Chocznianie w "Księdze zapisu i wypisu uczni" z lat 1886-1914

 "Księga zapisu i wypisu uczni" to zestawienie młodych osób podejmujących naukę zawodu u wadowickich rzemieślników w latach 1886-1914. W siedmiu  rubrykach tej księgi notowano:

• imię, nazwisko, religię, wiek i miejsce urodzenia ucznia/praktykanta, 
• imię i nazwisko nauczyciela zawodu (pryncypała), jego profesję i miejsce zamieszkania,
• imię, nazwisko, zawód i miejsce zamieszkania ojca lub matki albo prawnego opiekuna ucznia,
• dzień zapisu,
• warunki umowy między pryncypałem a zapisującym,
• dzień wypisu,
• uwagi - najczęściej co do pracy dyplomowej (sztuki), którą miał wykonać uczeń na zakończenie nauki.

Przeglądając poszczególne zapisy księgi, natrafić można na nazwiska trzydziestu młodych mężczyzn i chłopców urodzonych w Choczni. Najczęściej podejmowali oni naukę zawodu stolarza (15) i kowala (8), ale zdarzali się też przyszli malarze (3), tapicer, blacharz, ślusarz i zegarmistrz. Zdecydowanie najwięcej uczniów z Choczni przyjął w tym czasie majster stolarski Jan Alberti, bo aż dziesięciu. Z kolei sześciu adeptów kowalstwa praktykowało u Jana Sikory "z Tomnic" (w późniejszych zapisach z Wadowic). Większość młodych chocznian ukończyła naukę zawodu i zostawała czeladnikami lub pomocnikami, część z nich podnosząc swoje kwalifikacje wyzwalała się później na mistrzów. Dobrym przykładem jest tutaj Jan Twaróg (1877-1954), najpierw uczeń majstra Jana Albertiego, a później mistrz stolarski w Choczni, który po I wojnie światowej przeprowadził się z rodziną do wielkopolskiej Murowanej Gośliny. Znanym rzemieślnikiem był również Jan Szczur, później Szczerzyński (1877-1951), kowal z Komorowic pod Bielskiem. Dwóch wymienionych w księdze chocznian poległo w czasie I wojny światowej (Józef Ramęda i Warmuz), trzech wyemigrowało do USA (Łapka, Garżel i Jan Ramenda), a jeden zginął w czasie II wojny światowej (Goldberger). Oprócz stolarza Jana Twaroga chocznianinem był także inny nauczyciel zawodu- mistrz malarski Franciszek Majkut.

