Żołnierze z Choczni w dokumentach kadrowych 56. Pułku Piechoty w latach 1820-1868

 

Dokumenty kadrowe żołnierzy służących w armii  Monarchii Habsburgów, czyli po niemiecku Grundbuchblättern, wprowadzono w 1820 roku. Początkowo zawierały one następujące dane: imię i nazwisko żołnierza, miejsce jego urodzenia, wiek, wyznanie, stan cywilny, zawód, przydział do konkretnej jednostki i jego data oraz przebieg kariery wojskowej, uwzględniający ewentualne awanse, przesunięcia, dezercje i okoliczności zakończenia służby lub śmierci. W późniejszym czasie na arkuszu personalnym każdego żołnierza pojawił się także opis jego cech fizycznych, o czym bardziej szczegółowo traktuje wcześniejsza notatka (link) oraz dane dotyczące znajomości języków i szczepień.

W 1820 roku pobór do armii austriackiej nie był powszechny, ale przymusowy. Opierał się na dość skomplikowanych zasadach. Spośród wszystkich mężczyzn potencjalnie podlegających służbie wojskowej (na podstawie spisu/konskrypcji) faktycznie rekrutowano do stałych jednostek wojskowych tylko 10%. Czas trwania służby wynosił 14 lat, a później obniżono go do 8 lat.

Z lat 1820 - 1868 roku, czyli od wprowadzenia Grundbuchblättern do ustanowienia poboru powszechnego, udało mi się odszukać karty ewidencyjne 171 żołnierzy z Choczni, służących w 56. Pułku Piechoty. 

12 z nich urodziło się jeszcze w XVIII wieku, a najwcześniej, bo w 1782 roku, przyszedł na świat Antoni Bryndza. Z kolei najpóźniej urodzili się: Jan Guzdek, Józef Ramza i Józef Romańczyk (w 1846 roku). Biorąc zaś pod uwagę poszczególne dekady, najwięcej choczeńskich żołnierzy 56. Pułku Piechoty pochodziło z lat 20. XIX wieku (62). Trzech żołnierzy rozpoczęło służbę jeszcze w 1813 roku (Antoni Bryndza, Leon Ruła i Franciszek Burzej), to znaczy 7 lat przed wprowadzeniem Grundbuchblätter, a dla dwóch (Wojciecha Szczura i Jana Guzdka) służba rozpoczęła się tuż przed wprowadzeniem poboru powszechnego (w 1868 roku). Najwięcej poborowych z Choczni zaczęło służyć w 56. Pułku Piechoty w 1848 roku (19), a w latach 1822-26, 1836-37 i w 1855 roku nie pojawił się w tej jednostce żaden nowy rekrut z Choczni.

Średni wiek choczeńskiego rekruta 56 PP wynosił nieco ponad 22 lata, najmłodszy był 17-letni Jan Nowak zwany Nosal, a najstarszy 31-letni wspomniany już wyżej Antoni Bryndza.

Dla dwóch chocznian służba w 56 PP skończyła się już w 1820 roku (Józefa Bąka i Franciszka Zająca), czyli w tym samym, w którym się rozpoczęła. Ogólnie takich przypadków rozpoczęcia i zakończenia służby w 56 PP  w tym samym roku było 10 ( w latach 1820-1868).

Średni czas służby poborowego z Choczni wynosił w tym czasie prawie 8 lat, przy czym należy pamiętać, że jego wpływ na długość tej służby był ograniczony przepisami.

Biorąc pod uwagę rok rozpoczęcia i zakończenia służby, rekordzistą był Maciej Woźniak, który został wcielony do 56 PP w 1814 roku, a zwolniony do rezerwy w 1836 roku, czyli aż po 22 latach. W rzeczywistości Woźniak odsłużył swoje przepisowe 14 lat, ponieważ krótko po poborze w 1814 roku zdezerterował i ukrywał się przez 3 lata, a po ponownym zgłoszeniu się do wojska wcielono go ponownie do służby liniowej dopiero po 5 latach.

Prawdziwym rekordzistą pod względem długości służby był więc Szymon Graboń (16 lat), który o rok wyprzedził Jakuba Haczka. Równe 14 lat w szeregach 56 PP spędziło 12 chocznian.

Jakikolwiek awans udało się osiągnąć 27 żołnierzom z Choczni, to znaczy 16% z wszystkich służących w 56 PP. Sześciu osiągnęło stopień gefrajtra (starszego szeregowego), z tym że dwóch z nich po pewnym czasie zostało zdegradowanych. Do korpusu podoficerów awansowało:

- 17 kaprali,

- 3 plutonowych (Karol Kondak, Sebastian Wcisło i Józef Kloss),

- 1 sierżant (Stanisław Mortek).

Można uzupełnić, że niepełnoletni w czasie rekrutacji Jan Nowak vel Nosal został pułkowym trębaczem, a Józef Bylica i Jakub Dąbrowski ordynansami oficerskimi.

24 żołnierzy z Choczni zmarło lub zginęło w trakcie służby (14% z wszystkich), a 8 kolejnych zmarło w kilka lat po ukończeniu służby. Po zwolnieniu ze służby liniowej wróciło do Choczni z różnych względów zaledwie niespełna 44% z tych, którzy wcześniej rozpoczynali służbę w 56 PP. Nie dziwi więc fakt, że żołnierzy służących w jednostkach liniowych nie uwzględniano wówczas na przykład w sprawach spadkowych, z góry uważając , że ich szanse powrotu do wsi nie są zbyt duże. Doliczając inwalidów i skierowanych do szpitali uszczerbek na życiu i zdrowiu poniosło ogółem 38 choczeńskich żołnierzy 56 PP (ponad 22% z wszystkich).

Pod względem wyznania 170 na 171 choczeńskich rekrutów 56 PP podawało, że są katolikami. Jedynym wyjątkiem był Żyd Mendel Silbiger (niestereotypowo jasnowłosy i niebieskooki), który był też jedynym, który zgłosił się do służby na ochotnika. W omawianym okresie w 56 PP służył również inny Żyd – Majer Huppert – który w Choczni zamieszkał dopiero po zwolnieniu go do rezerwy.

Znajomość języka niemieckiego stwierdzono u 7 rekrutów z Choczni (Jakuba Dąbrowskiego, Józefa Guzdka, Jakuba Leśniaka, Jana Łopaty, Mendla Silbigera, Jana Twaroga i Ignacego Wójcika), przy czym tylko Wójcik i Silbiger potrafili pisać po niemiecku. Znajomość języka węgierskiego wykazano u Wojciecha Kamińskiego, a pisać po polsku potrafiło 9 ówczesnych rekrutów z Choczni.

Na 171 żołnierzy z Choczni 8% (14) miało żony, poślubione przed pobraniem do armii lub w trakcie służby. 12 rekrutów z Choczni deklarowało, że są zaszczepieni, ale tę rubrykę wprowadzono na stałe w latach 40. XIX wieku, więc nie wiadomo, jak wyglądało do w przypadku dużej części pozostałych.

