „Pochodzenie imion i nazwisk mieszkańców parafii Chocznia” Ewy Widlarz, absolwentki polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Słownik część II:

• Aksak

- ax(t) (z niemieckiego) „siekiera”

- aksak (z tureckiego) „kulawy, kaleka”
- Aksak "polski herb szlachecki"

• Ast

- ast (z niemieckiego) „konar, gałąź”

• Augustyniak, Augustynek

- August nazwa osobowa

• Babiński

- baba „stara kobieta, żona, handlarka, mężczyzna zniewieściały, tchórz, paplarz”

- Babin nazwa miejscowa

• Baczyński

- Baczyn nazwa miejscowa

• Bajorski

- bajoro „staw z mętną, błotną wodą”

- Bajory nazwa miejscowa

• Balcer

- Baltazar nazwa osobowa

• Baluś

- Bal nazwa osobowa

• Bałos, Bałys

- bała „człowiek niezgrabny”

- bały „duże wytrzeszczone oczy, duże obwisłe uszy”

• Bańdo

- bando „obwołanie, obwieszczenie, ogłoszenie”, "orszak, grono, kompania, drużyna”

• Baraniec

- baran „tryk, dorosły samiec owcy”

• Barcik

- Bartłomiej nazwa osobowa

• Bargiel

- bargiel „ptak, gatunek sikory”

- borg „pożyczka, kredyt, dług”

• Baster

- baster „dziecko z nieprawego łoża”, „chłopak 8-12 lat”

• Bator

- bator (z węgierskiego) „odważny, dzielny”

• Bębenek

- bęben „instrument muzyczny perkusyjny”, „brzuchacz, opój”

• Bizoń

- bizon „żubr”

- bizun „bat”, „awanturnik, warchoł”

- bizoń „chłop wielki a niezgrabny”

• Bogunia

- Bogun, Boguń, Boguchwał nazwa osobowa

• Borek

- bór „las sosnowy, ciemny gęsty las”

- Borek, Borzysław nazwa osobowa

• Brańka, Brońka

- branka „przymusowy pobór do wojska”, „niewolnica”

- Branka, Branimir itp, nazwa osobowa

• Buldon, Buldończyk

- buldon „niedołęga, idiota”

• Burek

- bury „ciemnoszary”

• Burzyński

- burza „nawałnica, deszcz z piorunami, zamieć z wiatrem i wyładowaniami, szturm, zamieszanie”

- Burzyn nazwa miejscowa

• Bydłoń

- bydło „zwierzęta domowe, inwentarz, woły , krowy, cielęta”

- bydlić „mieszkać, żyć”

- bydłoń „nazwa roli”

• Byrski, Berski, Birski

- byr, byry, byru „okrzyk przywołujący owce”

• Chmiel

- chmiel „roślina z rodziny konopiowatych”, „trunek”, „pijaństwo”, „nieporządek, galimatias”

• Cholewa, Cholewka

- cholewa „górna część buta” „pijak”, „człowiek mówiący co mu ślina przyniesie”, „dziewczyna tłuk, wszetecznica” „szewc”

• Chruszcz, Chrószcz

- chruszcz „człowiek mający zajady w końcach ust”, „chrabąszcz,owad”, „drobny człeczyna, chuchrak”, „krzaki, zarośla”

• Czaicki

- czajka „ptak z rodziny siewczkowatych”

- czaić „urządzać zasadzkę, kryć się z czymś, skradać się”,

- Czajęcice nazwa miejscowa

• Czech

- Czech nazwa etniczna

- Czech nazwa osobowa, zdrobnienie np. od Czesław

• Dębak

- dąb „gatunek drzewa liściastego”

- dębina „las dębowy, drewno dębowe”

• Drabek

- drab „żołnierz najemny, pachołek”, „opryszek, hultaj, nicpoń”

• Drożdż

- drozd „ptak wróblowaty”
- drożdże "rodzaj jednokomórkowych grzybów"

• Duda

- duda „piszczałka, fujarka” „dęty instrument muzyczny, multanka, kobza” „głupiec, cymbał”