Szczegółowe dane o choczeńskich uczniach zawodu

• Józef Szczur religii rzymsko-katolickiej z Choczni rodem lat 16 przyjęty 2 stycznia 1893 przez kowala Jana Sikorę z Tomnic, a zapisany 19 marca 1893 przez ojca Walentego Szczura, gospodarza. Jan Sikora przyjmuje tegoż do prachtyki na lat trzy z wiktem, mieszkaniem zaś garderobę i wypis kosztem rodziców. 20/9/1996 został wypisany.
• Jan Twaróg religii rzymsko-katolickiej lat 16, przyjęty 16 lipca 1893 przez Jana Albertiego, stolarza z Wadowic, zapisany przez matkę Maryę Twaróg z Choczni. Ugoda zawarta między Majstrem a Matką do prachtyki na lat 4, Matka zobowiązuje się temuż sprawić garderobę i bieliznę, wpis i wypis kosztem Matki, wikt zaś Majster. Podpisał Józef Dworak za Matkę jako świadek. Wypisany został 16/7/1897. Sztukę czeladnika znaumiał.
• Michał Sikora lat 26 z Choczni; imię i nazwisko pryncypała Jan Sikora kowal, zapisał Jakób Sikora 22/3/1896; wypisany 19/3/1897. Umowa na dwa lata, wpis i wypis opłaca Jakób Sikora. Ponieważ jest w swoim zawodzie zdolnym, dlatego czas dalszy darowałem- podpis Jan Sikora.
• Antoni Sikora religii rz.-kat., lat 25 z Hoczni, pryncypał Jan Sikora, kowal, zapisał Jakób Sikora z Hoczni 13 lutego 1896 na lat 2. Wypisany 19.3.1898.
• Józef Ramęda religii rz.-kat., lat 17 z Choczni, pryncypał Franciszek Zębaty, stolarz z Wadowic, zapisany 13 lutego 1898 na lat 3 ½ przez Antoniego Ramędę, rolnika z Choczni. Wypisany 5/11/1899 (Majster resztę mu daruje).
• Jan Płonka, rzymski katolik z Hoczni, lat 14; pryncypał Jan Alberty, stolarz z Wadowic, zapisała 19/3/1898 Anna Wider, gospodyni z Choczni na lat 4. Umowa z Matkom, ma zapisać, wypisać i przyodziać, Majster ma go nauczyć dobryj roboty na 4 roki. Wypisany 8/9/1902. Co ma wykonać do wypisu nieczytelne.
• Ludwik Scerzoń (poprawnie Strzeżoń) rz.-k. z Choczni, urodzony w Choczni 1885, pryncypał Jan Alberti stolarz, zapisany 14 maja 1899 na lat cztery. Wpis i wypis kosztem rodziców, garderoba i pranie kosztem majstra, zarazem pomieszkanie i utrzymanie kosztem pryncypała. Wypisany 23 listopada 1902, świadectwo nauki zatrzymano z powodu iż ma termin dokończyć u tegoż majstra, sztukę nauki ma zrobić … (nieczytelne).
• Jan Ramenda, rzymski katolik rodem z Hoczni, lat 16; pryncypał Jan Sikora, kowal w Wadowicach, zapisał Antoni Ramenda, gospodarz z Hoczni 19/3/1900 na lat 3. Wypisany 19/3/1903; ma okuć koniec dyszla (jako świadectwo umiejętności).
• Ignacy Zając rodem z Choczni, religii rzymsko-katolickiej, majster Piotr Byrski. Matka Maryanna Zając wpłaca za wypis 25 florenów. Wypisany 10/12 903. Co ma wykonać do wypisu nieczytelne (jakieś przetłoczenie). Później trudnił się kowalstwem w Bielsku.
• Jan Widlarz, religii rz.-kat., lat 17, urodzony w Choczni powiat Wadowice, pryncypał Jan Sikora kowal, zapisany 1/2/904 przez Ignacego Widlarza, gospodarza zamieszkałego w Choczni. Wypisany 6/3/1910, na sztukę czeladniczą ma zrobić piłkę z ramkami żelaznymi.
• Józef Sikora, religii rz.-kat., rodem z Choczni, pryncypał Jan Sikora, kowal w Wadowicach, zapisał 1/2/904 Jakób Sikora, kowal. Wypisany 8/4/1906, jako sztuke ma zrobić młynek do mielenia kaszy do dni 14-stu. (przedłożony i uznany za bardzo dobry).