Zaledwie 13 na 171 choczeńskich rekrutów 56 PP posiadało konkretny (nierolniczy) zawód. Byli to: Józef Dąbrowski (kowal), Jan Kręcioch (krawiec), Michał Kumorek (stolarz), Ignacy Widlarz (krawiec), Wojciech Kamiński (krawiec), Jan Pietruszka (krawiec), Szymon Pietruszka (krawiec), Józef Romańczyk (krawiec), Wojciech Szczur (stolarz), Andrzej Ścigalski (krawiec), Tomasz Woźniak (krawiec), Stanisław Wójcik (szewc) i Jan Żak (krawiec). Ponadto Stanisław Mortek i Ignacy Wójcik byli studentami/uczniami szkół średnich, a Józef Smolarski organistą.

Spośród tych choczeńskich żołnierzy, którzy przedterminowo skończyli służbę w 56 PP:

- 11 zostało przeniesionych do innych liniowych jednostek wojskowych: 20. Pułku Piechoty (Kazimierz Banaś, Tomasz Buldończyk, Karol Kondak, Jan Turala i Wawrzyniec Zając), 1. Pułku Ułanów (Józef Bąk i Antoni Wójcik), 7. Pułku Piechoty (Franciszek Zając), 10. Pułku Piechoty (Jakub Graboń), 2. Batalionu Jegrów (Jan Ramenda i Szymon Strzeżoń),

- 6 trafiło do nieliniowych jednostek wojskowych: 4. Pułku Żandarmerii (Maciej Gancarczyk), Putz Commando (Franciszek Kręcioch), korpusu pionierów (Wojciech Romańczyk i Józef Majkut), Wojskowej Komisji Mundurowej (Wojciech Kamiński),

- 3 przesunięto do Milicji Krakowskiej (Antoni Bąk, Sebastian Szczur i Jan Trzaska),

- 10 skierowano do Domów dla Inwalidów (Invalidenhaus), w tym większość do Tyrnauer Ivalidenhaus (Jana Capa, Jana Dąbrowskiego, Piotra Hanusiaka, Antoniego Leśniaka, Jana Łopatę, Mikołaja Wątrobę i Józefa Widra); Józefa Dąbrowskiego do Peszter Invalidenhaus, a Antoniego Glondysa i Jakuba Turałę do niepodanej lokalizacji,

- 2 oddano do szpitali wojskowych (Wawrzyńca Drapę i Franciszka Pietruszkę).

Jeżeli chodzi o dalsze losy byłych choczeńskich żołnierzy 56 PP, to kształtowały się one rozmaicie. Spośród tych, którzy nie powrócili do Choczni:

- Ignacy Wójcik został księdzem i kapelanam wojskowym,

- Józef Kloss był leśniczym w Brennej,

- Ignacy Bandoła górnikiem w Zagłębiu Śląsko-Morawskim,

- Antoni Kręcioch krawcem w Cieszynie,

- Stanisław Mortek woźnym sądowym w Cieszynie,

- Szymon Pietruszka krawcem w Andrychowie,

- Józef Romańczyk krawcem w Białej,

- Józef Smolarski drobnym urzędnikiem dworskim w okolicach Krakowa, 

- Jan Smolarski mieszkańcem Temesvar w Siedmiogrodzie (dziś Timisoara w Rumunii),

- Wojciech Szczur stolarzem kolejowym w Krakowie,

- Andrzej Ścigalski krawcem w Bieczu lub w jego okolicach,

- Jan Żak krawcem w Andrychowie,

- Antoni Zając mieszkańcem Frydrychowic.

Natomiast spośród tych, którzy ponownie zamieszkali w Choczni 16 odgrywało ważną rolę w choczeńskim samorządzie lub dla niego pracowało (czyli prawie ¼), Mendel Silbiger był karczmarzem, a Józef Dąbrowski kowalem. Należy wyróżnić z ich grona:

- Antoniego Piątka, twórcę fundacji, z  której środków rozpoczęto budowę aktualnego kościoła parafialnego,

- Błażeja Szczepaniaka, wieloletniego kościelnego i nauczyciela w Choczni Dolnej,

- Ludwika Strzeżonia, pisarza gminnego, zastępczego nauczyciela i oglądacza zwłok,

- Jana Świętka, współtwórcę Kółka Rolniczego, sklepikarza, przewodniczącego Rady Szkolnej Miejscowej.

Warto także wspomnieć o okolicznościach rekrutacji dwóch chocznian:

- Wawrzyniec Kumorek, uczestnik Powstania Styczniowego, został schwytany przez Rosjan i wydany władzom austriackim 12 grudnia 1866 roku, po czym odstawiono go do urzędu powiatowego w Jaworznie, a już następnego dnia trafił w szeregi 56 PP,

- Józef Wider w 1867 roku został oskarżony o kradzież trawnika z lasu pańskiego i stanął przed Sądem Powiatowym w Wadowicach oskarżony o współudział w pobiciu Wojciecha Gracy, po czym wcielono go do 56 PP roku i jeszcze w tym samym roku zwolniono, jako inwalidę.

Jako ciekawostę można podać fakt, że służący w tym okresie w 56 PP Jan i Piotr Nowakowie byli bliźniakami. Pobrano ich jednak do armii nie w tym samym czasie, lecz w odstępie kilku lat.

Zgony i pochówki żołnierzy 56 PP z Choczni w latach 1914-1917

 Podstawowym źródłem informacji o żołnierzach z Choczni, poległych w czasie I wojny światowej są "Listy Strat" armii austro-węgierskiej (Die Verlustlisten). Dodatkowe informacje na ten temat zawierają także metryki zgonów (Sterbregister) poszczególnych pułków, w których służyli chocznianie, w tym przede wszystkim 56 Pułku Piechoty.

W metrykach 56 PP z pierwszych czterech lat wojny (1914-1917) znajdują się dane 12 chocznian, z których 11 zginęło na froncie lub zmarło z odniesionych obrażeń. Co istotne, możemy poznać nie tylko dokładne daty i miejsca ich zgonów, ale także miejsca pochówków (w większości przypadków). Ponadto metryki posiadają między innymi takie rubryki, jak: rok urodzenia (podawany z dokładnością +1/-1), wyznanie, stan cywilny, zawód, przyczynę zgonu, a nawet nazwisko kapelana, uczestniczącego w pochówku.

Szczególnie nieszczęśliwy dla żołnierzy 56 PP z Choczni okazał się 24 maja 1915 roku, kiedy zginęło dwóch z nich.

