Choczeńskie rody- Styłowie

Udokumentowane początki Styłów w Choczni są datowane na rok 1600, kiedy to w Wadowicach z datą 18 sierpnia zapisano chrzest Bartłomieja Stylki, syna Jakuba i Jadwigi, pochodzących z Choczni. Jakub i Jadwiga Styłowie ochrzcili później w Wadowicach jeszcze dwoje swoich kolejnych dzieci: Jana (1602) i Reginę (1604). Do ich chrztu doszło właśnie w Wadowicach, a nie w Choczni, ponieważ ówczesny wadowicki proboszcz Mikołaj Wrzaskowicz był jednocześnie administratorem parafii choczeńskiej.

W Choczni na początku XVII wieku nie prowadzono zresztą ksiąg metrykalnych, a pierwsze zapisy chrztów, małżeństw i zgonów pojawiły się dopiero po 1650 roku.

W tym okresie zamieszkiwały w górnej części Choczni sąsiadujące ze sobą dwie rodziny Styłów: Walka (Walentego) i Wicka (Wincentego), które najprawdopodobniej były ze sobą spokrewnione. Dane na ich temat zawierają zarówno księgi metrykalne, jak i spisy płatników taczma, czyli podatku kościelnego.

W latach 1655-1679 odnotowano 8 chrztów dzieci Walentego i Anny Styłów/Stilaków oraz 9 chrztów dzieci Wincentego Styły i Łucji z Matejków, czyli dzisiejszych Widlarzów. Oprócz tego pojawiają się dwa zapisy o dzieciach Adama i Katarzyny Styłów oraz jeden zapis chrztu Łukasza, syna Andrzeja Styły i Anny ze Szczepanów. Te linie Styłów jednak szybko wygasły.

Pewne zamieszanie w dociekaniach nad przeszłością Styłów w Choczni wprowadza małżeństwo zawarte w 1681 roku pomiędzy Marcinem Bylicą a Łucją Styła, wdową po Wincentym. Ta para dochowała się tylko córki Jadwigi (1684), ale w późniejszych latach potomków Łucji i jej pierwszego męża zapisywano często nie tylko jako Styłów, ale również pod nazwiskiem Bylica lub pod obydwoma tymi nazwiskami- w formie Styła vulgo Bylica. Stąd choczeńscy Bylicowie z osiemnastowiecznych metryk i ich dalsi potomkowie to faktycznie Styłowie.

W XVIII wieku utrwalił się podział wśród rodu choczeńskich Styłów na dwie główne linie, zapoczątkowane przez Wincentego i Walentego. Część tych drugich w odróżnieniu od Styłów Byliców (potomków Wincentego) zapisywano jako Styłów Kotusiów.

Kotusiowie zajmowali się nie tylko uprawą roli, ale także młynarstwem, aż do czasów II wojny światowej- od Marcina Styły Kotusia urodzonego w 1709 roku, przez Jakuba (ur. 1752), Józefa (ur. 1795), Antoniego (ur. 1846), po Michała (ur. 1904).

W spisie płatników taczma z 1711 roku (ostatnim znanym z tego okresu) widnieją nazwiska Franciszka Styły (po Walentym) oraz Pawła Styły (po Wincentym).

Podczas sporządzania Metryki Józefińskiej, austriackiego spisu własności do celów podatkowych z lat 1785-1789, Rola Styłowska usytuowana była w Niwie Srzedniej nad Sołtystwem,  w sąsiedztwie Roli Leśniakowskiej i Bryndzowskiej.

W tym samym czasie (1785) Michał Styła (ze Styłów-Byliców) był choczeńskim przysiężnym (radnym), a właściciel Choczni Jan Biberstein Starowieyski oskarżył znaczną grupę choczeńskich kmieci o bezprawne wycięcie drzew z lasu gromadzkiego w celu odbudowy zniszczonych pożarem domów (1788), wśród których byli Kazimierz Styła Kotuś i Jerzy ze Styłów Byliców.

Na miejsce Michała Styły Bylicy w 1798 roku choczeńskim przysiężnym był młynarz Jakub Styła Kotuś.

Spis płatników messaliów z 1803 roku podaje w Choczni cztery rodziny Styłów:

• kupca Stanisława Styły spod numeru 42 (Niwa Zakościelna „Południowa”),
• młynarza Jakuba Styły Kotusia spod numeru 113 (Zarębki i Morgi),
• Antoniego Styły spod numeru 140 (Niwa Zakościelna „Północna”),
• Jędrzeja Styły spod numeru 159 (Niwa Zakościelna „Północna”).