• Dyduch

- dydać „ssać”, „nieumiejętnie krajać lub ciąć tępym nożem”

• Dyrcz

- dyrkać „wydawać terkotliwy dźwięk, typowy dla derkacza”

- dyrczeć „odgłos wydawany przy bieganiu”

- derka „kawalek grubej tkaniny, koc, płachta”

• Fajfer

- pfeiffer (z niemieckiego) „grajek, muzykant”

- pfeiffe (z niemieckiego) „gwizdek”

• Ficek

- ficać „fikać, wierzgać”

- Fitz, Fitzi niemiecka nazwa osobowa- Wicek, zdrobnienie od Wincenty

• Filek

- Filip, Filemon, Teofil nazwa osobowa

• Fujawa

- fujawa „zawierucha, śnieżyca”

• Garus

- garus „bałagan, nieporządek”, „próźniak”, „potrawa z gotowanych owoców”, „sok w owocach”

- gara „coś spalonego”

- gar, gare (z niemieckiego) „przygotowany, uzbrojony”

- garati (z prasłowiańskiego) „palić się, płonąć”

• Gawęda

- gawęda „bajka, gadanina, pogawędka”, „członki, wstydliwe chore”

• Gawroński

- gawron „ptak z rodziny kruków”

• Giełdoń

- giełda „miejsce handlu”, „karczma, zabawa”

- giełdać „krajać tępym nożem”

• Grabiec

- grab „gatunek drzewa liściastego”

- grabić „zgarniać grabiami”

- grabie „narzędzie rolnicze i ogrodnicze”

• Graca

- graca „narzędzie ogrodnicze”, "ręka, łapa"

• Grzywa

- grzywa „dłuższa sierść pokrywająca tylną część głowy np. u konia”, „człowiek z długimi włosami nad karkiem”

• Gurdek

- Gord, Gordian nazwa osobowa

• Habina

- chabina „rózga, gałązka świerkowa”, „człowiek szczupły albo wysoki”

• Hałat

- chałat „długa kapota, kitel, często u Żydów”

• Harańczyk

- hara „nędzna wódka, śmierdziucha”, „dół na np. ziemniaki”

• Harnik

- harny „krnąbrny, hardy, zarozumiały, dumny”

- harnas „pancerz, zbroja”, „zgiełk”

- harnik „pieszy żołnierz/policjant na żołdzie zamkowym, hajduk”

• Hatłas (najdawniejsze formy Atłas i Hatłas)

- atłas „gatunek materii jedwabnej”

• Holcman

- holzmann (z niemieckiego) „drwal, rębacz”, „handlarz drewnem”

• Janik, Janoszek, Jończyk, Hanusiak

-Jan nazwa osobowa

• Jura

- Jerzy, Jur nazwa osobowa

• Kaczor

- kaczor „samiec kaczki”

• Kajdas

- kajda „pochwa drewniana na osełkę”

• Kencki

- Kęty nazwa miejscowa, kęcki = człowiek pochodzący z Kęt

• Klaczak

- klacz „kobyła”

• Kłobuch

- kłobuch „kapelusz góralski”, „snop okrywający z góry mendel/mondel”, „nierozkwitły pąk róży”

• Knapik

- knap „tkacz, sukiennik, płóciennik”, „chłopak, młodzian, parobek”

- knapp (z niemieckiego) „niewielki, ciasny, obcisły, kusy, zwięzły, niewystarczający, szczupły, treściwy"

• Koim

- kojma „chłop”

• Kolasa

- kolasa „wóz, powóz, bryka”

• Kołodziej

- kołodziej „rzemieślnik wyrabiający koła i wozy”

• Konopka

- konopka „roślina z rodziny konopiowatych i włókno z niej pochodzące”, „gatunek ptaka”

• Kosowski

- Kosowa nazwa miejscowa; kosowski = pochodzący  z Kosowej/Kossowej

- kos „gatunek ptaka”

• Kożuch

- kożuch „futro baranie”, „wierzchnia warstwa gotowanego mleka”