Lista zgonów żołnierzy z Choczni z 56 Pułku Piechoty w latach 1914-1917:

• Antoni Młocek ur. 1892, szeregowy piechoty 9. Kompanii (w cywilu wyrobnik), zgon 28.08.1914 roku w felczerni w Radlinie w wyniku postrzału w plecy, pochówek tego samego dnia w Radlinie,
• Józef Dąbrowski ur. 1897, szeregowy piechoty, zgon 23.10.1914 Augustów, brak danych o pochówku,
• Karol Gawenda ur. 1891, szeregowy piechoty 13. Kompanii Polowej, zgon 20.01.1915 w Wiedniu w wyniku zapalenia opon mózgowych, trzy dni później pochowany na Cmentarzu Centralnym (Zentralfriedhof) w Wiedniu,
• Antoni Świętek ur. 1894, szeregowy piechoty, zgon 7.05.1915 w Moszczenicy (okręg Gorlice) pochówek tego samego dnia w lesie w Moszczenicy,
• Józef Szczepaniak ur. 1889, kapral 13. Kompanii Polowej, zgon 24.05.1915 w Wietlinie (okręg Jarosław), pochówek tego samego dnia w Wietlinie,
• Marcin Ruła ur. 1886, szeregowy piechoty  13. Kompanii Polowej, żonaty, zgon 24.05.1915 w Wietlinie (okręg Jarosław), pochówek tego samego dnia w Wietlinie,
• Józef Strzeżoń ur. 1892, szeregowy piechoty 1. Kompanii Polowej (w cywilu rolnik), zgon 26.06.1915 w Szpitalu Polowym nr 6 w Jażowie Starym (obecnie rejon jaworowski okręgu lwowskiego), pochówek dzień później w Jażowie Starym,
• Józef Kamiński ur. 1886, szeregowy piechoty 5. Kompani Polowej, zgon 13.06.1916 Olesza (koło Buczacza w Ukrainie), pochówek na miejscowym cmentarzu,
• Józef Kręcioch ur. 1886, kapral, żonaty, zgon 30.07.1916 Stanisław (obecnie Iwano-Frankiwsk w Ukrainie), pochówek następnego dnia na miejscowym cmentarzu,
• Antoni Bylica ur. 1897, szeregowy piechoty 15. Kompanii Polowej, zgon 21.07.1916 Berezówka (obecnie w obwodzie radziechowskim okręgu lwowskiego), pochówek 30.07.1916 w lesie w Berezówce,
• Wojciech Burzej ur. 1898, szeregowy piechoty 9. Kompanii Polowej (w cywilu rolnik), zgon 8.12.1916 Czokanestie (obecnie Ciocanesti w rumuńskim okręgu Suczawa), pochówek tego samego dnia na miejscowym cmentarzu wojennym,
• Franciszek Woźniak ur. 1897, szeregowy piechoty, zgon 9.04.1917 w Jakobeny (obecnie Iacobeni w rumuńskim okręgu Suczawa), pochówek następnego dnia na miejscowym cmentarzu wojennym.

Przykładowa metryka dla ilustracji:

Co ciekawe, na "Listach Strat" nie udało mi się odnaleźć wymienionych wyżej Antoniego Młocka i Józefa Kamińskiego. Natomiast Józef Szczepaniak miał według innych źródeł umrzeć w szpitalu w Innsbrucku, a Józef Strzeżoń był po wojnie traktowany jak zaginiony - sądownie uznano go za zmarłego w 1927 roku.

Władysław Wider - kolejny hallerczyk z Choczni

 

Władysław Wider
zdjęcie z archiwum Macieja Domagały

Władysław Wider urodził się w Choczni 24 maja 1899 roku jako syn Ignacego i Anny z domu Kobiałka, wdowy po Szymonie Płonce.  

Jako niespełna osiemnastoletni chłopak został powołany w marcu 1917 roku do służby w armii austriackiej.  Rozpoczął ją w 16. Pułku Piechoty CK w Nowym Jiczynie, później skierowano go do 4. Pułku Ułanów w Ołomuńcu i przydzielono do batalionu karabinów maszynowych. Następnie trafił na kilkutygodniowy kurs obsługi karabinów maszynowych do Innsbrucka. 

Na przełomie marca i kwietnia 1918 roku jego jednostka została wysłana na front włoski, gdzie w czerwcu wziął udział w walkach nad rzeką Piawą. 

28 października 1918 roku Władysław Wider dostał się do włoskiej niewoli, a 18 listopada „wówczas będąc młodzikiem i czując się Polakiem” , jak sam napisał, zgłosił się na ochotnika do tworzonej z byłych jeńców armii polskiej. Znalazł się w 2 Pułku Strzelców Polskich im. Tadeusza Kościuszki w obozie Santa Maria Capua Vetere. Z tą jednostką wyjechał w lutym 1919 roku do Francji, gdzie dostał umundurowanie, broń i ekwipunek. 

Już jako żołnierz 5 Pułku Strzelców Polskich Błękitnej Armii Generała Józefa Hallera 24 kwietnia 1919 roku wyruszył  pociągiem przez Niemcy do Polski. Czuł się wówczas „pełnego ducha i ochoty do walki z najeźdźcą” , a tymczasem po przyjeździe z kolegami do Hrubieszowa „zamiast bić bolszewików, tośmy się rzucili na Żydów”. Pięć dni później dotarł w rejon walk na froncie ukraińskim. Ponosząc małe straty (2 poległych i 13 rannych) jego  pułk opanował Sokal nad Bugiem i „po godzinie 3-ciej po obiedzie” wkroczył na ulice tego miasta. Po sukcesach na froncie Wider awansował na stopień kaprala. Później 2 batalion 5 Pułku Strzelców Polskich wraz ze służącym w 2 kompanii karabinów maszynowych Widrem zdobył po oddaniu kilku salw Tartaków i kierował się w stronę Brodów „ciesząc się, że za parę dni cała Ukraina aż po Kijów będzie nasza”. Do tego jednak nie doszło. 5 PSP wycofano przez Lwów w rejon Trzebini, Szczakowej i Jaworzna. Jechali tam „smutni, z głowami opuszczonymi do ziemi”. Na pograniczu Małopolski i Górnego Śląska 2 batalion 5 PSP stacjonował przez całe lato.

Natomiast w lutym 1920 roku Wider ze swoją jednostką wyruszył, jak pisał, „na Pomorze” (a właściwie na Warmię). Po przekroczeniu granicy pruskiej w Działdowie posuwali się w kierunku Lidzbarka i dalej na północ w stronę Lubawy. Właśnie z Lubawy odesłano Władysława Widra do szkoły podoficerskiej w Komorowie koło Ostrowi Mazowieckiej. Po ukończeniu kursu i zdaniu egzaminów z obsługi 3 rodzajów karabinów maszynowych został przydzielony do 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej, dowodzonej przez generała Lucjana Żeligowskiego. Po dwóch tygodniach w Słonimie otrzymał awans na stopień plutonowego objął dowództwo nad 28 żołnierzami. Wkrótce z całą dywizją wyruszył do walki z bolszewikami na Polesie. 

20 maja 1920 roku Władysław Wider został ranny w lewą nogę w starciach nad rzeką Berezyną. Mimo dokuczliwego bólu odczołgał się z placu boju i po kilku godzinach został znaleziony przez dwóch sanitariuszy, włożony na nosze i przetransportowany na wozie konnym do miejscowości Parafianowo. Raniona noga bardzo spuchła i sanitariuszom z dużym trudem udało się zdjąć z niej but. W Parafianowie załadowano go na pociąg i przewieziono do szpitala w Wilnie, a po trzech dniach na oddział chirurgiczny do twierdzy Modlin pod Warszawą. 

