Choczeńskie rody - Świętkowie

Nazwisko Świętek występowało w Choczni już prawie 500 lat temu. To jedno z trzech nazwisk (obok Dziadków i Burzejów), które występowały w spisie choczeńskich płatników podatku rogowego w 1537 roku i nadal są noszone przez współczesnych mieszkańców Choczni.

Z powodu braku odpowiednich dokumentów nie można w 100% ustalić, czy Świętkowie rzeczywiście nieprzerwanie zamieszkują Chocznię od 1537 roku, ale wiele na to wskazuje.

Na pewno żyli w Choczni w 1604 roku, gdyż w wadowickich księgach metrykalnych odnotowano wówczas chrzest Małgorzaty, córki chocznian Marcina i Reginy Świętków.

Następny dokument wymieniający nazwisko Świętek w związku z Chocznią to metryka ślubu z 1662 roku , zawartego pomiędzy Wojciechem Woytowiczem (czyli synem wójta) a Zofią Świętek.

Rok później w spisie płatników podatku kościelnego wykazano własność gruntową Świętków w Choczni. Ich rola rozpościerała się powyżej kościoła- od Choczenki w kierunku Frydrychowic i sąsiadowała z rolami Balonów, Wcisłów, Styłów i Szczepków.

Do końca XVII wieku zapisano w Choczni śluby: Macieja Świętka i Zofii z Kumorków, Wacława Świętka i Ewy ze Styłów oraz Bartłomieja Świętka i Anny z Grządzielów. Wszystkie trzy wymienione pary doczekały się dzieci, na co dowodem są metryki ich chrztów.

W tym samym czasie panny Świętkówny wychodziły w Choczni za mąż za: Wojciecha Tarkotę (Elżbieta) oraz bednarza Baltazara Kłapoucha (Ewa).

Pod koniec XVII i na początku XVIII wieku w kolejnych spisach płatników taczma figurują: Bartos Świętek (czyli wymieniony wyżej Bartłomiej, mąż Anny) oraz Balcer (Baltazar) Świętek. Nie jest wykluczone, że ów Balcer to Baltazar Kłapouch, zapisany pod nazwiskiem panieńskim swojej żony.

W pierwszej połowie XVIII wieku swoje dzieci chrzcili w Choczni Stanisław i Małgorzata Świętkowie. Nie zachowała się niestety metryka chrztu Stanisława, w związku z tym nie wiadomo, który z wcześniejszych Świętków był jego ojcem. Brak jest również metryki małżeństwa Stanisława i Małgorzaty.

Właśnie ci Świętkowie byli przodkami wszystkich późniejszych chocznian noszących to nazwisko, czyli począwszy od nich można odtworzyć dokładną genealogię tego rodu.

Stanisław i Małgorzata ochrzcili w Choczni czworo dzieci: Wojciecha, Marka, Magdalenę i Salomeę. Wszyscy współcześni choczeńscy Świętkowie są potomkami Wojciecha, urodzonego w 1723 roku. Ów Wojciech Świętek poślubił w 1749 roku Reginę Guzdek, a następnie ochrzcił w Choczni ich sześcioro dzieci: Łukasza, Teresę, Barbarę, Konstancję, Antoniego  Mariannę. Wojciech musiał umrzeć przed 1777 rokiem, ponieważ właśnie wtedy wdowa po nim Regina ponownie wyszła za mąż za Walentego Mierzwę.

W sporządzonej w latach 1785-89 Metryce Józefińskiej, czyli pierwszym austriackim spisie własności do celów podatkowych, historyczna rola „Świątkowska” umiejscowiona jest poniżej Sołtystwa. Właścicielami jej części byli wówczas:

• Łukasz Świętek, syn Wojciecha,
• Walenty Mierzwa, mąż wdowy po Wojciechu,
• Marek Styła,
• Wawrzyniec Guzdek,
• Maciej Bylica.

Łukasz Świętek i jego ojczym Walenty Mierzwa zamieszkiwali w domu numer 155, który można zlokalizować na współczesnej mapie - link.

Chociaż dzieci w Choczni mieli obydwaj synowie Wojciecha Świętka, to z punktu widzenia genealogii tego rodu ważniejszy jest urodzony w 1767 roku Antoni, ponieważ linia jego starszego brata Łukasza wygasła.

