Pokazywanie postów oznaczonych etykietą obóz koncentracyjny. Pokaż wszystkie posty
Pokazywanie postów oznaczonych etykietą obóz koncentracyjny. Pokaż wszystkie posty

czwartek, 23 lutego 2023

Były choczeński wikary ofiarą KL Auschwitz

 Tym wikariuszem, o którym mowa w tytule, był ksiądz Stanisław Żeliwski, który sprawował posługę w Choczni w latach 1916-1920, sprawując także opiekę nad Katolickim Stowarzyszeniem Dziewcząt.

Urodził się 30 marca 1884 roku w Gdowie w rodzinie Jana i Franciszki Żyłów. Po babce Matyldzie Szulce posiadał również żydowskie korzenie. Młody Stanisław uczęszczał do szkoły ludowej w Gdowie, a następnie do cesarsko- królewskiego Gimnazjum w Bochni, które ukończył w 1905 roku. W nauce osiągał przeciętne wyniki- najlepsze oceny osiągał z religii. Po maturze podjął studia teologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. 4 lipca 1909 roku z rąk biskupa Anatola Nowaka otrzymał na Wawelu święcenia kapłańskie. W 1913 roku zmienił nazwisko na Żeliwski- warto zauważyć, że identycznej zmiany nazwiska dokonał wcześniej inny choczeński wikariusz Józef Żeliwski, który pochodził z Przybradza.

Pierwszą miejscowością, do której skierowano neoprezbitera Stanisława Żeliwskiego był Bobrek. W tamtejszej parafii pod wezwaniem Przenajświętszej Trójcy pracował przez trzy i pół roku- do kwietnia 1913 roku. Później sprawował krótko posługę w Woźnikach (1913) i w Bestwinie, skąd przybył do Choczni. Z parafii choczeńskiej przeniesiono go do Niepołomic, następnie do Brzezi, Rudawy i Zielonek. Wreszcie w 1927 roku dotarł do Stryszowa, gdzie pozostał aż do aresztowania przez gestapo 22 czerwca 1942 roku. Początkowo był w Stryszowie wikariuszem, a po śmierci proboszcza ks. Jana Figwera został mianowany administratorem i proboszczem parafii (1931). Obowiązki duszpasterskie godził z prowadzeniem katechezy w szkołach w Stryszowie, Marcówce i w Dąbrówce. Duża ilość obowiązków spowodowała pogorszenie jego stanu zdrowia. Mimo to dokonał reparacji budynków plebańskich w Stryszowie, w tym pokrycia ich nowym dachem, budowy studni (z własnych funduszy), drewutni i chlewów, remontu więźby dachowej nad chórem, pokrycia blachą wieży kościelnej, wymiany posadzki w kościele i jego elektryfikacji (1938).  Zbierał również fundusze na budowę sali teatralnej dla katolickich stowarzyszeń młodzieży, ale to przedsięwzięcie przerwał wybuch wojny. Dbał o prężny rozwój młodzieżowych stowarzyszeń katolickich i powołał do życia odnoszącą sukcesy orkiestrę Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży. W czasie II wojny światowej dużym problemem dla stryszowskiej parafii były wysokie podatki dochodowe, obowiązkowy kontyngent drewna z lasu plebańskiego i konieczność zapewnienia zakwaterowania dla wysiedleńców z przyłączonych do Rzeszy ziem polskich. Ksiądz Żeliwski włączył się w działalność charytatywną - dożywiania ubogich dzieci ze stryszowskiej szkoły.

Do wspomnianego wyżej aresztowania przez gestapo doszło wcześnie rano, a równocześnie z księdzem Żeliwskim zatrzymano wójta miejscowej gminy, co miało służyć zastraszeniu społeczności wsi. Przyczyny tego aresztowania nie są jednak znane- wspominano później o jakimś konflikcie z miejscowymi folksdojczami, o wyrabianu przez ks. Żeliwskiego fikcyjnych metryk dla podziemia i żydowskich dzieci, czy niespłaceniu obowiązkowego kontyngentu. Być może miało tu także znaczenie żydowskie pochodzenie księdza ze strony babki lub działalność odwetowa Niemców za akcję Batalionów Chłopskich.

Do 20 stycznia 1943 roku ksiądz Żeliwski przebywał w więzieniu w Krakowie na Montelupich, gdzie był brutalnie przesłuchiwany. Później przewieziono go do KL Auschwitz. Zmarł 8 lutego z wycieńczenia i głodu. Został upamiętniony na tablicy na zewnętrznej ścianie kościoła w Stryszowie oraz na pomniku w Gdowie.

Duża część podanych tu informacji, a także fotografia księdza, pochodzą z publikacji Mirosława Płonki "Stanisław Żeliwski - szkic biograficzny proboszcza stryszowskiego zgładzonego w KL Auschwitz-Birkenau", z której pełną treścią wart się zapoznać (link do abstraktu i pobrania).