• Kraus

- krause (z niemieckiego) „kędzierzawy”, „dzbanek, naczynie do picia”

• Król, Królik, Króliczek

- królik „zwierzę domowe z zającowatych”

- król „panujący, monarcha”

- krolle (z niemieckiego) „lok, kędzierzawy”

• Kruczek

- kruk „gatunek ptaka”

- kruczek „ciemnowłosy”, „owad turkuć”, „wybieg, fortel”

• Kryjak

- kryć „chować”

- kryjak „człowiek nie mający nigdzie miejsca stałego”

• Krystian

- Krystian, Chrystian  nazwa osobowa

- krystian „chrześcijanin”

• Książek

- ksiądz „duchowny katolicki”

- książę „tytuł panującego, niższy od króla”

- księżyc „miesiąc”, Księżyc „satelita Ziemi”

• Kubasiak

-Kuba/Jakub nazwa osobowa

• Kudłacik

- kudłaty „włochaty, mający kudły”

• Kukioła

- kukla „podłużna bułka”, „czapka błazeńska z dzwonkami”

• Kulig

- kulig „ptak brodzący”

- kulik „kołek, palik”

• Kuś

- kuś „chłopak terminujący u kucharza”, „penis”, „podrostek”

• Kuwik

- kuwik „głos wydawany przez sowę”

• Kwak

- kwak „karpiel, brukiew”, „ziemniak”

• Lach

- Lach nazwa etniczna „Polak”, „mieszkaniec dolin, nie- góral”

- lach „gęstwina zarosła leszczyną”

• Lachenrowicz

- Aleksander nazwa osobowa

• Latocha

- latocha „krowa jednoletnia”

- lato „pora roku”

• Legut

- legut „lekki, lekkomyślny”

• Leśniak

- leśniak „człowiek żyjący w lesie”

• Ligięza

- ligięza „człowiek lubiący leżeć”, „lubiący nadskakiwać, przymilać się”

• Lisak

- lis „zwierzę drapieżne z rodziny psowatych”, „człowiek chytry, przebiegły”, „człowiek rudy, ryży”

• Łapka

- łapa „końcowa cześć nogi zwierzęcej”, „duża niezgrabna ręka lub noga”, „ucho od garnka”, „żerdka”

• Łysoń

- łysoń „człowiek łysy”, „wół lub koń z gwiazdką na czole”

• Madej

- Madej, Matej nazwa osobowa

• Mamcarczyk

- mamczarz „syn mamki, mąż mamki karmiącej dziecko zamiast matki”

• Maślanka

- maślanka „substancja powstała ze śmietany po wybiciu z niej masła”

• Matuśniak

- Mateusz/Matusz nazwa osobowa

• Miarka

- miarka ‘jednostka miary”

• Michalik, Michalak, Michałek

- Michał nazwa osobowa

• Mikołajek, Mikołajczak

- Mikołaj nazwa osobowa

• Mirowicz, Mirek

- mir „pokój”

- Mir, Mirosław nazwa osobowa

• Miś

- miś „niedźwiedź”, „człowiek tłusty i dużo jedzący”

• Miska

- misa „naczynie”

• Mizera

- mizera „bieda, nieszczęście”, „biedak, człowiek mizerny, chuchro”

- miser/misera (z łaciny) „nieszczęśliwy, biedny”

• Mlak

- młaka „bagnisko, moczar”

• Młocek

- młocek „człowiek młócący zboże”

• Mojski

- mojski „mój, do mnie skierowany”

• Mrajca

- mrajczeć „miauczeć”

• Mrowiec

- mrowiec „mrówka”

• Mrzygłód

- mrzygłód „głodomór, skąpiec, kutwa”, „roślina na mokrych gruntach”

• Niesyty

- niesyty „głodny, niezaspokojony”

• Oboza

- obóz „zbiór ludzi”, „wyprawa wojenna”, „zbiór namiotów”

• Obtułowicz

- obtulić „otulić”