Antoni Świętek poślubił w 1787 roku Reginę z domu Sikora, a po jej śmierci w 1796 roku ponownie wstąpił w związki małżeńskie z 9 lat o siebie młodszą Konstancję Zając, z którą przeżył kolejne 35 lat, aż do śmierci w 1831 roku. W latach 1807-1813 Antoni Świętek podawany jest jako osoba sprawująca urząd choczeńskiego wójta. Zamieszkiwał pod numerem 155, czyli odziedziczył dom po ojcu Wojciechu. Natomiast jego starszy brat Łukasz w spisach podatkowych z 1803 i 1823 roku podawany jest pod sąsiednim numerem 54 (współczesna lokalizacja- link)

W pokoleniu dzieci Antoniego nastąpił podział rodu Świętków na trzy linie:

• starszą, wywodzącą się od urodzonego w 1809 roku Wojciecha Świętka, syna Antoniego i Konstancji,
• średnią, wywodzącą się od urodzonego w 1812 roku Jana Świętka, młodszego syna Antoniego i Konstancji,
• młodszą, wywodzącą się od urodzonego w 1820 roku Wincentego Świętka, najmłodszego dziecka Antoniego i Konstancji.

W kolejnym austriackim spisie własności z lat 1844-1852 wymieniono właśnie tych trzech Świętków,  z tym że starsi Wojciech i Jan zamieszkiwali nadal w starym domu pod numerem 155, a najmłodszy Wincenty zapisany został pod numerem 351, zresztą z nazwiskiem przekręconym na Świątnik.

Największą część majątku po wójcie Antonim przejął Jan, który gospodarował na niespełna 12 morgach gruntu. Wojciech odziedziczył niespełna 6 morgów, a Wincenty w osobnej lokalizacji posiadał nieco ponad 4 morgi.

W pokoleniu wnuków wójta Antoniego najbardziej znany był urodzony w 1842 roku Jan Świętek, syn Wojciecha i Franciszki z Dąbrowskich. Pełnił społecznie obowiązki przewodniczącego Rady Szkolnej Miejscowej i współtworzył w 1889 roku miejscowe Kółko Rolnicze. Prowadził jeden z dwóch choczeńskich sklepów Kółka, a w 1891 roku został jego przewodniczącym.

W związku małżeńskim z Marianną z domu Brańka z Jaroszowic doczekał się jedenaściorga dzieci,  w tym 5 synów: Józefa, Franciszka, Alojzego, Antoniego i Władysława oraz 6 córek: Marianny, Balbiny (po mężu Krupa), Elżbiety (po mężu Byrskiej), Ewy, Anieli (po mężu Styła) i Józefy (po mężu Ramenda).

Wśród wnuków wójta Antoniego wyróżniał się również Wawrzyniec Świętek, urodzony w 1866 roku, jako syn Wincentego i Marianny z domu Wcisło. Był znanym pszczelarzem, wytwórcą uli stożkowych i zamkowych oraz młynków do czyszczenia zboża „z plew, kąkola, stokłosy i nikłego zboża”. W okresie międzywojennym prowadził szkółkę drzew morwowych i nadsyłał korespondencje do prasy ludowej. Jego żona Katarzyna z Wcisłów urodziła mu siedmioro dzieci: Józefa, Walentego i Stanisława oraz Juliannę, Helenę, Salomeę (po mężu Bryndza) i Marię.

W 1897 roku 22-letni Antoni Świętek, syn Jana i Marianny z domu Brańka (prawnuk wójta Antoniego), jako pierwszy z Świętków uzyskał średnie wykształcenie w wadowickim gimnazjum. Następnie kontynuował edukację na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i w 1901 roku został wyświęcony na księdza. Pracował jako wikariusz w Rudawie, Makowie i Zebrzydowicach, a następnie objął probostwo w Górce Kościelnickiej (obecnie Nowa Huta). Od 1929 roku do śmierci w 1943 roku sprawował posługę proboszcza w Trzemeśni. Nie zapomniał nigdy o rodzinnej wsi, wspierając finansowo różne choczeńskie inicjatywy, w tym pierwszą wycieczkę dzieci szkolnych z Choczni do Krakowa.

Jeszcze przed I wojną światową (w 1907 roku) wyjechała od USA Anna Świętek (ur. 1882), córka Jana ze średniej linii potomków wójta Antoniego, a jej dalsze losy nie są znane.

W okresie I wojny światowej (1915) poległo trzech Świętków z Choczni:

• szeregowy Antoni Świętek, syn Józefa, urodzony w 1894 roku (bratanek ks. Antoniego z najstarszej linii potomków wójta Antoniego),
• sierżant Jan Świętek, syn Jana, urodzony w 1888 roku (prawnuk wójta Antoniego, po średniej linii jego potomków),
• szeregowy Stefan/Szczepan Świętek, syn Jana, urodzony w 1889 roku (brat wymienionego wyżej Jana, czyli prawnuk wójta Antoniego, po średniej linii jego potomków).