Po kuracji Wider wrócił na służbę nie do armii gen. Żeligowskiego, lecz w  47 Pułku Strzelców Kresowych stacjonującym w Stryju koło Lwowa. W dalszym ciągu poruszał się wówczas o lasce i w bucie z obciętą cholewką, by nie urażać nie całkiem zagojonej rany. Mimo tego na początku sierpnia musiał wziąć udział w obronie koszar zaatakowanych przez bolszewików. Po trzech miesiącach, jako nadal niepełnosprawny, przesunięty został do kompanii budującej fortyfikacje w rejonie Przemyśla w ramach 51 PP. Został dowódcą plutonu  w składzie 50 żołnierzy. W lutym 1921 roku tę jednostkę zlikwidowano i przydzielono go do 10 Pułku Saperów w Przemyślu. 

29 września 1921 roku Władysław Wider został zwolniony do cywila i powrócił do Choczni. 

19 lutego 1924 roku poślubił w Choczni Elżbietę Brusik. W tym samym roku brał udział jako murarz w renowacji choczeńskiego kościoła parafialnego. Trzy lata później wyemigrował do Montevideo w Urugwaju, a rok później dołączyła do niego żona. 22 marca 1929 roku w Montevideo przyszedł na świat ich syn Roman. Wcześniej jeszcze w Choczni Widrowie mieli dwie córki, które zmarły jednak przed ukończeniem pierwszego roku życia. Władysław Wider pracował w Urugwaju jako ślusarz i  działał w Towarzystwie Byłych Wojskowych i Obrońców Polski, Towarzystwie Polskim im. Kościuszki (w 1928 roku członek Komisji Rewizyjnej) oraz w Towarzystwie im. Józefa Piłsudskiego. 26 listopada 1940 roku urodził mu się drugi syn Alfred Maksymilian (Alfredo Maximiliano). Jako Ladislao Wider  zmarł 7 sierpnia 1946 roku w wieku 47 lat.

Przedstawione powyżej fakty z jego służby wojskowej pochodzą z podania, które złożył w 1937 roku, starając się o odznaczenie Krzyżem Niepodległości (jego prośbę odrzucono w 1938 roku). Władysław Wider był także autorem wspomnień z emigracji (700 stron), które przekazał do Instytutu Gospodarstwa Społecznego (obecnie w ramach SGH w Warszawie).

Kolejni chocznianie w siłach powietrznych podczas II wojny światowej

Obok Stanisława Widlarza, Władysława Nowaka i Mariana Talagi, których sylwetki były opisywane we wcześniejszych notatkach, w siłach powietrznych w czasie II wojny światowej służyli także związani z Chocznią Władysław Lipowski i Józef Korzeniowski.

Władysław Lipowski nie był rodowitym chocznianinem, ponieważ przyszedł na świat w sąsiednim Inwałdzie 25 lipca 1905 roku. Niedługo później jego rodzice – stolarz Jan Lipowski i jego żona Agnieszka z domu Widlarz - przeprowadzili się do Choczni, rodzinnej miejscowości Agnieszki, gdzie w lutym 1907 roku urodziła się Anastazja, młodsza siostra Władysława.

Władysław Lipowski z bratem w Rawiczu
Zdjęcie z archiwum Karola Lipowskiego

Władysław Lipowski z pierwszą żoną
Zdjęcie z archiwum Karola Lipowskiego

Władysław Lipowski w latach 70. XX wieku
Zdjęcie z archiwum Karola Lipowskiego

Władysław Stanisław Lipowski figuruje na tak zwanej Liście Krzystka, obejmującej personel Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii w latach 1940-47. Był oficerem technicznym w stopniu kapitana (nr służbowy RAF P-0198). Dwukrotnie został odznaczony Medalem Lotniczym. Po wojnie pozostał na emigracji w Anglii, ale odwiedzał swoją rodzinę w Polsce, która najpierw przeprowadziła się z Choczni do Wadowic, a następnie do wielkopolskiego Rawicza. W 1972 roku Władysław Lipowski poślubił w Windsorze w hrabstwie Buckinghamshire Marian Alice Maud Hicks, z którą przeżył kolejne 5 lat, aż do śmierci w 1977 roku. Według danych z Listy Krzystka spoczywa na cmentarzu w Slough na zachód od Londynu.

Prawie 20 lat młodszy od Lipowskiego był Józef Korzeniowski, urodzony na Patrii w Choczni 22 października 1924 roku, jako syn Ignacego i Zofii z domu Wiktor. Korzeniowscy przed wybuchem II wojny światowej wyemigrowali s Choczni do Kanady. W czasie wojny Józef służył w Wielkiej Brytanii w 304 Dywizjonie Obrony Wybrzeża w stopniu plutonowego (nr RAF 703075). Także znalazł się na Liście Krzystka, był odznaczony Medalem Lotniczym. Zmarł w 1992 roku w Hythe w angielskim hrabstwie Kent.

Korzeniowski z kolegami na lotnisku w Anglii
Zdjęcie z archiwum Johna Korzeniowskiego

Pisząc o osobach związanych z Chocznią i siłami powietrznymi w czasie II wojny światowej, można wspomnieć jeszcze o Władysławie Brońce (1919-2002), z zawodu ślusarzu, który we wrześniu 1939 roku służył w stopniu starszego szeregowego w obsłudze naziemnej 2. Pułku Lotniczego w Krakowie. Dostał się do niewoli niemieckiej i był więziony w Stalagu II B Hammerstein na Pomorzu (do sierpnia 1940 roku). W 1947 roku wyemigrował do Detroit w USA, gdzie zresztą się także urodził. W okresie międzywojennym jako mieszkaniec Choczni był działaczem Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej, w 1937 roku w Krakowie ukończył kurs przodowników gier sportowych tej katolickiej organizacji.

We wrześniu 1939 roku w 2. Pułku Lotniczym służył również Franciszek Szczur (1902-1977), wzięty do niewoli niemieckiej we Lwowie i przetrzymywany w stalagu Wildberg. Po wojnie był m.in. radnym GRN w Choczni.

Choczeńskie korzenie mieli ponadto Antoni Guzdek, urodzony w 1915 roku w Zawadce, zbrojmistrz plutonowy w 304 Dywizjonie Bombowym i 315 Dywizjonie Myśliwskim w Wielkiej Brytanii, bliźniacy Joseph i George Klaputowie, strzelcy w załodze bombowca B-17 w Siłach Powietrznych Stanów Zjednoczonych Ameryki i Alfred Turala, oficer United States Army Air Forces.