• Ochman

- achmann (z niemieckiego) „ten który ma pieczę nad wodą”, „ten co odbywa podróż lub pochodzi z Aachen (Akwizgranu)

- hochmann/hoffmann (z niemieckiego) „dworzanin”

• Ogiegło

- ogiegłać „otrzeć, okaleczyć”

• Oleksy

- Aleksy nazwa osobowa

• Palichleb

- palić + chleb

• Pamuła

- pamuła/famuła „rodzaj potrawy”, „służący”, „rodzina”, „strzecha”

• Pasternak

- pasternak „roślina warzywna podobna do pietruszki”

• Pawelec, Pawlik

- Paweł nazwa osobowa

• Pędziwiatr

- pędziwiatr „włóczęga, człowiek wszędobylski”, „człowiek zmienny”, „trzpiot, wietrznik”

• Pękala

- pęk „wiązka”

- pękać „rozpadać się”

- pękała „człowiek brzuchaty, grubas”

• Piegza

- piegza „zięba”, „koza”

• Pietras

- Piotr nazwa osobowa

• Polak

- Polak nazwa etniczna

• Poradzisz

- poradzić „udzielić komuś rady, wskazówki, pomocy”

• Porębski

- Poręba nazwa miejscowa, Porębski= pochodzący z Poręby

• Praciak

- praca „wysiłek, trud

- praciak (z wołoskiego) „pasący świnie”

• Putek

- putek „ojciec chrzestny, kum”, „prosię”

- puta „członek męski”

- putać „hulać, szastać pieniędzmi”

• Radwan

- Radwan nazwa osobowa

• Rajda

- rajda „okrągłe ucho klucza”

- rajdać „brzydko chodzić”

• Rusinek

- Rusin nazwa etniczna

• Rychlik

- rychły „wczesny, prędki, mający szybko nadejść”

• Ryłko

- ryło „morda, pysk, ryj”

• Sabuda

- saba „duży bukłak do przechowywania mleka”

- szabo (z węgierskiego) krawiec

• Siepak

- siepak „oprawca, kat, zbir”

- siepać „targać, szarpac”

• Siwiec

- siwiec „człowiek siwy, stary”

• Skoczylas

- skok +las „człowiek który skacze po lesie”

• Smaza

- zmaza „brud, plama, skaza, wina”

- smażyć „poddawać żywność działaniu wysokiej temperatury”

• Soja

- sójka „ptak z rodziny krukowatych”

• Sordyl

- sordus (z łaciny) „głuchy”

- surdać się „dąsać się”
- Surdila nazwa miejscowa (w Rumunii)

• Stanek, Staniek, Stankiewicz

- Stanek, Stanisław nazwa osobowa

• Studnicki

- studnia „otwór w ziemi do wydobywania wody”

• Stybak

- styba „stępa – urządzenie do kruszenia ziarna na kaszę”

- stieben (z niemieckiego) „wzniecać kurz, szybko biegać”

- stieber (z niemieckiego) „przezwisko niespokojnego, porywczego człowieka”

• Szafran

- szafran „krokus, przyprawa z pręcików krokusa”

• Szot

- schott (z niemieckiego” „przegroda”, handlarz, kramarz”, „śledź”

- schot (z niemieckiego) „zabrudzony, brudny”

- Szot nazwa etniczna (Szkot)

• Ścigalski

- ścigać „szybko poruszać się w celu dogonienia, złapania lub wyprzedzenia uciekającego”, „rywalizować”

• Świerkosz

- świerk „drzewo iglaste”

• Talaga

- talaga „prosty wóz gospodarski”

• Targosz

- targ „rynek, jarmark”

- targać „rwać, szarpać, dzielić na części”

• Trzaska

- trzaska „wiór, heblowiny, drzazga, drobny kawałek drewna na podpałkę”

• Turek

- Turek nazwa etniczna

• Tyralik

- tyrać „ciężko pracować, męczyć się”, „poniewierać”, „psuć, niszczyć”, „trwonić”, „pomiatać kimś”