Trzydzieści lat później:

• pod numerem 42 mieszkał Franciszek Styła,
• pod numerem 113 Jakub Styła Kotuś,
• pod numerem 159 Jędrzej Styła,
• pod numerem 169 Antoni Styła (Niwa Zakościelna „Północna”).

Natomiast w kolejnym spisie własności z lat 1844-1852 ujęto siedmiu Styłów: młynarza Józefa Styłę Kotusia (nr 113), Melchiora Styłę (nr 42), Wojciecha Styłę (nr 159), Wawrzyńca i Jana Styłów (160), Wojciecha Styłę (nr 259) i Jakuba Styłę (nr 268). Parcele większości z nich znajdowały się w Niwie Zakościelnej „Północnej”, z wyjątkiem Kotusia z Zarębków oraz Majchera/Melchiora (Niwa Zakościelna „Południowa”).

Własność każdego z tych siedmiu Styłów przewyższała średnią choczeńską i pod względem powierzchni i wyliczonego dochodu rocznego.

Najmajętniejszy był Majcher Styła, właściciel ponad 17 morgów (11 w kolejności własności chłopskiej w Choczni).

Jeden z wymienionych Wojciechów sprawował natomiast funkcję przysiężnego.

Dokładnie w tym samym czasie proboszcz Komorek powołał do życia Towarzystwa Trzeźwości i Wstrzemięźliwości, do których zapisało się 17 dorosłych Styłów.

W 1866 roku podczas wojny austriacko-pruskiej w bitwie pod Nachodem poległ szeregowy 56 pułku piechoty Tomasz Styła z Choczni.

Najbardziej znanym i zasłużonym przedstawicielem rodu Styłów po połowie XIX wieku był Wojciech, syn Franciszka i Reginy z  domu Guzdek (ur. 1826). Był między innymi podwójcim (zastępcą wójta), członkiem Rady Miejscowej Szkolnej (od 1872 roku), której w latach 1877-1880 przewodniczył, współinicjatorem budowy szkoły w Choczni Górnej. W 1875 roku ofiarował 15 złotych reńskich na przelanie/powiększenie choczeńskiego dzwonu kościelnego i dodatkowo 10 zł w robociźnie przy dowozie drzewa na dzwonnicę i transporcie dzwonu z Oświęcimia do Choczni. Przy budowie aktualnego kościoła udzielał się jako wiceprzewodniczący komitetu jego budowy (1880-1886), wszedł także do zarządu Kółka Rolniczego (1891).

We wspomnianej zbiórce na dzwony w 1875 roku swoje datki złożyli również: Majcher Styła, Jan Styła syn Wojciecha, Jan Styła syn Antoniego, Jan Styła III, Antoni Styła Kotuś i Wawrzyniec Styła.

Natomiast w powołanym do życia w 1889 roku Kółku Rolniczym oprócz Wojciecha działali aktywnie Antoni Styła Kotuś (ur. 1846) i Antoni Styła, syn Jana (ur. 1863), który w 1890 roku odstąpił część swojego mieszkania na potrzeby utworzenia czytelni ludowej.

Jego działalność w Kółku Rolniczym była odskocznią do dalszej aktywności społecznej i politycznej. Już w 1895 roku niespodziewanie został wybrany na posła z okręgu Wadowice do Sejmu Krajowego we Lwowie, zostawiając w pobitym polu profesora Fryderyka Zolla z Krakowa. W Sejmie, w którym zasiadał do 1901 roku, był jednym z nielicznych chłopskich posłów. Wyróżniał się pracowitością i podnoszeniem problemów dotyczących wszystkich polskich włościan. Gdy przegrał kolejne wybory ze swoim byłym politycznym mentorem księdzem Stojałowskim, rozwinął aktywność lokalną w Kółku Rolniczym, Radzie Powiatu, Radzie Miejscowej Szkolnej i w PKO w Wadowicach oraz polityczną w PSL.

Ponownie został posłem w 1908 roku. Jego nieocenioną zasługą dla Choczni było uzyskanie wsparcia na budowę szkoły ludowej w dolnej części wsi.

Z kolei duże zasługi dla powstania szkoły w Choczni Górnej posiadał Antoni Styła Kotuś, często mylony z młodszym od siebie posłem. Różniły ich także poglądy polityczne- Kotuś był także ludowcem, ale prokościelnym, assesorem gminnym (radnym), ławnikiem sądowym, członkiem Komitetu Parafialnego i Komitetu Budowy Kościoła.

Wybuch i przebieg I wojny światowej w 1914 roku dotknął również choczeńskich Styłów.

Franciszek Styła, młodszy brat posła Antoniego (ur. 1874) dostał się w 1914 roku do niewoli rosyjskiej jako żołnierz 16 pułku piechoty i zmarł w guberni twerskiej w 1915 roku.