Choczeńscy uczestnicy znanych bitew

• Bitwa pod Gorlicami - Jan Kobiałka
• I wojna światowa, front wschodni, walki wojsk austro-węgierskich z rosyjskimi
• 2-12 maja 1915
• Ofensywa i przełamanie frontu rosyjskiego przez oddziały austro- węgierskie, w których walczyło wielu Polaków, w tym mieszkańców Choczni. Jan Kobiałka poległ w tym starciu.
• Bitwa o Górę św. Anny - Tymoteusz Turała
• III Powstanie Śląskie
• 21-26 maja 1921
• Nierozstrzygnięta bitwa o Górę św. Anny toczona przez oddziały powstańców śląskich z niemieckim Freikorpsem i Selbstschutzem.
• Bitwa pod Kockiem - Józef Kręcioch, Stanisław Lipowski
  
• II wojna światowa, walki polsko-niemieckie w czasie kampanii wrześniowej 1939 roku.
• 2-6 października 1939
• Bitwa Samodzielnej Grupy Operacyjnej Polesie z oddziałami niemieckiego XIV Korpusu Zmotoryzowanego zakończona zwycięstwem Polaków.
• Bitwa o Kołobrzeg - Piotr Bandoła
• II wojna światowa, operacja pomorska
• marzec 1945
• Zwycięska bitwa stoczona przez oddziały I Armii Wojska Polskiego i I Armii Pancernej ZSRR z oddziałami niemieckimi o zdobycie Kołobrzegu, ważnego dla Niemiec punktu ewakuacyjnego i bazy morskiej.
• Bitwa pod Lipskiem (Bitwa Narodów) - Marcin Wątroba, Maciej Trzaska
• wojny napoleońskie
• 16-19 październia 1813
• Przegrane przez wojska Napoleona starcie z połączonymi siłami koalicji antyfrancuskiej (Prus, Rosji, Austrii i Szwecji). W tej bitwie chocznianie walczyli w austriackim 56 pułku piechoty bezpośrednio przeciwko polskim oddziałom księcia Józefa Poniatowskiego, który zginął ostatniego dnia starć podczas forsowania rzeki Elstery. Na palcu boju padło około 140000 żołnierzy.
• Bitwa o Lwów (Obrona Lwowa) - Antoni Guzdek, Stefan Jan Widlarz
• wojna polsko-ukraińska po I wojnie światowej
• 1 listopada 1918 - 14 maja 1919
• Przyczyną walk był spór o przynależność państwową Lwowa po I wojnie światowej. Przyniosły zwycięstwo polskim oddziałom konspiracyjnym i mieszkańcom Lwowa (Lwowskim Orlętom) wspartym później przez regularne oddziały Wojska Polskiego. Stefan Jan Widlarz poległ w tych walkach.
• Bitwa o Monte Cassino - Mieczysław Bator, Stefan Bator, Marian Giełdoń, Antoni Ligięza, Jan Ramenda, Michał Twaróg, Włodzimierz Wcisło, Stefan Widlarz
• II wojna światowa, kampania włoska
• 17 stycznia- 19 maja 1944
• Cztery bitwy stoczone przez wojska alianckie z Niemcami w rejonie klasztoru Monte Cassino w celu przełamania umocnień blokujących aliantom drogę na Rzym. II Korpus Polski pod dowództwem gen. Andersa brał udział w walkach od 12 maja. Starcia zakończyły się zajęciem klasztoru bronionego przez Niemców, przy  wydatnym udziale wojsk polskich. Jan Ramenda poległ w tych walkach.
• Bitwa pod Nachodem - Tomasz Styła
• Wojna austriacko-pruska
• 27 czerwca 1866
• Wojna austriacko-pruska toczyła się o hegemonię w Związku Niemieckim. Bitwa pod Nachodem zakończyła się porażką wojsk austriackich, które próbowały zatrzymać korpus pruski wkraczający z ziemi kłodzkiej w głąb Czech. Tomasz Styła poległ w tych walkach.
• Forsowanie Odry - Piotr Bandoła
• II wojna światowa, front wschodni, część operacji berlińskiej
• 16-20 kwietnia 1945
• Zwycięskie walki toczone przez I Armię Wojska Polskiego z wojskami faszystowskich Niemiec nad rzeką Odrą w rejonie Siekierek, Gozdowic i Starej Rudnicy w ramach operacji berlińskiej I Frontu Białoruskiego.
• Bitwa nad Piawą - Franciszek Góralczyk, Michał Kręcioch, Józef Malata
• I wojna światowa - front włoski
• 15-23 czerwca 1918
• Starcie nad rzeką Piawą wojsk austro- węgierskich z Polakami w składzie oraz zwycięskich wojsk Ententy (Włoch, Francji i Wielkiej Brytanii). Symbol upadku monarchii Austro- Węgierskiej. Franciszek Góralczyk poległ w tych walkach.
• Oblężenie Pskowa - Grzegorz Szczur
• Wojna polsko-rosyjska, III wyprawa inflancka króla Stefana Batorego
• 8 września 1581- 6 lutego 1582
• Oblężenie Pskowa przez siły polsko-litewskie nie zakończyło się zdobyciem miasta. Rosjanie zmuszeni zostali podjąć rokowania rozejmowe w obliczu postępu wojsk szwedzkich, które uderzyły na pogrążone w wojnie państwo moskiewskie. 
• Szarża pod Rokitną - Jan Bylica
• I wojna światowa, front wschodni, walki wojsk austro-węgierskich z rosyjskimi
• 13 czerwca 1915
• Szarża ułanów 2 szwadronu II Brygady Legionów Polskich na pozycje rosyjskie, która w 15 minut przełamała 3 linie oporu Rosjan. Z atakujących 62 ułanów wróciło 6- Bylica nie odniósł obrażeń- ranny został tylko jego koń. Scena niemal samobójczej szarży pokazana została w filmie "Legiony".
• Bitwa pod Stalingradem - Czesław Bryndza
• II wojna światowa, 
• 23 sierpnia 1942- 2 lutego 1943, niemiecka ofensywa na ZSRR
• Walki o kontrolę nad miastem Stalingrad w południowej Rosji toczone przez Niemców i ich sojuszników z wojskami ZSRR w ramach operacji Fall Blau. Mimo zniszczenia znacznej części miasta i przejęcia kontroli nad 90% jego powierzchni wojska niemieckie, w których walczył Bryndza, poniosły ostatecznie klęskę. Czesław Bryndza został ciężko ranny w tych walkach.
• Bitwa o Tobruk - Marian Giełdoń, Antoni Ligięza, Michał Twaróg, Stefan Widlarz
• II wojna światowa, kampania afrykańska
• 10 kwietnia- 27 listopada 1941
• Konfrontacja między wojskami Osi (Niemcy i sprzymierzeńcy) a aliantami oblężonymi w libijskim porcie Tobruk, w której ostatecznie zwycięzcą byli ci drudzy. Od sierpnia 1941 w walkach brała udział Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich. 
• Bitwa pod Trutnovem - Jakub Graboń
• Wojna austriacko-pruska
• 27 czerwca 1866
• Wojna austriacko-pruska toczyła się o hegemonię w Związku Niemieckim. Do bitwy pod Trutnovem doszło w końcowej fazie forsowania Sudetów przez wojska pruskie i wkraczaniu ich na teren Czech. Mimo krwawo okupionego zwycięstwa Austriaków musieli oni wycofać się z Trutnova. Jakub Graboń został ranny w tych walkach.
• Bój o Żory - Kazimierz Ryłko, Władysław Ryłko, Józef Widlarz
• II wojna światowa, walki polsko-niemieckie w czasie kampanii wrześniowej 1939 roku.
• 1 września 1939
• Zwycięskie dla Niemców starcie jednostek 5 Dywizji Pancernej i 14 Dywizji Piechoty Wehrmachtu z broniącymi Górnego Śląska oddziałami Wojska Polskiego.
----
• Uczestnikiem bitwy pod Lenino (1943) w czasie II wojny światowej był Stefan Słysz, który mieszkał później krótko w Choczni po poślubieniu Ireny Porębskiej.
• Uczestnikiem bitew z wojskami krzyżackimi pod Koronowem i Grunwaldem (1410) był Mszczugij Skrzyński, późniejszy nabywca tenuty barwałdzkiej z Chocznią w składzie (1444).
• Uczestnikiem bitwy pod Arnhem (1944) w Holandii w ramach operacji Market Garden wojsk alianckich przeciwko Niemcom był Jan Gruszecki, były krótkotrwały kierownik szkoły w Choczni i mąż Kazimiery Gondek, córki poprzedniego kierownika Adama Gondka.