• Wawro, Wawer

- Wawrzyniec nazwa osobowa

• Wądrzyk

- Ondrich, Vondrik (z czeskiego) nazwa osobowa

• Węgrzyn

- Wegier nazwa etniczna

- węgrzyn „wino węgierskie”

• Wenda

- węda „haczyk, wędka”

- wędzić „suszyć w dymie”, „kraść”, „łowić ryby”, „trapić”, „osłabiać”
- wende (z niemieckiego) "obrót, zakręt, zmiana, zwrot, przełom"

• Wojewodzic

- wojewodzic "syn wojewody, tu być może w znaczeniu syn przywódcy wojewody wołoskiego -przywódcy grupy  Wołochów/Walasów, a nie wojewody, stojącego na czele województwa)

• Wojtas, Wojtala

- Wojciech nazwa osobowa

• Zajda

- zajda (z wołoskiego) „brzemię”

- zajda „ kosa”, „zawiniątko do noszenia siana, tobołek”, "dwuczęściowe sanie"

- seide (z niemieckiego” „jedwab”

- sajdak (z tureckiego) kołczan

Pochodzenie nazwisk choczeńskich

Pochodzenie nazwisk mieszkańców Choczni było przedmiotem badań naukowych, których efekty są zawarte w:

• rozprawie doktorskiej Teresy Kolber z Wydziału Humanistycznego Instytutu Filologii Polskiej Akademii Pedagogicznej w Krakowie pod tytułem „Motywacja i struktura nazwisk mieszkańców dawnego dekanatu wadowickiego”  (2008),
• publikacji w piśmie „Wadoviana” (2002) pod tytułem „Pochodzenie imion i nazwisk mieszkańców parafii Chocznia” Ewy Widlarz, absolwentki polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Ten interesujący temat był także przedmiotem rozważań i dociekań Józefa Putka, który pisał o tym między innymi w książce „O zbójnickich zamkach, heretyckich zborach i oświęcimskiej Jerozolimie” (1938).

Jak wynika z przedstawionych powyżej publikacji naukowych, ustalenia, co do pochodzenia danego nazwiska, często są niejednoznaczne, a ich autorki wskazują na kilka możliwych, mniej lub bardziej prawdopodobnych objaśnień.

W przypadku Choczni pierwsze poświadczone w dokumentach historycznych nazwiska pojawiły się w pierwszej połowie XVI wieku (1537- LINK). Niektóre z nich są używane zresztą do dziś.

Ale jeszcze przez długi okres czasu (ponad 200 lat) nazwiska chocznian były nieustabilizowane,  zarówno, jeżeli chodzi o wymowę, jak i o pisownię. 

Niekoniecznie przechodziły również z ojca na legalne dzieci, o czym świadczą przykłady wymienione w notatkach o historii choczeńskich rodów (na przykład przejścia z Twaróg na Bandoła, z Balon na Dąbrowski, czy z Wawrzyńczak/Matejko na Widlarz).

W zamieszczonym poniżej zestawieniu bardziej tradycyjnych nazwisk choczeńskich (LINK) podano różne możliwe wyjaśnienia ich pochodzenia. 

Kolejne objaśnienia oznaczono inicjałem ich autora (TK- Teresa Kolber, EW- Ewa Widlarz, JP- Józef Putek, v – uwagi moje). 

Omówienie pochodzenia nowszych nazwisk choczeńskich zostanie podane w następnej notatce.

• Bandoła (najstarsze formy Banduła i Bandoła)

- Benedykt nazwa osobowa (EW)

- Band, Bąd, Będa nazwy osobowe (TK)

- bandola (z węgierskiego) „instrument muzyczny, rodzaj mandoliny” (v)

         - bandula (z wołoskiego) „lina, cuma, sznur” (v)

- bandoch/bandocha (według Kolberga) „członek grupy (niem. „band”) wędrownych pracowników najemnych zatrudniających się zespołowo przy pracach sezonowych (sianokosy, żniwa, itp.), a rekrutujących się często spośród górali (v)

• Balon (najstarsze formy Balon i Balan)