• Jakób Łapka, rel. rzymsko-katolickiej, urodzony w 1886 w Choczni, pryncypał Piotr Byrski, kowal w Świnnej Porębie, zapisał Szymon Łapka, rolnik w Choczni 14 października 1904. Byrski przyjmuje tegoż ucznia do wyuczenia profesyi kowalskiej do dnia 14 października 1907 z wiktem i mieszkaniem, wpis i wypis kosztem P. Byrskiego. Jako wynagrodzenie za naukę zobowiązuje się ojciec tegoż zapłacić kwotę 64 fl. na 2 raty. Wystąpił z prachtyki.
• Wieder (poprawnie Wider) Tomasz religii rzymsko-kat., urodzony w roku 1887 w Choczni; pryncypał Jan Alberty stolarz w Wadowicach, zapisał Józef Pietruszka, jako opiekun w Choczni, wstąpił do prachtyki 17 grudnia 1904. Jan Alberty przyjmuje tegoż do prachtyki na lat 3 z wiktem i mieszkaniem, tylko o garderobę i pranie ma się starać opiekun. Wpis i wypis kosztem opiekuna. Wyzwolony na czeladnika stolarskiego dnia 1 grudnia 1907. Od sztuki uwolniony przez wystawienie sztuki na wystawie przemysłowej.
• Józef Woźniak, religii rz.-kat., urodzony w roku 1876 w Choczni, pryncypał Franciszek Majkut malarz, zapisał się sam wymieniony 9/7/1905. Przyjęty na podstawie uchwały Wydziału do uzupełnienia praktyki na 6 miesięcy. Wypisany 8 marca 1906. Później lakiernik kolejowy w Nowym Sączu.
• Jan Twaróg religii rzymsko-kat., urodzony 1889 w Choczni, przyjęty od 1 lutego 1906 przez Jana Albertiego, stolarza z Wadowic, zapisany przez matkę. Jan Alberti przyjmuje tegoż do prachtyki stolarstwa na lat 2, wpis i wypis kosztem Matki. Wypisany został 1 lutego1908. Na sztukę czeladnika ma darowane ponieważ robił na wystawę i dostał odznaczenie i premię.
• Antoni Młoczek (poprawnie Młocek) rel. rzym.-kat., ur. 1892 w Choczni. Pryncypał Aleksander Grudniewicz, malarz. Zapisał Kasper Młoczek ojciec, przy wpisie obecna matka Franciszka. Zapisany 1 lutego 1906. Pan Grudniewicz przyjmuje tegoż do praktyki na lat 4 i daje wikt i mieszkanie podczas praktyki, zaś garderobę, wpis i wypis daje ojciec i matka. W razie zerwania umowy obie strony poddają się pod prawa ustawy przemysłowej. Uciekł 25 marca 1906- umowa zerwana.
• Adolf Goldberger religii izraelickiej, urodzony w 1890 w Choczni, pryncypał Chaim Goldberger, tapicer w Wadowicach. Zapisał 15.11.1905 Wolf Goldberger, kupiec w Choczni, na lat 2. Wikt, mieszkanie, garderobę, wpis i wypis pokrywa ojciec Wolf Goldberger. Wypisany 1/12/1907 na czeladnika tapicerskiego, od sztuki uwolniony ponieważ na wystawie pokazywał.
• Józef Garżel, rel. rz.-kat. urodzony w 1892 w Hoczni. Pryncypał Jan Alberti stolarz, zapisał Franciszek Garżel, ojciec, na lat 2 i ½ od 21/2/1906. Wypisany 2/7/1908. Na sztukę czeladnika ma zrobić futrynę do okna.
• Jan Bużej (poprawnie Burzej) rzym.kat. lat 15 z Hoczni, pryncypał Franciszek Polaniak, stolarz, zapisał 11/8/1907 Antoni Bużej, ojciec, na lat 3 i ½. Rodzice dają ubranie, pranie i pościel, wpis i wypis. Majster zobowiązuje się dobrze wykształcić, w razie gdyby chłopiec zbiegł rodzice mają 200 koron wypłacić p. Polaniakowi. Wypisany na czeladnika 5/2/1911. Na sztukę czeladniczą ma zrobić znacznik stolarski.