Powstańcy z Choczni - link

Marian Giełdoń - żołnierz spod Tobruku i Monte Cassino

Marian Andrzej Giełdoń nie był rodowitym chocznianinem. 

Urodził się 1 października 1910 roku w Krakowie Grzegórzkach, jako syn Jana i Marii z domu Moskała i tam przy ulicy Benedyktyńskiej 120 spędził dzieciństwo. Po ukończeniu 7 klas szkoły powszechnej uczęszczał do Szkoły Kupiecko-Handlowej im. Kopernika w Krakowie. Na świadectwie końcowym, wystawionym w 1927 roku, jego postęp ogólny oceniono jako dobry, przy bardzo dobrym zachowaniu i frekwencji. Marian Giełdoń nie podjął jednak pracy zgodnej z wykształceniem, czyli w charakterze praktykanta handlowego, lecz zatrudnił się w warsztacie mechaniczno- samochodowym Rippera. Już jako szofer od 1929 roku pracował w krakowskiej fabryce obuwia „Marko”. W 1930 roku zgłosił się na ochotnika do wojska  i otrzymał przydział do 5 Dywizjonu Żandarmerii w Krakowie. W 1931 roku ukończył Szkołę Podoficerską Żandarmerii w Grudziądzu, a rok później kurs majstrów wojskowych w 5 Baonie Pancernym w Krakowie. W 1934 roku otrzymał uprawnienia do prowadzenia wojskowych samochodów osobowych, ciężarowych i motocykli oraz Odznakę Strzelecką, a rok później prawo do noszenia Państwowej Odznaki Sportowej klasy III.

Marian Giełdoń 1934

W 1935 roku, po odbyciu zasadniczej i nadterminowej służby wojskowej, kapral Giełdoń pozostał w wojsku jako żołnierz zawodowy. Służył w żandarmerii nie tylko w Krakowie, ale także w Katowicach i w Oświęcimiu. W marcu 1939 roku został awansowany na stopień plutonowego.

W tym samym 1939 roku, a konkretnie 5 sierpnia, Marian Giełdoń poślubił w choczeńskim kościele parafialnym o cztery lata młodszą od siebie Leokadię Fujawa, córkę Jana i Marii z domu Kręcioch (link). Wybuch wojny 1 września sprawił, że jego małżeństwo z Leokadią przez kolejne 7 lat było tylko związkiem na odległość. Leokadia pozostała w Choczni, pomagając rodzicom w prowadzeniu znanego w Choczni sklepu z wyszynkiem, a Marian wyruszył na front. Cofając się przed nacierającymi oddziałami niemieckimi, 18 września 1939 roku przekroczył granicę polsko-rumuńską i został osadzony w obozie dla internowanych w Caracal w południowej Rumunii. Po nieudanej próbie przedarcia się do Francji od 4 listopada 1939 roku był więziony w górskiej twierdzy Fogaras. We wrześniu 1940 roku udało mu się wydostać z Rumunii. Dotarł do Hajfy w Palestynie, gdzie 15 września 1940 roku wstąpił do tworzonego tam 2 Pułku Strzelców Podhalańskich. Przeszedł szkolenie w obozie treningowym w Latrun i już w styczniu 1941 roku został przeniesiony na pozycje frontowe do Aleksandrii w Egipcie, a 5 miesięcy później trafił do służby transportowej Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich pod dowództwem gen. Kopańskiego. 

Latrun (Palestyna) 1940
Kupowanie pomarańczy od miejscowych Arabów

Latrun 1940

Palestyna 1940
Fryzjer oddziałowy

Latrun 1940
Zbiórka kompanii do modlitwy wieczornej

Szpital polowy Sarafant (Palestyna) 1940

Marian Giełdoń (w środku) z kolegami
Egipt Kanał Sueski 1940

Kolejny etap jego służby wojskowej stanowił udział w obronie twierdzy Tobruk w Libii (od 7 września 1941 do 3 stycznia 1942). Tam w listopadzie 1941 roku otrzymał awans stopień sierżanta.

Al Ghazala (Libia) 1942

30 marca 1942 roku, po zakończeniu kampanii libijskiej, skierowano go na urlop wypoczynkowo-zdrowotny do Palestyny. Oprócz pobytu u zaprzyjaźnionej rodziny Kaplan i zwiedzania Palestyny, Marian Giełdoń uczestniczył tam jako instruktor w kursie doskonalącym dla kierowców w obozie wojskowym w Castinie.

Na rzece Jordan  (1942)

Castina (Palestyna) 1942
Jazda szkolna

W maju 1942 roku na bazie Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich i dwóch dywizji piechoty, przybyłych z ZSRR, utworzono 3 Dywizję Strzelców Karpackich,  w której naturalną koleją rzeczy znalazł się również sierżant Giełdoń. W 1943 roku prowadził kolejny kurs dla kierowców, tym razem na pustyni w Iraku  w okolicach miasta Kirkuk.

Kirkuk (Irak) 1943

Na przełomie 1943 i 1944 roku został przeniesiony z całą 3 DSK do Włoch, gdzie brał udział w walkach z Niemcami, między innymi pod Monte Cassino, jako kierowca w 18 Kompanii Zaopatrzeniowej. We Włoszech doczekał końca wojny, a w sierpniu 1946 roku został przeniesiony do Anglii i 19 listopada zdemobilizowany.

Rzym 1946

Monte Cassino 1946

W oczekiwaniu na powrót do Polski przebywał w obozie w Halstead w hrabstwie Essex.

