Choczeńskie rody- Gancarzowie

 

Najwyższym wzniesieniem w parafii choczeńskiej jest Gancarz (798 m), położony na granicy Kaczyny i Rzyk. Według jednej z kilku teorii nazwa tej góry może pochodzić od nazwiska Gancarz, od kilku wieków stale obecnego w Choczni. Już w 1652 roku odnotowano tu ślub Krzysztofa Gancorka i Ewy Guzdek, w 1654 roku Paweł Gancorek poślubił Reginę Kleśniak (Turała), a w 1663 roku Walenty Gancorek ożenił się z Reginą Prorok. Krzysztof i Walenty byli stałymi mieszkańcami parafii choczeńskiej, o czym świadczą chrzty ich dzieci. W 1690 roku zapisano natomiast chrzest Macieja, syna Jana i Agnieszki Gancarzów. Gancorkowie mieszkali na pograniczu Choczni i Kaczyny i w przeciwieństwie do większości chocznian nie należeli do warstwy kmieci (rolników), lecz zarębników, gospodarujących na gruntach powstałych po niedawnym wykarczowaniu lasu.

W pierwszej połowie XVIII wieku to nazwisko ani żadne podobne nie pojawia się w metrykach chrztów z Choczni. Natomiast w Liber Copulatorum (księdze metryk małżeńskich) w 1744 roku zapisano ślub Macieja Ganczarczyka z Krzeszowa z wdową Anną Gardziel (Garżel), a w 1751 roku małżeństwo Jana Ganczarczyka i Zofii z domu Kawalec, wdowy po Błażeju Jusze, która urodziła wcześniej już czworo dzieci. Szczególnie ten drugi związek miał znaczenie dla przyszłości Gancarzów w Choczni, ponieważ wśród ich potomków nazwisko Ganczarczyk, czy też Garnczarczyk, przybrało formę Gancarz. Potomkowie Jana i Zofii nadal noszący nazwisko Gancarz dotrwali w Choczni do czasów współczesnych, choć nigdy nie byli zbyt liczni.

Początkowo Ganczarczykowie/Gancarzowie nie utrzymywali się z uprawy roli, o czym świadczy brak tego nazwiska w spisie podatkowym kmieci z 1773 roku i w kilkanaście lat młodszej Metryce Józefińskiej. Nie posiadali także własnego domu. Józef, jeden z synów Jana i Zofii, był stolarzem, a jego młodszy brat Maciej pracował jako gminny posłaniec/goniec/dobosz, oznajmiający ogółowi postanowienia podjęte przez przysiężnych (radnych) i ogłoszenia urzędowe. Z kolei niejaki Marcin Gancarczyk, którego związki z Janem i Zofią nie są jasne, w 1776 roku podawany jest jako poddany (parobek) plebański. W 1782 roku do armii austriackiej wcielono na okres bezterminowy Fabiana Gancarzyka, najstarszego syna Jana oraz noszącego to samo nazwisko Gabriela. To także potwierdza niski status ówczesnych Gancarzów, ponieważ pobór nie był wtedy powszechny, a do służby wyznaczano przeważnie tych, którzy wywodzili się z warstw najuboższych.

W 1803 dwaj synowie Jana byli już posiadaczami własnych chałup. To wspomniani wcześniej goniec Maciej (urodzony w 1764 roku) i jego o 10 lat starszy brat Józef. Maciej Gancarz mieszkał pod nr 166, czyli na początku dzisiejszej ulicy Głównej, a Józef Gancarz pod numerem 253, czyli na dzisiejszym Zawalu.

Austriacki spis do celów podatkowych z lat 1846-52 wymienia w Choczni trzy nieruchomości należące do Gancarzów.

- Sebastiana Gancarza, syna gońca Macieja, który odziedziczył dom nr 166 i był posiadaczem nieco ponad 4 morgów gruntu,

- Jana Gancarza spod nr 201 (Zawale), który posiadał prawie 13 morgów gruntu,

- Jana Gancarza spod nr 338 (Zawale), posiadacza ponad 9 morgów gruntu.