• Jan Romański, rzymski katolik lat 17 urodzony w Hoczni, przynależny do Hoczni. Pryncypał Józef Woźniak, malarz i lakiernik, zapisany 1 stycznia 1908. Przyjmuje tego do ukończenia prachtyki, ponieważ już 1 rok podług świadectwa książki pracował u pana Franciszka Majkuta. Wpis, wypis i utrzymanie kosztem własnym.
• Józef Michalik, rzym.-kat., urodzony w Hoczni 1893, lat 14. Pryncypał Jan Alberti, stolarz. Zapisał Jan Gałaś, opiekun, od 1 lutego 1908 na lat 4. Wpis, wypis i garderoba kosztem matki. 4/12/1912 wypisany, na sztukę czeladniczą ma zrobić komodę.
• Jan Gazda, urodzony w 1894 w Choczni, religii rzym.-kat., pryncypał Franciszek Polaniak, stolarz. Zapisał rolnik Józef Gazda 1/12/1909 na 3i ½ lat. Wypisany na pomocnika dnia 1/6/1913. W przyszłości znany sadownik, najdłużej dotąd żyjący mężczyzna z Choczni.
• Franciszek Warmuz, religii rz.-kat. ur. 28/6/1896 w Choczni, pryncypał Henryk Siedliskier, blacharz w Wadowicach. Zapisał na lat 4 ojczym Jakób Radwan, tercyarz gimnazyalny w Wadowicach. Pan Siedliskier daje naukę, ubranie, bieliznę, życie, mieszkanie, kasę chorych i zapis, wypis zaś ojczym.
• Franciszek Rokowski, rz.-kat., urodzony w 1894 w Choczni, pryncypał Jan Alberti stolarz, zapisał 1/3/1909 opiekun Antoni Wcisło, rolnik w Choczni, na lat 4. Matka daje ubranie i pranie, wpis i wypis majster. Wypisany na pomocnika 2/3/1913, egzamin na czeladnika złożył 14/3/1913.
• Stanisław Babiński, urodzony w 1897 roku w Choczni, rz.-kat., pryncypał Karol Babiński, ślusarz w Wadowicach. Zapisał 1/2/1911 Franciszek Babiński, krawiec z Andrychowa, na 3 lata. Wypisany na pomocnika 2/9/1917. 29 kwietnia złożył egzamin na czeladnika z wynikiem dobrym i otrzymał dyplom.
• Franciszek Harnik, rz.kat. urodzony w Choczni, pryncypał Franciszek Polaniak, stolarz, zapisała Ludwika Harnik, gospodyni z Choczni w dniu 15/2/1911 na 3 i ½ roku. Wypisany na pomocnika 1/9/1914.
• Piotr Rokowski. rz.kat. ur. 1892 w Choczni, pryncypał Jan Twaróg, stolarz w Choczni. Zapisał 2/7/1911 Wojciech Rokowski, rolnik w Choczni, na dwa lata. Wpis i wypis ojciec, majster daje uczniowi w I roku 1 koronę 20 halerzy, zaś w II roku 1 koronę 60 halerzy dziennie na życie chłopcu. Kasę Chorych płaci majster. Wpisany został na 2 lata dlatego iż był w praktyce u p. Wywiałka w Białej 2 lat i okazał świadectwo odejścia. 5/1/1912 wypisany na pomocnika.
• Ludwik Bryzek, rz.-kat. urodzony 6/7/1897 w Choczni, pryncypał Jan Alberty, majster stolarski w Wadowicach. Zapisał Ludwik Bryzek, gospodarz w Choczni, 1 lutego 1912 na 4 lata. Wypisany na pomocnika stolarskiego 4/2/1916. Złożył egzamin na czeladnika z wynikiem dobrym 7/4/1916.
• Dawid Goldberger, religii mojżeszowej, urodzony w Choczni 25/6/1899. Pryncypał Bernard Enoch, zegarmistrz w Wadowicach. Zapisał 1/9/1912 Wolf Goldberger, kupiec w Wadowicach na 3 i ½ roku. Ojciec daje życie, ubranie, spanie, wpis i wypis, kasę chorych ojciec i majster po połowie. Wypisany na pomocnika 6/3/1915.