- balon „powłoka wydęta gazem do wzbijania się w powietrze” (TK, EW)

- Bal nazwa osobowa(TK)

- balan (z węgierskiego lub wołoskiego) „ strażnik zamkowy uzbrojony najczęściej w  broń palną, członek magnackich sił zbrojnych rekrutujący się z Wołochów/Walasów (JP)

- Baltazar nazwa osobowa (v)

- balan (z wołoskiego) „blond, jasnowłosy” (v)

• Banaś

- Benedykt nazwa osobowa (EW, TK)

          - banyasz (z węgierskiego) "górnik" (v)

• Bąk

- bąk „owad” (TK)

- bąk „człowiek nadąsany, mrukliwy, gderliwy” (TK)

- bąk „dzieciak, bachur” (TK)

• Bryndza (najstarsze formy Bryndza, Brendza)

- bryndza (z wołoskiego) „masa z ostrego sera owczego” (TK, EW)

- bryndza „nędza, bieda” (TK)

• Burzej (najstarsza forma Burzey)

- Burza nazwa osobowa (TK)

- burza „zjawisko atmosferyczne- intensywne opady deszczu lub gradu połączone z wyładowaniami elektrycznymi” (EW, TK)

- burzyć „niszczyć, zruinować” (EW, TK)

• Bylica

- bylica „roślina trwała, ziele, chwast” (EW, TK)

- bylica „łodyga, źdźbło (EW)

- bylica „roślina lecznicza (TK)

- bylica „piołun” (v)

• Cap/Czap/Czapik (najstarsza forma Cap, Czap i Copik)

- cap „samiec kozy, stary kozioł” (EW, TK)

- cap „baran z długim grubym ogonem (TK. EW)

- cap „człowiek niezgrabny, głupiec” (TK)

- czap „czapla” (TK)

- czap „śnieg z deszczem, błoto na drodze” (TK)

- czap (z czeskiego) bocian (TK)

- Czapa nazwa osobowa od słowa czapa „nakrycie głowy lub siana/zboża” (TK)

- czapa „śpioch, niedołęga, ospalec, niezdara, niechlujna dziewka” (TK)

• Cibor

- Ścibor, Czcibor  nazwa osobowa (TK, EW)

- csibor (z węgierskiego) chrząszcz, żuk (v)

• Dąbrowski

- Dąbrowa nazwa miejscowa (TK, EW)

- dąbrowa „las dębowy” (v)

• Drapa

- drapać (EW)

- drapa „spadzisty stok góry, wąwóz skalisty, parów” (TK)

- drapa „mały rzadki lasek świerkowy” (TK)

- Drap nazwa osobowa od drapać, drapnąć „szarpać, grabić, rabować, łupić, dać drapaka” (TK)

• Dziadek

- dziadek „ojciec ojca, ojciec matki” (EW, TK)

- dziad „stary człowiek lub żebrak” (TK)

- Dziadek nazwa osobowa

• Garżel (najstarsze formy Garżel i Garzoł)

- podstawa niejasna (EW)

- garzel, garzeł „duży pojedynczy gruczoł na szyi (TK)

- gardziel, przednia część szyi (v)

• Gazda

- gazda (z węgierskiego) „gospodarz, zamożny góral, pan domu” (EW, TK)

• Góra (najstarsze formy Góra i Gura)

- góra „wzniesienie, wyniosłość” (EW, TK)

- góra „sterta, fura” (TK)

- góra ‘strych, poddasze” (TK)

• Góralczyk

- góral „mieszkaniec gór” (TK, EW)

- góralczyk "syn górala, młody góral" (v)

• Graboń (najstarsza forma Grabowski)

- grab „drzewo liściaste” (EW, TK)

- graboń „rżysko lub ściernisko zagrabione do zużycia na opał” (TK)

• Grządziel

- grządziel „dyszel u sochy lub pługa” (EW, TK)

• Guzdek

- gozd, gózd „las” (EW, TK)

- góźdź „gwóźdź, ćwiek” (TK)

- góźdź „czop u beczki” (TK)