W rozpoczętej w 1919 roku wojnie polsko-bolszewickiej brał natomiast udział syn posła Antoniego- Stanisław Styła (ur. 1902), późniejszy funkcjonariusz służby celnej. Według napisu na nagrobku za udział w tej wojnie otrzymał stopień podporucznika i krzyż nadawany od 1990 roku jej żyjącym uczestnikom.

Sam Antoni Styła w niepodległej Polsce zrezygnował na rzecz zięcia Józefa Putka z pierwszego miejsca na liście PSL-Lewica w wyborach do Sejmu RP. Został przewodniczącym Powiatowej Rady PSL Lewica (1920). Był również członkiem zarządu Chłopskiego Towarzystwa Wydawniczego (od 1922 roku) z siedzibą w Choczni, zastępcą przewodniczącego Powiatowej Rady Chłopskiej (1922) oraz kandydatem w wyborach do senatu z ramienia PSL Lewica i Wyzwolenie. 

Jego syn Jan Styła (ur. 1887) pełnił funkcję skarbnika Kasy Stefczyka w Choczni do czasu, gdy przeprowadził się do wielkopolskiego Żabna.

Trzeci syn Antoniego- Władysław Styła (ur. 1903)- został w 1935 roku prezesem odrodzonego w Choczni Towarzystwa Gimnastycznego Sokół.

W tym czasie nie żył już jego ojciec, który w 1933 roku zginął pod kołami pociągu w Kleczy, pozostawiając po sobie pogrążonych w żalu dwanaścioro dorosłych dzieci i licznych choczeńskich ludowców - link i link.

W kampanii wrześniowej 1939 roku do niewoli niemieckiej pod Łowiczem dostał się Julian Styła (ur. 1909) i został osadzony w stalagu. W 1942 roku okupanci niemieccy zburzyli młyn Styłów-Kotusiów, największe tego typu przedsiębiorstwo w przedwojennej Choczni i wysiedlili jego ostatniego właściciela Michała Styłę.

Po zakończeniu wojny tenże Michał Styła wszedł w 1945 roku w skład Gminnej Rady Narodowej w Wadowicach, w 1947 roku znalazł się w Radzie Nadzorczej reaktywowanej na krótko Kasy Stefczyka, a w 1948 roku w Gminnej Komisji Drogowej.

Władysław Styła, najmłodszy syn posła Antoniego, zamieszkiwał w Wadowicach i mimo inwalidztwa często odwiedzał Chocznię, pomagając choremu szwagrowi Józefowi Putkowi w korespondencji i redagowaniu pism. Jedna z jego sióstr – Anna Gurdek wywędrowała aż do Urugwaju, gdzie działała w związku „Wolna Polska” i prowadziła audycje polonijne w radio Montevideo, a kolejna- Aniela Szczur została wybrana w 1951 roku do Gminnej rady Narodowej w Choczni.

Oprócz Anny Gurdek z domu Styła z grona choczeńskich emigrantów noszących nazwisko Styła wymienić można: Antoniego, Franciszka, Franciszkę, Honoratę i Ludwika (wszyscy w USA).

Niestety w okresie powojennym liczba choczeńskich Styłów znacznie się zmniejszyła. W 1965 roku podczas spisu powszechnego zanotowano w Choczni tylko dwa gospodarstwa należące do Styłów (Michała i Czesława).

Z kolei licznych potomków posła Antoniego spotkać można poza Chocznią i na emigracji.

Zasięg występowania nazwiska Styła w przeszłości również nie ograniczał się tylko do Choczni. Występowało na przykład w Andrychowie, Inwałdzie, Rzykach, Wadowicach i Woźnikach.

Józef Putek w swoich publikacjach historycznych sugeruje, że Styłowie należeli do osadników na prawie wołoskim, sprowadzonych w XVI lub w XVII wieku przez miejscowych starostów. Osadnicy ci wywodzili się głównie z terenów obecnej Słowacji i nie byli jednolici pod względem etnicznym. Tej hipotezie sprzyja dawna obecność Styłów w Rzykach, wsi w całości lokowanej na prawie wołoskim i występowanie podobnych nazwisk na Słowacji (Stilko, Stilla).

Jeżeli chodzi natomiast o źródła pochodzenia nazwiska Styła, to dr Teresa Kolber w „Słowniku nazwisk mieszkańców dekanatu wadowickiego” podaje kilka możliwości:

• styl (rylec, rękojeść łopaty),
• still (z niemieckiego cichy, skryty, milczący, nieruchomy),
• styć (spuchnąć, utyć),
• przezwisko człowieka wysokiego i szczupłego.