• Józef Twaróg, religii rzymsko-katolickiej, urodzony w Choczni w 1898 roku, pryncypał Jan Alberti, stolarz. Zapisał 1/5/1913 Andrzej Twaróg, rolnik w Choczni, na 4 lata. Rodzice dają ubranie, bieliznę, wpis i wypis, majster daje dokładną naukę. Wypisany na pomocnika 7/5/1916. Później mieszkaniec Wielkopolski.

W zapisach znalazł się także przyszły mieszkaniec Choczni Andrzej Woźniak z Wadowic, przez wiele lat przebywający na emigracji w USA:

• Andrzej Woźniak, rz.kat. urodzony w 1887 w Wadowicach, pryncypał Ferdynand Woźniak, kowal, zapisał się sam 1/9/1910 na 2 lata. Wypisany na czeladnika 7/7/1912. Na sztukę czeladniczą dano mu zrobić środek żelazny do wkładania dyszla.

Ponadto u majstra stolarskiego Jana Twaroga w Choczni praktykowali Stefan Janik z Wadowic (ur. 1896) i Ludwik Putek z Zawadki (ur. 1898). 

Choczeńscy kowale

Kowalstwo było w dawnej Choczni ważnym i cenionym zawodem. Świadczy o tym choćby wybór dwóch kowali na wójtów choczeńskiej gromady. Zajmujący się kowalstwem rzemieślnicy nie tylko podkuwali konie, ale również wykonywali części do wozów, wyrabiali: łańcuchy, siekiery, łopaty, kopaczki, widły, obcęgi, kleszcze, noże, broń, gwoździe, haki i nożyce. 

Pierwsza pisemna informacja o kowalach w Choczni pochodzi z 1667 roku, a pierwszym znanym z imienia i nazwiska choczeńskim kowalem był Jakub Guzdek, mieszkający w pobliżu kościoła parafialnego.

Kowalstwem zajmowali się nie tylko rodowici mieszkańcy wsi, ale również i przybysze z zewnątrz. 

W 1718 roku odnotowano jako kowala niejakiego Jakuba Pochopienia, nazywanego też Ogierem.

Trzy lata później choczeński kowal Wawrzyniec Balan, urodzony w 1677 roku, mąż Ewy Kumorczanki, podawany jest jako osoba stojąca na czele miejscowego samorządu.

Oprócz niego w tym czasie kowalstwem parali się również: Piotr Kumorek, syn Jana, zwany Czarnym (ur. 1683) i Jan Kumorek zwany Piątek, syn Tomasza (ur. 1685). Potomkowie drugiego z nich od zawodu Jana byli nazywani i zapisywani często jako Kowalczykowie, co po utrwaleniu się tego przezwiska spowodowało utworzenie odrębnej gałęzi rodu Kumorków/Piątków.

W połowie XVIII wieku w księgach metrykalnych wymieniane są następne nazwiska choczeńskich kowali: Jana Wójcika (1749), Michała Rokowskiego (1750) oraz Jana (1759) i Pawła  (1762) Zająców. Z tym że o ile Zającowie i Wójcik byli wolnymi kmieciami, to Michał Rokowski figuruje w metrykach jako poddany plebański, zależny od ówczesnego proboszcza ks. Jana Byliny de Leszczyny.

Z archiwalnych zapisów wynika, że w rodzinie Zająców zawód kowala przekazywano wtedy z ojca na syna- w drugiej połowie XVIII wieku kowalstwem zajmował się Andrzej Zając, syn wymienionego wyżej Jana. Podobnie było w rodzinie Sikorów- tradycje Ignacego, Błażeja, Mateusza i Szymona Sikorów kontynuowali ich potomkowie. Oprócz nich na przełomie XVIII i XIX wieku jako kowale podawani są Wojciech Rokowski, Adam Kręcioch oraz przybyły do Choczni Michał Antolczyk (1807).

Po Adamie Kręciochu kuźnię i fach przejął jego syn Jakub Kręcioch (ur. 1807), z którym o zlecenia w latach dwudziestych i trzydziestych XIX wieku konkurowali: Paweł Pindel, Wojciech Szczur (ur. 1784), Jan Guzdek, Antoni Bandoła (ur. 1802) oraz Melchior Kobiałka (ur. 1802).

Nazwiska kilku kolejnych kowali można odnaleźć w spisach członków Towarzystw Trzeźwości i Wstrzemięźliwości założonych w 1844 roku. To pochodzący z Wadowic Piotr Spytkowski (ur. około 1804 roku), Józef Dąbrowski (ur. 1807) i Wojciech Szczur (ur. 1808). Ten ostatni wyprowadził się po pewnym czasie do Wadowic, a jego syn Wilhelm Szczur, piekarz z zawodu, zmienił rodowe nazwisko na Szczerski.

Natomiast z Choczni do Frydrychowic przeniósł się inny kowal z rodu Szczurów- Sebastian Szczur (ur. 1830), syn wspomnianego już Wojciecha (ur. 1784) i Katarzyny z domu Żak.