4 grudnia 1946 roku dotarł statkiem do Gdańska, a stamtąd koleją do Choczni. Na miejscu pomagał żonie i teściowi w prowadzeniu sklepu oraz w uprawie roli.

5 maja 1950 roku przyszła na świat jego jedyna córka Grażyna, później po mężu Szatkowska. W 1951 roku ukończył kurs dla organizatorów punktów skupu mleka i taki właśnie punkt prowadził przy rodzinnym domu. Zmarł 2 stycznia 1952 roku i spoczął na choczeńskim cmentarzu parafialnym.

Za swoje zasługi wojenne był odznaczony:

- Odznaką Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich (1943),

- Gwiazdą za Wojnę 1939-1945 (1945),

- Gwiazdą Italii (1945),

- Gwiazdą Afryki (1945),

- Krzyżem Pamiątkowym Monte Cassino (1945),

- Pamiątkową Odznaką 3 Dywizji Strzelców Karpackich (1945),

- Medalem Wojska (1946),

- Brązowym Krzyżem Zasługi z Mieczami (1946),

- Odznaką Grunwaldzką (1947).

Opracowanie szczegółowego życiorysu Mariana Giełdonia było możliwe dzięki dokumentom i zdjęciom, udostępnionym przez jego wnuka Sławomira Szatkowskiego.

Michał Twaróg - uczestnik walk o Monte Cassino

Urodzony 26 września 1919 w Choczni, w rolniczej rodzinie Jana Twaroga i Marii z domu Wider (z pierwszego męża Pietruszka), zmarł 18 sierpnia 1984, spoczywa na cm. w Choczni.

8 listopada 1938 ochotniczo zgłosił się do odbycia zasadniczej służby wojskowej, skierowany do X Batalionu Pancernego Łódź. 2 lutego ukończył kurs podoficerski, otrzymując stopień st. strzelca.

W okresie od 1 do 19 września 1939 służył w Ośrodku Zaopatrzenia X Batalionu Pancernego. 20 września przekroczył granicę polsko-rumuńską. 25 maja 1940 wyjechał do Jugosławii, a 8 sierpnia 1940 do Grecji, następnie przez Palestynę do Egiptu (Niepodległa Brygada Karpacka).

Latrun koło Emaus (Palestyna), 1940,
Michał Twaróg drugi od prawej w rzędzie stojących.

Od 25 sierpnia do 8 grudnia 1940 brał udział w walkach o Tobruk, w czasie których został ranny (otrzymał Odznakę za rany i awans do st. kaprala). W okresie 1941-1942 uczestniczył w kampanii libijskiej. 27 marca 1944 skierowany na front włoski (Monte Cassino, Bolonia) w szeregach Pułku Ułanów Karpackich (SBSK). Odznaczenia: Krzyż Walecznych, Medal WP za wojnę 39-45, Krzyż Monte Cassino, 4 odznaczenia brytyjskie (Gwiazda Italii, Gwiazda Afryki, Medal Wojska). Wojskowa specjalizacja: obsługa czołgów ciężkich – dowódca wieży; kapral.

Parada zwycięstwa w Bolonii, 3 maja 1945; 

Michał Twaróg pierwszy z lewej w drugim rzędzie

18 czerwca 1946 odkomenderowany do Anglii, 2 czerwca 1947 wrócił do kraju (przez Gdynię; oficjalnie zdemobilizowany 7 czerwca 1947 – RKU Wadowice).

   Po powrocie do Polski trudności ze znalezieniem pracy (chwilowe zatrudnienie w kopalni, później kopanie rowów melioracyjnych, prace dorywcze). W 1959 ukończył Państwowe Technikum Wodno-Melioracyjne w Krakowie i został kierownikiem budowy w Rejonowym Przeds. Wodno-Melioracyjnym w Wadowicach (dyrekcja w Krakowie), gdzie pracował do przejścia na emeryturę we wrześniu 1979.

  Za osiągnięcia w pracy zawodowej i społecznej (był cenionym pracownikiem, ZBoWiD-owcem, działaczem związkowym) otrzymał: Złoty Krzyż Zasługi (27 sierpnia 1971), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2 sierpnia 1978), medal Za udział w wojnie obronnej 1939, odznaczenia resortowe i szereg dyplomów. Chętnie przyjmował zaproszenia na spotkania z młodzieżą (szkoły, drużyny harcerskie), dzieląc się ze słuchaczami swoimi przeżyciami wojennymi. Utrzymywał kontakty z kolegami frontowymi. Niezrealizowanym marzeniem pozostało odwiedzenie cmentarza na Monte Cassino.

   W maju 1948 ożenił się z Marią Ast, dochowali się czworga dzieci (Michał, Józef, Teresa, Urszula). Nigdy nie żałował powrotu do kraju (mimo przestróg matki!), za którym bardzo tęsknił, choć inaczej wyobrażał sobie powojenną rzeczywistość.

                                                                                          Maria Biel

Stefan Bator - uczestnik walk pod Monte Cassino

Stefan Bator urodził się 22 października 1922 roku, jako syn Jana i Rozalii z Suwaj. Z powodu trudnych warunków ekonomicznych rodzina Batorów wyjechała z Choczni w latach 30-stych XX wieku i zamieszkała w osadzie Janowa Dolina na Wołyniu (dziś wieś Bazaltowe na Ukrainie), gdzie Stefan Bator pracował jako robotnik w kamieniołomie bazaltu. 

Był członkiem miejscowego klubu sportowego „Strzelec” i uprawiał kajakarstwo. 

Oto jego wspomnienia zawarte w pamiątkowym albumie przekazanym choczeńskiej parafii:

"Ponieważ miałem ukończony drugi stopień przysposobienia wojskowego w czerwcu 1939 roku zostałem zmobilizowany do pomocy policji w Janowej Dolinie. 15 września 1939 roku wstąpiłem na ochotnika do grupy wojska pod dowództwem pułkownika Brochwicz-Lewińskiego. Grupa ta miała kilka potyczek z Ukraińcami: pod Tereścieńcem i Kołkami, w Manewiczach zostaliśmy zbombardowani przez lotnictwo sowieckie. Przy przeprawie przez rzekę Bug grupa nasza została rozbita i rozwiązana, wróciłem do Janowej Doliny, gdzie 1 grudnia 1939 roku złożyłem przysięgę do ZWZ.

Aresztowany zostałem 2 lutego 1940 roku przez NKWD w Janowej Dolinie na Wołyniu. Przewieziony zostałem do więzienia w Równem, gdzie oskarżono mnie o przynależność do polskiej organizacji podziemnej ZWZ. Śledztwo trwało 5 miesięcy, przesłuchania odbywały się nocami i połączone były z fizycznymi i psychicznymi torturami. Po zakończeniu śledztwa przewieziono mnie do więzienia w Dubnie, gdzie byłem sądzony i skazany na 5 lat ciężkich robót. W listopadzie zostałem wysłany do Charkowa, tam siedziałem w więzieniu przejściowym nr 6, później przewieziono mnie do więzienia na Zimnej Górze. Z Charkowa w końcu marca 1941 roku załadowano mnie do towarowego pociągu. Jechałem 33 dni przez Czelabińsk, Irkuck, południowym brzegiem jeziora Bajkał, Ułan Bator do łagru Buchta Nachodka koło Władywostoku.