Pierwszy z wymienionych Janów był wnukiem Antoniego Garnczarczyka, który w 1773 roku poślubił Zofię Woźniak. Z żoną Salomeą z domu Cibor doczekał się wprawdzie dziewięciorga dzieci, ale dorosłości dożyła tylko jedna z jego córek, która została później żoną Wojciecha Czapika, syna wójta i organisty. Tak więc w tej gałęzi nazwisko Gancarz zanikło. Z kolei Jan Kanty  Gancarz spod nr 338 to syn stolarza Józefa i wnuk Jana. Wśród jego potomków nazwisko Gancarz także nie przetrwało w Choczni do czasów współczesnych.

W 1875 roku posiadaczami domów w Choczni byli  Salomea Gancarz, wdowa po Janie spod nr 201 i Jan Gancarz (ur. w 1833) roku, syn wspomnianego wyżej Sebastiana. Jan z żoną Marianną z domu Jurczak mieli dziewięcioro dzieci. W Choczni pozostał ich syn Piotr Gancarz (1864-1928), który początkowo szukał możliwości pracy i życia w śląsko-morawskim zagłębiu węglowym. Tam na stałe osiadł jego brat Teodor Gancarz, górnik z Radwanic pod Ostrawą, który ożenił się z miejscową dziewczyną Viteslavą (Wiktorią) Gamon. Później rodzina Teodora przeniosła się do Frydka, a on sam wystąpił urzędowo z kościoła katolickiego, stając się pierwszym znanym apostatom i bezwyznaniowcem z Choczni. W spisie mieszkańców Frydka z 1921 roku Viteslava figuruje jako wdowa zamieszkała przy ulicy Bruzovskiej 791 wraz z córkami Marią i Stepanką oraz synem Józefem. Ciekawe były też losy dwóch sióstr Teodora i Piotra Gancarzów, to znaczy Anny i Teresy. Obydwie jako kobiety niezamężne urodziły dzieci w Choczni, a później na ich ślad można natrafić w Krakowie. W 1910 roku obydwie mieszkały w Krakowie przy ulicy Kościuszki 16, przy czym Teresa była żoną czeladnika szewskiego Cyryla Mossy, a Anna czeladnika krawieckiego Henryka Ziętkiewicza rodem z Rzeszowa, z którym miała córką Marię.

Jeszcze przed I wojną światową przyszedł na świat Wojciech Gancarz (w 1904 roku) syn wspomnianego wyżej Piotra i Marianny Michalik, wdowy po Bartłomieju Wronce. W 1925 roku stawał on do poboru jako absolwent szkoły ludowej i otrzymał przydział do kawalerii. Zginął 8 września 1939 roku w Wełninie koło Solca (województwo świętokrzyskie). W dokumentach z lat 1945/46 wykazana jest jego żona Waleria z Potocznych (1902-1981), jako mieszkanka domu nr 516 i posiadaczka działki o powierzchni 1,65 hektara.

W 1957 roku Bolesław Gancarz, syn Wojciecha i Walerii, poślubił w Choczni Marię Zofię Rusinek. W 1966 roku Bolesław podawany jest jako brygadzista robót drogowych w Choczni, a w 1971 roku jako producent sztyli i mioteł, pracownik AZPB. Według spisu wyborców z 1973 roku zamieszkiwał pod numerem 313 przy granicy z Zawadką. Miał troje dzieci.

W latach 70. XX wieku pracował także w Choczni Henryk Gancarczyk z Wieprza, agronom gromadzki i prezes miejscowego Ludowego Zespołu Sportowego.

Nazwisko Gancarz w 2002 roku nosiło w Polsce 4290 osób. Najwięcej z  ich mieszkało w powiecie rzeszowskim na Podkarpaciu (266), powiecie krośnieńskim (146) i w Tarnowie (131). W powiecie wadowickim zameldowanych było wtedy zaledwie 14 osób noszących to nazwisko. W źródłach z XVIII i XIX wieku Gancarzowie podawani są oprócz Choczni także jako mieszkańcy Wieprza, Wadowic, Witanowic i Andrychowa.