- góźdź „kłopot, zmartwienie” (TK)

          - Gustaw, zdrobniale Gustek,  nazwa własna 

• Gzela

- gsell, gesell (z niemieckiego) „towarzysz, przyjaciel” (EW, v)

- gsell, gesell (z niemieckiego) „wyzwolony czeladnik” (EW, v)

- giez „owad gryzący” (TK)

- gzić „szaleć, oddawać się miłości zmysłowej” (TK)

- gzik, giez „bodziec, podnieta, swawola” (TK)

• Jucha

- jucha „krew bydlęcia, posoka” (EW, TK)

- jucha „polewka, sok” (TK)

- jucha „rygor, karby” (TK)

- jucha „spryciarz” (v)

- Juryj/Jerzy/Juszka nazwa osobowa (TK)

• Kobiałka (najstarsza forma Kobiołka)

- kobiałka „koszyk” (EW, TK)

- Kobiela nazwa osobowa (TK)

• Kolber

- kolbe (z niemieckiego) kolba (EW, TK)

- kolbe ( z niemieckiego) „średniowieczna fryzura męska, włosy równo ucięte nad czołem i uszami” (v)

- kolber (z niemieckiego) „człowiek uczesany jak wyżej” (v)

- kolber (z niemieckiego) „producent kolb, noszący lub używający kolb”

- kolber (z niemieckiego) „głupi człowiek” (v)

• Kręcioch

- kręcić (EW)

- kręcioch „człowiek zbyt afektowny” (TK)

- kręcioch „człowiek co przy chodzie zadkiem kręci” (TK)

- kręcioch „ kłamca, cygan, oszust, naciągacz” (v)

• Koman (najstarsza forma Kuman)

- podstawa niejasna (EW)

- Kuman „członek ludu Kumanów/Połowców spokrewnionego z Turkami” (TK)

• Kumorek

- kumor „komar” (EW, TK)

- kumorek „komornik, nie posiadający własnego domu i mieszkający u kogoś na komorze” (v)

• Majkut (najstarsza forma Mańkut)

- mańkut „leworęczny” (EW, TK)

• Malata

- malata (z ukraińskiego) „potrawa z mąki, najczęściej kukurydzianej” (TK, EW)

- malata (z wołoskiego) „zacierka, potrawa z mąki” (v)

- malata (z węgierskiego) „słód” (v)

- Malatina/Malatova nazwy miejscowe słowackie (JP)

- malata (z czeskiego) „malec” (v)

• Nowak

- nowak „człowiek nowy w pewnym środowisku” (EW)

- nowak „prostak” (EW)

- nowak „człowiek początkujący w pewnym zawodzie, nowicjusz” (TK)

• Odrobina

- odrobina „kruszyna, okruch” (TK)

- odrobina „mały, malec, człowiek drobny” (TK)

• Paterak

- pater (z łaciny) „ojciec” (EW, TK)

• Piątek

- piątek „dzień tygodnia” (EW, TK)

• Pietruszka

- pietruszka „roślina użytkowa z rodziny selerowatych” (EW, TK)

- Piotr nazwa własna (TK)

• Pindel

- pinda „kokietka, kobieta narzucająca się” (EW)

- pinda „dziewucha” (EW)

- pindel „tłumok, tobół” (TK)

• Płonka

- płonka „drzewo nieszczepione, jabłoń polna” (EW, TK)

- płonka „dzikie jabłko” (EW, TK)

- płony „nieurodzajny, niepłodny, jałowy, nieowocujący” (v)

• Ramenda

- ramda „człowiek tęgi, kloc, kobieta wysoka, tęga, a niezgrabna” (EW)

- rama „połączone listwy służące do napinania czegoś” (TK)

- rahm ( z niemieckiego) „śmietana, krem” (TK)

• Ramza

- rams (z niemieckiego) (EW)

- ramza „komar” (TK)

- rams (z niemieckiego) „dziki czosnek, czosnek niedźwiedzi” (v)

- Ramzova nazwa miejscowa na Słowacji (JP)