Natomiast do niewoli rosyjskiej dostał się sierżant Władysław Świętek, urodzony w 1886 roku, który był młodszym bratem księdza Antoniego, a w przyszłości postacią wielce dla Choczni zasłużoną.

W okresie międzywojennym rolnik i mierniczy Władysław Świętek udzielał się w miejscowej Kasie Stefczyka, gdzie był wieloletnim skarbnikiem i przewodniczącym jej zarządu. Wspierał działalność Chłopskiego Towarzystwa Wydawniczego, wydającego w Choczni „Chłopski Sztandar”, działał w Polskim Stronnictwie Ludowym „Wyzwolenie” (jako skarbnik gminnego oddziału od 1927 roku), uczestniczył w wiecach, manifestacjach i protestach chłopskich. Przewodniczył także Komitetowi Rodzicielskiemu w szkole w Choczni Dolnej i wchodził w skład rady gminnej. Po reformie administracyjnej i likwidacji gminy w Choczni wybrano go w czerwcu 1935 roku na stanowisko sołtysa Gromady Choczeńskiej z wynagrodzeniem 480 zł rocznie. W tym czasie był również przewodniczącym zarządu Spółdzielni Mleczarskiej (do 1941 roku) i Komitetu Parafialnego.

Przed II wojną światową znanymi postaciami nie tylko w Choczni byli ponadto:

• Jan Świętek, urodzony w 1894 roku, właściciel składu drewna, węgla i materiałów budowlanych w Wadowicach, który w 1931 roku przyczynił się finansowo do budowy krzyża na Gancarzu. Jan był synem Józefa i wywodził się z młodszej linii potomków wójta Antoniego (po jego synu Wincentym),
• Wojciech Świętek, urodzony w 1899 roku, ślusarz, właściciel prywatnego zakładu, brat wymienionego wyżej Jana,
• Salomea Świętek (później po mężu Bryndza), urodzona w 1901 roku, prezeska Stowarzyszenia Katolickiej Młodzieży Żeńskiej w Choczni (1927-28), która była córką pszczelarza Wawrzyńca z młodszej linii potomków wójta Antoniego,
• Jan Świętek, urodzony w 1912 roku, który przewodniczył Katolickiemu Stowarzyszeniu Młodzieży w Choczni (delegat na zjazd wojewódzki w 1935 roku) oraz prowadził w jego ramach amatorski zespół teatralny. Był synem sołtysa Władysława ze starszej linii potomków wójta Antoniego.

Okres II wojny światowej dotknął tragicznie zwłaszcza sołtysa Władysława Świętka, który w 1942 roku utracił dwóch synów: wymienionego wcześniej Jana (ur. 1912) i handlowca Józefa (ur. 1913), straconych przez Niemców w Żywcu za sabotaż gospodarczy.

Władysław Świętek pozostał na stanowisku sołtysa przez cały okres okupacji, a swoje przeżycia z tego okresu zawarł w formie wierszowanej w pamiętniku pod tytułem „Śmierć i wygnanie, czyli wojenny pamiętnik sołtysa wierszem”, wydanym drukiem w 1947 roku.

Po wojnie uczestniczył w przywracaniu normalnego życia we wsi i porządkowaniu sytuacji związanej z powrotem jej wysiedlonych mieszkańców. W 1945 roku został odznaczony Medalem Zwycięstwa i Wolności. Od 1946 roku był ponownie radnym Gminy Chocznia, członkiem prezydium zarządu (do 1950 roku) i gminnych komisji: Polowej i Pomiarowej oraz Kontroli Gospodarki Publicznej (jako przewodniczący). Od 1947 roku przewodniczył zarządowi reaktywowanej Kasy Stefczyka i gminnej Komisji Oświatowej oraz Mieszkaniowej/Kwaterunkowej. W sierpniu 1949 roku został zatrzymany na krótko przez UB. Pracował także w komisji scaleniowej przy komasacji gruntów oraz w Komitecie Funduszu Odbudowy Szkół (1950), szefował lokalnemu Caritasowi (1950).

