Choczeńskie rody - Żakowie

 Nazwisko Żak znajduje się na 125 miejscu najpopularniejszych nazwisk w Polsce. Na początku lutego tego roku tak nazywały się 22 292 osoby mieszkające w naszym kraju. 

Potwierdzona obecność Żaków w Choczni sięga połowy XVII wieku. W 1651 roku mój odległy przodek Sebastian Żak, zwany też Dziurkowiczem, poślubił Reginę Kumanionkę (Koman). W kolejnych 19 latach Sebastian i Regina ochrzcili w Choczni pięcioro dzieci. W tym czasie chrzcił też swoje dzieci w Choczni Franciszek Żak Dziurkowicz, mąż Zofii z domu Grządziel. W prowadzonych od 1663 roku spisach płatników podatku kościelnego (taczma) nazwisko Żak figuruje na pierwszym miejscu przez kolejne prawie 50 lat. Wynikało to z faktu, że kolejność płatników podawano według miejsca zamieszkania, zaczynając od kmieci mieszkających najbliżej Wadowic, a grunty wspomnianego wyżej Sobka Żaka przylegały do samej granicy wadowickiej. Dom Sobka/Sebastiana znajdował w dolinie Choczenki, w obniżeniu, od którego teren jego parceli wznosił się stopniowo, a później już zdecydowanie bardziej stromo w kierunku południowym, by później opadać aż do granicy z wójtostwem Mikołaj. 

Pierwszym bardziej znanym Żakiem z Choczni był Wojciech Żak (1741-1807), prawnuk Sebastiana, który zajmował się nie tylko uprawą roli, ale także kupiectwem,  w czym pomagał mu syn Mateusz. Istnieją dowody, że w 1783 i 1784 roku był także przysiężnym, czyli radnym choczeńskim. W latach 1787-88 spisano go w Metryce Józefińskiej jako właściciela domu nr 11 w Roli Żakowskiej oraz sześciu parcel, na których znajdował się jego sad i pola orne. Dom i parcele Wojciecha Żaka nie graniczyły z gruntami wadowickimi, od których oddzielały ich włości karczmarza Józefa Guzdka. Wojciech Żak mieszkał poniżej powstałego za jego życia Gościńca Cesarskiego z Wiednia do Lwowa, który przecinał jego własność. Według subrepartycji z 1775 roku posiadał konia i trzy krowy, a jego czynsz oddawany corocznie starostwu barwałdzkiemu wynosił nieco ponad 7 złotych. W kolejnej subrepartycji z 1789 roku czynsz ten określono na nieco ponad 10 florenów, a Wojciech Żak musiał oddawać go już nie starostwu, a Janowi Biberstein Starowieyskiemu, prywatnemu posiadaczowi Choczni. 

W tej późniejszej subrepartycji określono także wysokość zobowiązań pańszczyźnianych innych Żaków mieszkających w Choczni:

• Augustyna (1760-1811), syna Kazimierza Żaka, przysiężnego choczeńskiego w 1798 roku, którego czynsz dorównywał niemal płatnościom Wojciecha,
• Marcina (1722-1800), stryja Augustyna, którego czynsz nieco przewyższał 3 floreny,
• Wojciecha (ur. 1731), brata Marcina, którego czynsz pańszczyźniany przekraczał 5 florenów.

W 1801 roku przyszedł na świat Jan Żak, wnuk kupca Wojciecha, który od 1829 roku uczył choczeńskie dzieci w szkółce przyparafialnej, a w 1844 roku został członkiem choczeńskiego Towarzystwa Trzeźwości, do którego należało również 21 innych osób o nazwisku Żak. W powstałym w latach 1844-1852 kolejnym spisie właścicieli gruntów (Grundparzellen Protocoll) znaleźć można zarówno nauczyciela Jana, jak i 4 innych Żaków.

• Jan Żak ur. w 1801 roku zamieszkiwał w domu pod numerem 4a, czyli nie na dawnej Roli Żakowskiej, lecz przy Zawalu, a obszar jego własności i osiągane przez niego roczne dochody znajdowały się nieco poniżej choczeńskiej średniej,
• Piotr Żak ur. 1817, młodszy brat i sąsiad Jana (dom nr 4b) osiągał podobny dochód roczny przy zbliżonym obszarze posiadanych gruntów,
• Andrzej Żak, ur. 1810, wnuk Marcina z subrepartycji z 1789 roku, posiadał niewielki spłachetek gruntu przy Zawalu, z którego osiągał znikomy dochód,
• Stanisław Żak ur. 1810, kuzyn Jana, były żołnierz, który pozostał na Roli Żakowskiej (dom nr 11), a ze swoich gruntów osiągał dochody przekraczające choczeńską średnią,
• Piotr Żak ur. 1804, syn Augustyna z subrepartycji z 1789 roku, który także pozostał na Roli Żakowskiej, ale nie przekraczał choczeńskiej średniej dochodów i areałów.