• Rokowski

- Roków nazwa miejscowa – czlowiek pochodzący z Rokowa (EW, TK)

• Romańczyk

- Roman nazwa własna (EW, TK)

- Roman „Rumun” (v)

• Ruła (najstarsza forma Rura i Rurka)

- rura (EW, TK)

- rura „człowiek niezgrabny” (TK)

• Rzycki

- Rzyki nazwa miejscowa- człowiek pochodzący z Rzyk (EW, TK)

• Sikora

- sikora „ptak wróblowaty” (EW, TK)

- sikora „młoda dziewczyna, koza” (EW, TK)

• Skowron

- skowronek „ptak polny” (EW, TK)

- Skowron nazwa osobowa (TK)

• Strzeżoń

- strzec „pilnować, przestrzegać czegoś” (TK)

• Stuglik

- stuchły „stęchły” (TK)

- stuchlić „zmiąć, zbrudzić” (TK)

• Styła

- podstawa niejasna (EW)

- stille (z niemieckiego) „cichy, skryty, milczący” (TK)

- przezwisko człowieka wysokiego szczupłego (TK)

- styl/sztyl „rękojeść łopaty, grabi, wideł, rylec” (TK)

- osoba wyrabiająca sztyle/style (TK)

- styć „utyć, spuchnąć” (TK)

- Stilkova nazwa własna na Słowacji (JP)

• Szczepaniak (najstarsza forma Szczepan)

- Szczepan/Stefan nazwa własna TK)

• Szymonek

- Szymon nazwa własna (EW, TK)

• Szczur

- szczur „ssak-gryzoń z rodziny myszowatych” (EW, TK)

• Świętek

- świętek „osoba święta, święty, czysty, niewinny” (EW, TK)

- świętek „figura świętego” (EW, TK)

- Świętek nazwa własna słowiańska (EW, TK)

• Turała

- tur „wymarły ssak z rodziny wołowatych” (EW, TK)

- turać, turlać „toczyć” (EW, TK)

• Twaróg

- twaróg „biały ser, świeży ser” (EW, TK)

• Warmuz

- warmuz „potrawa góralska, rodzaj zupy” (EW, TK)

- warmuz „jarmuż- odmiana kapusty”(TK)

- warmus (z niemieckiego) „ciepła potrawa oparta na gotowanych warzywach” (v)

• Wątroba

- wątroba „jeden z gruczołów wewnętrznych u człowieka i zwierząt” (EW, TK)

- wątroba „wnętrzności” (TK)

• Wcisło

- wcisnąć „wtłoczyć, wepchnąć” (EW, TK)

• Wider (najstarsze formy Wider, Widro i Wydro)

- podstawa niemiecka (EW)

- wider, wieder, vidari (z niemieckiego) „powtórzenie czynności, powrót do stanu pierwotnego, znów, ponownie  z powrotem” (v, TK)

- wider (z niemieckiego) „człowiek który nawrócił się z pogaństwa lub obcej wiary” (v)

- widder (z niemieckiego) „baran” (v)

- wiedro „wiadro” (v)

- wydra „ ssak z rodziny łasicowatych” (v)

•  Widlarz

- widły „narzędzie rolnicze” (EW, TK)

• Woźniak (najstarsze formy Woźniak i Woźny)

- woźny „sługa sądowy” (EW)

- woźniak „koń do wozu, koń pociągowy” (TK)

- woźniak „wozak, furman, woźnica” (v)

• Wójcik

- wójt „ człowiek stojący na czele gminy lub gromady, urzędnik samorządowy” (EW, TK)

- wójcik „syn lub pomocnik wójta” (v)

• Zając

- zając „ssak polny” (EW, TK)

- zając „królik” (TK)

• Żak

- żak „uczeń, kleryk, rybałt, bakalarz” (EW, TK)

- żak „sieć do łowienia ryb” (TK)

- żak „rabunek, łupiestwo” (TK)

- żak „ nauczyciel, organista” (TK)

• Żurek

- żur „polewka z kwaśnicy i owsianej mąki” (EW, TK)