4 stycznia 1938- ślub Józefa Świętka i Heleny Malata
W pierwszym rzędzie z prawej strony siedzi sołtys Władysław Świętek,
ojciec pana młodego

W sporządzonych bezpośrednio po wojnie kwestionariuszach strat zostało ujętych oprócz sołtysa Władysława trzech dalszych Świętków:

• Stefan Świętek spod numeru 325, urodzony w 1909 roku jako syn Franciszka (bratanek sołtysa Władysława ze starszej linii przodków wójta Antoniego), którego straty z tytułu uszkodzenia domu, wysiedlenia i pracy bez wynagrodzenia wyceniono na 9625 złotych,
• Wojciech Świętek spod numeru 267, urodzony w 1899 roku, jako syn Józefa (z młodszej linii potomków wójta Antoniego), którego straty wyceniono na 19045 złotych,
• Walenty Świętek, syn pszczelarza Wawrzyńca, którego straty określono na 4264 złote + 50 złotych renty z tytułu upośledzenia fizycznego.

Natomiast w 1946 roku, wśród głosujących w referendum ludowym znalazło się 21 mieszkańców Choczni noszących nazwisko Świętek.

Z linii starszej:

• sołtys Władysław, jego żona Helena i córka Elżbieta spod numeru 256,
• Józef (ur. 1903 syn Józefa) i jego żona Józefa spod nr 343,
• Stanisław (ur. 1916, syn Józefa), jego brat Andrzej (ur. 1910) i matka Janina spod numeru 339,
• Maria Świętek z domu Balon (ur. 1915), żona straconego w Żywcu Józefa, spod numeru 293,
• Stefan Świętek (ur. 1909, syn Franciszka), jego żona Anastazja i matka Anna spod numeru 187.

Z linii młodszej:

• pszczelarz Wawrzyniec, jego syn Stanisław i córka Helena spod numeru 531,
• Walenty Świętek (ur. 1896, syn pszczelarza Wawrzyńca) i jego żona Maria spod numeru 290,
• Władysław Świętek (ur. 1908, syn Józefa i bratanek pszczelarza Wawrzyńca) oraz jego żona Agnieszka spod numeru 44,
• ślusarz Wojciech Świętek (ur. 1899, syn Józefa i bratanek Wawrzyńca) oraz jego żona Maria spod numeru 36.

Z tego zestawienia wynika, że w 1946 roku nie mieszkali już w Choczni żadni dorośli przedstawiciele średniej linii potomków wójta Antoniego, ale wyłącznie jego potomkowie po synach Wojciechu i Wincentym.

Oprócz sołtysa Władysława Świętka osobami aktywnymi społecznie w okresie powojennym byli również:

• handlowiec Jan Świętek (ur. 1894) z Wadowic, który był radnym Miejskiej Rady Narodowej w Wadowicach (od 1945 roku) z ramienia Stronnictwa Demokratycznego,
• listonosz Stefan Świętek (ur.1909), członek Gminnej Rady Narodowej w Choczni (1953) i Związku Samopomocy Chłopskiej. Od grudnia 1954 roku członek Gromadzkiej Komisji Rolnej.

Znanymi potomkami choczeńskich Świętków byli natomiast:

• Henryk Świętek (1942-2013) doktor nauk medycznych, lekarz stomatolog w Zawoi, Skawicy i Suchej Beskidzkiej, wnuk sołtysa Władysława po jego zamordowanym przez Niemców synu Józefie,
• Jan Świętek (1922-2002) magister inżynier pracujący w zakładach chemicznych w Oświęcimiu, syn handlowca Jana z Wadowic, pochodzący z młodszej linii potomków wójta Antoniego Świętka.

Nazwisko Świętek nie jest specyficznie choczeńskie. Na koniec 2017 roku mieszkało w Polsce 2344 Świętków obojga płci w 15 województwach, najwięcej w Małopolsce (971), na Śląsku (588), Wielkopolsce (308) i na Opolszczyźnie (165).

W okolicy Choczni występowało także w: Andrychowie (1828), Inwałdzie, Kleczy (1789) i w Wadowicach.

Teresa Kolber w pracy „Słownik nazwisk mieszkańców dekanatu wadowickiego” uznaje nazwisko Świętek za wariant nazwiska Świątek i wywodzi jego pochodzenie od słowa „świątek” – osoba święta lub obraz, figura świętego lub „święty”- czysty, niewinny, ewentualnie jako skrót od słowiańskich imion Świętosław, Świętobor, itp.

Znane nazwiska mężów potomkiń wójta Antoniego Świętka:

Adamek, Balon, Białczyk, Borowiec, Bryndza, Byrski, Cholewka, Dąbrowski, Dzius, Gawron, Góra, Gromotka, Gurdek, Guzdek, Janicki, Kadela, Kała, Karamański, Kręcioch, Krupa, Leśniak, Łysoń, Majchrzak, Matlak, Mizera, Mrzygłód, Nidecki, Pamuła, Pasieka, Ramenda, Sikora, Tomiak, Wójcik, Zając, Zieliński, Żak