W 1875 roku wśród fundatorów choczeńskich dzwonów odnotowano czterech Żaków: chałupnika Piotra (dom nr 3), Mateusza (dom nr 366), Michała (dom nr 396) i Bartłomieja (dom nr 397). Synem Bartłomieja był Józef Sebastian Żak, urodzony w 1866 roku, mistrz szewski pobierający nauki u mistrza Raczyńskiego w Bielsku.

W 1913 roku rozpoczął posługę wikariusza w Choczni ksiądz Franciszek Żak rodem z Łagiewnik, który jednocześnie pracował jako kapelan wojskowy w Wadowicach. W wojsku dosłużył się stopnia kapitana, a najbardziej znany jest z tego, że w 1920 roku ochrzcił w Wadowicach małego Karola Wojtyłę. Ksiądz Żak zmarł w 1937 roku w Kozach jako tamtejszy proboszcz.

Nazwisk choczeńskich Żaków na próżno jest szukać na listach emigrantów z początków XX wieku, czy też rannych lub zabitych podczas I wojny światowej. Wiązało się to ze spadkiem liczby tych Żaków zamieszkujących w Choczni, którzy swoje korzenie mogli wywodzić od choczeńskich siedemnasto- czy osiemnastowiecznych przodków. Ostatnia z nich – Józefa Żak, córka Jana Karola Żaka, urodziła się w Choczni w 1921 roku.

Na cmentarzu choczeńskim odszukać można obecnie tylko jeden grób, na nagrobku którego widnieje osoba związana z tymi „historycznymi” Żakami. To Anastazja Żak z domu Bandoła (1908-1947), żona Wojciecha Józefa Żaka, urodzonego w Choczni w 1904 roku.

Po II wojnie światowej w Choczni mieszkali nadal Żakowie, ale wywodzący się na ogół z przybyszów, którzy osiedlili się tu na początku XX wieku. Byli to głównie potomkowie urodzonego w Kaszowie pod Krakowem Hieronima Żaka, syna Tomasza i Marii z domu Trojan, który w 1912 roku poślubił w Choczni Elżbietę ze Ścigalskich oraz jego brata Macieja Żaka, męża Marii z domu Stuglik.

Ich ojciec Tomasz Żak, urodzony około 1846 roku w Kaszowie, jako syn Jana i Agnieszki z domu Butor, po śmierci I żony Marii z domu Trojan ożenił się ponownie w Choczni w 1919 roku z 43-letnią Marianną Mikołajek z Rzyk, wdową po Jakubie Tomiczku.

Jeden z wnuków Tomasza- Piotr Żak, syn Józefa i Agaty, urodzony już w Choczni w 1903 roku, zginął w czasie II wojny światowej w obozie koncentracyjnym Stutthof. Był robotnikiem przymusowym, którego gestapo aresztowało w Graudenz z powodu opuszczenia miejsca pracy i braku dokumentów.

Według listy do głosowania w Referendum Ludowym w 1946 roku w Choczni mieszkali wtedy:

• Władysław Żak (ur. 1916), syn Macieja i jego żona Elżbieta z Ramendów (dom nr 563),
• Józef Żak (ur. 1914), syn Macieja i jego żona Stanisława z domu Stuglik (dom nr 504),
• Stanisław Żak (ur. 1917), syn Macieja (pod nr 259),
• Franciszek Żak (ur. 1913), syn Hieronima i jego żona Władysława z domu Gazda (dom nr 294),
• Józef Żak (ur. 1902 w Przybradzu), syn Jakuba i jego poślubiona w 1931 roku żona Franciszka z domu Burzej (dom nr 170).

Z kolei w zestawieniu strat powstałych w wyniku II wojny światowej znajdują się wymienieni wyżej:

• Stanisław, właściciel gospodarstwa o pow. 3 ha, którego szkody wyliczono na 11139 zł,
• Franciszek, właściciel gospodarstwa o pow. 1,14 ha z wyliczoną szkodą w wysokości 4787 zł,
• oraz zmarła niedługo później Anastazja Żak, wdowa po Wojciechu Józefie z linii „historycznej”, której synowie mieszkali w Choczni (i to na dawnej Roli Żakowskiej) w 1973 roku,

Potomkowie dawnych linii choczeńskich Żaków przetrwali także poza Chocznią. Na cmentarzu parafialnym w Wadowicach można odnaleźć między innymi nagrobki urodzonych w Choczni:

• Franciszka Żaka (1908-1990),
• Józefa Żaka (1907-1993),
• Michała Żaka (1902-1971), mieszkańca Tomic