W drugiej połowie XIX wieku i na początku XX najbardziej znanymi kowalami z Choczni byli bracia Jakub i Antoni Sikorowie. Nie tylko zresztą jako zręczni fachowcy, ale także osoby wyróżniające się aktywnością na innych polach. Starszy z nich Jakub Sikora (ur. 1840) był członkiem komitetu budowy aktualnego kościoła parafialnego i współwykonawcą elementów metalowych użytych do jego budowy (1880-1886). To również fundator pierwszego drewnianego krzyża na Gancarzu (1900), najwyższym wzniesieniu w parafii choczeńskiej i członek Komitetu Kościelnego (1904-1908). Młodszy z braci Antoni Sikora (ur. 1849) jako drugi kowal z Choczni osiągnął stanowisko wójta. Podobnie jak jego brat Jakub zasłużył się przy budowie kościoła parafialnego, fundując i wykonując własnoręcznie krzyż umocowany na wieży kościelnej. Był również wiceprzewodniczącym choczeńskiego Kółka Rolniczego, działaczem Ludowego Towarzystwa Ochrony Własności Ziemskiej w Wadowicach, pierwszym prezesem straży ogniowej, sklepikarzem, myśliwym i majętnym rolnikiem, godpodarujacym na 25 morgach gruntu.

W 1898 roku przed jego domem, miejscem spotkań ludowców, posadzono lipę, upamiętniającą postać Adama Mickiewicza.Spadkobiercą kuźni Antoniego Sikory, usytuowanej w środkowej części wsi, został jego zięć Józef Mojski, urodzony w 1899 roku w Radoczy, a później jego wnuk też Józef Mojski (ur. 1927).

W okresie międzywojennym jako kowale z Choczni podawani są również: Adolf Koenig, urodzony w 1915 roku w Zebrzydowicach, Stanisław Woźniak (ur. 1904), Michał Kaczor (ur. 1905) oraz Stanisław Wider (ur. 1907).

W zestawieniu z 1940 roku, przygotowanym przez niemieckiego okupanta, wymienieni są ponadto:

• Szymon Kosek urodzony w 1878 roku (Stanisław Górny),
• Franciszek Skowron urodzony w 1881 roku (Inwałd),
• Ignacy Szczur urodzony w 1905 roku (Chocznia).

Z osób zajmujących się kowalstwem po II wojnie światowej można to zestawienie uzupełnić o Józefa Płonkę (ur. 1925), rolnika i furmana- dostawcę węgla oraz Stanisława Cholewkę (numer domu 252), rodem z Inwałdu.
W piśmie z 23 marca 1953 roku Gminna Rada Narodowa w Choczni zwracała się do miejscowych kowali, to jest Józefa Mojskiego, Franciszka Skowrona i Stanisława Cholewki, o odstawienie niepotrzebnego złomu do GS "Samopomoc Chłopska" w Wadowicach.

Antoni Sikora - choczeński wójt, kowal i działacz ludowy

Antoni Sikora (urodzony 14 sierpień 1849 - zmarł 14 styczeń 1929)

Działacz ludowy, rolnik- właściciel 25 mórg gruntu, kowal, myśliwy, wykonawca i współfundator krzyża na wieży kościelnej (lata 80-te XIX wieku), wiceprzewodniczący kółka rolniczego (1889-1891).

Działacz Ludowego Towarzystwa Ochrony Własności Ziemskiej w Wadowicach (zastępca członka dyrekcji od 1889 roku).

W czasie przygotowań do sprowadzenia do Krakowa prochów Adama Mickiewicza wykuł godło ludu – sierp ozdobiony gwiazdą postępu, które było niesione na czele konduktu pogrzebowego (1890). 

Pierwszy prezes straży ogniowej w Choczni (1892), sklepikarz z ramienia kółka (przynajmniej do 1895 roku). Przez pewien czas prowadził z ramienia kółka rolniczego wyszynk wina, na który nie uzyskał koncesji w 1896 roku. 

W 1898 roku przed jego domem, miejscem spotkań ludowców, posadzono lipę upamiętniającą Adama Mickiewicza. 

Wójt wsi do 1909 roku, kiedy to jego następca wybrano Maksymiliana Malatę.

Po śmierci został pochowany na choczeńskim cmentarzu parafialnym. (LINK)

Syn Kazimierza i Teresy z domu Kobiałka. Żonaty z Marianną z domu Szczur i Agnieszką z domu Jura z Wieprza.  Ojciec działacza polonijnego Stanisława Sikory z Chicago.