Towarowym statkiem "Mińsk" przez Morze Japońskie, Morze Ochockie przewieziony zostałem do Magadanu na Kołymie. Z Magadanu przewieziono mnie do kopalni złota "Komsomolski Pryisk" 500 kilometrów na północ od Magadanu. Warunki w łagrze były bardzo ciężkie, 12 godzin pracy dziennie 7 dni w tygodniu, tylko dwa posiłki dziennie. Ludzie umierali z wycieńczenia, zimna i głodu.

6 września spadł pierwszy śnieg, temperatura spadła do minus 30 stopni.

16 września 1941 roku zwolniony zostałem z łagru i odesłany do Magadanu. Tam otrzymałem potrzebne dokumenty i statkiem "Sowiecka Łotwa" dojechałem do Władywostoku.

1 listopada otrzymałem bilet kolejowy i byłem w drodze do polskiego wojska. 

Po zwolnieniu z łagru na Kołymie 8 lutego 1942 roku wstąpiłem do tworzącej się 10 dywizji piechoty w Ługowaja- Kazachstan. 2 kwietnia 1942 roku dywizja ląduje w Pahlevi- Persja, skąd przez Irak, Syrię i Jordanię dywizja staje w Palestynie.

15 maja odkomenderowany zostałem do szkoły podoficerskiej łączności w Quastina- Palestyna.

Po ukończeniu szkoły podoficerskiej dostałem przydział do plutonu łączności 2 Brygady Strzelców Karpackich 3 Dywizji Strzelców Karpackich. Brygada stała podówczas pod Damaszkiem- Syria.

Krótko przed Bożym Narodzeniem 1942 roku dywizja zostaje przesunięta do Iraku, gdzie następuje reorganizacja i silne szkolenie całej dywizji.

Pod koniec czerwca 1943 roku 3 Dywizja Strzelców Karpackich wraca do Palestyny, gdzie nadal trwa intensywne szkolenie. W lipcu 1943 roku wysłany zostałem na kurs wysokogórski do Libanu. Tam spotkałem kolegę z ławy szkolnej z Choczni Władzia Pietruszkę. Dywizja osiągnęła pełną gotowość bojową i przesunięta zostaje do Egiptu, gdzie niemiecki "Afryka Korps" zagrażał Kairowi.

15 grudnia 1943 roku 3 DSK ląduje w Taranto we Włoszech. W lutym 1944 roku dywizja wchodzi do akcji, przejmuje od Anglików odcinek nad rzeką Sangro. Mój udział w tej akcji polegał na budowie linii telefonicznej i utrzymaniu łączności z wysuniętymi placówkami piechoty.

Pod koniec kwietnia 1944 roku DSK przechodzi w rejon Monte Cassino. Z 10 na 11 maja rusza natarcie na klasztor. Po ciężkich walkach klasztor zostaje zdobyty przez Polaków 18 maja. W tej bitwie byłem dowódcą patrolu telefonicznego i odznaczony zostałem Krzyżem Walecznych.

Po krótkim odpoczynku 3 DSK przejmuje 11 czerwca odcinek nad Adriatykiem, przełamuje obronę niemiecką na rzece Chienti. Atak 3 DSK jest silny- celem jest zdobycie Ankony.

3-cia Dywizja zdobywa kilka miast nad Adriatykiem: Porto San Giorgio, Porto Civitanova, Porto Recanti, Loreto. Ankona została zdobyta 18 lipca. W pościgu za Niemcami zdobyto Senigallię, a Linię Gotów przełamano 3 września 1944 roku.

W akcji na Adriatykiem byłem dowódcą wysuniętego ośrodka łączności i patroli budowlanych. 

Po odpoczynku 3-cia Dywizja zostaje przeniesiona do przełamania obrony niemieckiej w Apeninach. 

W listopadzie 1944 roku odkomenderowany zostałem jako instruktor do tworzącej się 3 Brygady Karpackiej. Nowa 3 Brygada Strzelców Karpackich wchodzi do akcji 20 marca 1945 roku i zdobywa Bolonię 21 kwietnia. W tej bitwie byłem dowódcą wysuniętego ośrodka łączności.

Po zdobyciu Bolonii Polacy zostają wysłani na zasłużony odpoczynek. W lipcu wysłany zostałem na kurs techniczny, który trwał 1 rok. 

W 1946 roku 3 Dywizja zostaje wysłana z Włoch do Anglii- wylądowałem w Portsmouth 6 września 1946 roku. 

Zdemobilizowany do cywila zostałem 15 marca 1947 roku."

Pamiątkowy album zawiera również odznaczenia otrzymane przez Stefana Batora:

Krzyż Walecznych

• Krzyż Walecznych za bitwę pod Monte Cassino,
• Złoty Krzyż Zasługi (przyznany dwukrotnie) za wybitne zasługi w pracy społecznej, organizowanie polskich szkół sobotnich, wychowanie i organizowanie młodzieży w duchu niepodległościowym w latach 1972-1976,
• Srebrny Krzyż Zasługi otrzymany za pracę społeczną w latach 1960-1969,
• Medal Wojska Polskiego (otrzymany czterokrotnie) za długoletnią służbę wojskową dla Polski,
• Krzyż Monte Cassino- odznaczenie pamiątkowe za udział w bitwie,
• Krzyż za Wrzesień 1939,
• Krzyż Armii Krajowej,
• Medal Brytyjski za  Wojnę 1939-1945,
• Defence Medal- brytyjski Medal Obrony, za skuteczną obronę i powstrzymanie marszu Niemiec hitlerowskich w Europie i Afryce,
• Gwiazda za Wojnę 1939-1945- brytyjskie odznaczenie przyznane za udział w II wojnie światowej,
• Africa Star- brytyjska Gwiazda Afryki za służbę w operacjach bojowych na terenie Afryki, 
• Italy Star- brytyjska Gwiazda Italii za służbę w operacjach bojowych na terenie Włoch,
• Złoty Medal Skarbu Narodowego w uznaniu szczególnych zasług w zakresie prac i świadczeń na rzecz Skarbu Narodowego RP (otrzymany dwukrotnie),

Po wojnie Stefan Bator pozostał na emigracji w Anglii. Z żoną Janiną, córką Barbarą i synem Andrzejem mieszkał w Nottingham, gdzie zmarł 3 lutego 1996 roku.

Przekazanie pamiątkowego albumu w Choczni

Fotografie ze strony: kresy-siberia.org

Rodzina Bator na Wołyniu (1934)
Stefan Bator stoi z tyłu z lewej strony

Stefan Bator (pierwszy z lewej) z braćmi
Palestyna 1942

Bracia Batorowie
Nottingham 1993