środa, 29 stycznia 2020

Fotografie więźniów KL Auschwitz

Fotografie urodzonych w Choczni więźniów KL Auschwitz pochodzące ze zbiorów Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu:
Józef Bandoła, urodzony w Choczni w 1885 roku, jako syn Jana Bandoły i Marianny z domu Bryndza
Aresztowany przez gestapo 4 stycznia 1943.
Zginął w KL Auschwitz 13 lutego 1943.
Maria Wendesz, urodzona w Choczni w 1917 roku, jako córka Franciszka Wymysło i Marii z domu Nicieja.
28 stycznia 1943 trafiła do KL Auschwitz, gdzie zginęła 10 marca 1943.
Stefan Dąbrowski, urodzony w Choczni w 1906 roku, jako syn Franciszka Dąbrowskiego i Marii z domu Bylica.
Zatrzymany w Radomiu, trafił do KL Auschwitz, gdzie zginął 24 maja 1942 roku.
Stanisław Jura, urodzony w Choczni w 1905 roku, jako syn Ludwika Jury i Antoniny z domu Siepak.
Zginął w KL Auschwitz 22 czerwca 1942 roku.
Tadeusz Byrski, urodzony w Choczni w 1921 roku, jako syn Jana Byrskiego i Elżbiety z domu Świętek.
Przeżył uwięzienie w KL Auschwitz- zmarł w 1981 roku.
Józef Pawłowski, urodzony w Choczni w 1923 roku, jako syn Józefa Pawłowskiego i Anny z Majewskich.
Więzień cygańskiego podobozu KL Auschwitz od 14 listopada 1941 roku.
Józef Hawryszko, urodzony w Choczni w 1923 roku, jako syn Jana Hawryszki i Bronisławy z Dąbrowskich.
Zginął w KL Auschwitz 26 października 1941 roku.
Franciszek Kolasa, urodzony w Choczni w 1904 roku, jako syn Stefana Kolasy i Marii z domu Widlarz.
Zginął w KL Auschwitz 20 lutego 1943 roku.
Edward Spisak, urodzony w Choczni w 1925 roku, jako syn Józefa Spisaka i Anastazji z  domu Ruła.
Więziony przez Niemców w Katowicach, KL Auschwitz i KL Mauthausen, gdzie doczekał wyzwolenia.
Zmarł w 1997 roku.
Związani z Chocznią więźniowie niemieckich obozów koncentracyjnych w czasie II wojny światowej - link.


wtorek, 17 grudnia 2019

Zakazany romans

15 września 1935 roku niemiecki parlament (Reichstag) wprowadził tak zwane „norymberskie ustawy rasowe”, na mocy których zabroniono małżeństw pomiędzy Niemcami a Żydami i Niemcami a Cyganami, natomiast intymne stosunki między Niemcami a przedstawicielami tych dwóch wymienionych wyżej nacji podlegały surowej karze.
W czasie niemieckiej okupacji terenów Polski „Ustawy  o ochronie niemieckiej krwi i czci” rozciągnięto także na stosunki Niemców z Polakami, z wyjątkiem kontaktów z prostytutkami.
Ofiarą przepisów o „zhańbieniu rasy” (Rassenschande) padło w czasie II wojny światowej co najmniej dwoje osób pochodzących z Choczni.
Jedną z nich była Franciszka, najmłodsze dziecko Antoniego Kręciocha i jego żony Magdaleny z Bąków, która urodziła się w Choczni 3 października 1900 roku.
Po ukończeniu w Choczni 4 klas szkoły ludowej Franciszka Kręcioch pracowała sezonowo przez cztery lata jak robotnica rolna. Gdy skończyła 18 lat, znalazła zatrudnienie jako robotnica- sortowniczka w odlewni żelaza we Francji, w bliżej nieznanej miejscowości, która ona sama określała nazwą „Frichtat”. Tam dwa lata później poślubiła Filipa Bulatniego, pracującego jako konserwator maszyn w Luksemburgu.
Franciszka nie była szczęśliwa w tym związku. Mąż nadużywał alkoholu i stosował wobec niej przemoc. W końcu w 1933 roku po powtarzających się pobiciach opuściła go ostatecznie i wróciła do Polski, ale zachowała nazwisko Bulatni. Do wybuchu II wojny światowej imała się różnych zajęć.
23 listopada 1939 roku Franciszka Bulatni została wysłana przez niemiecki urząd pracy (Arbeitsamt) w Wadowicach na przymusowe roboty. Skierowano ją do pomocy w pracach rolnych w gospodarstwie Thalerów w Molln w Górnej Austrii.
Według opinii jej pracodawczyni Marii Thaler Franciszka nie przykładała się do pracy. Często miała robić sobie przerwy na papierosa, nie chciała wstawać wcześnie do pracy, a nawet przesypiała cały dzień na trocinach. Podkreślała też, że znane jej życie we Francji jest znacznie lepsze, niż to, które zastała w Austrii.
1 lutego 1940 roku Thalerowie odesłali Franciszkę Bulatni do urzędu pracy w mieście Steyr, który z kolei nakazał ją aresztować. Bulatni wytłumaczyła w urzędzie, że być może nie wykonywała należycie swojej pracy, ale tylko z powodów zdrowotnych, jako że choruje na serce. Potwierdziła tylko swój nałóg nikotynowy, którego nie była w stanie zwalczyć. Uskarżała się na bóle w plecach od zleconych jej prac w gospodarstwie i prosiła o skierowanie do pracy w dowolnej fabryce w mieście.
Po odbyciu kary aresztu Arbeitsamt skierował Franciszkę Bulatni do pracy u rolnika Josefa Obermanna w miejscowości Gruendberg. 12 kwietnia 1940 roku Franciszka zgłosiła się do szpitala w Steyr z powodu znacznego spadku ciśnienia krwi.
Tam po pewnym czasie została aresztowana za samowolne opuszczenie miejsca przymusowej pracy. W areszcie w Steyr przebywała do 30 kwietnia 1940 roku, a następnie przewieziono ją do aresztu w Linzu.
W czasie śledztwa wyszedł na jaw jej romans z miejscowym listonoszem, który zaczął się jeszcze w Molln. Jej wcześniejsza pracodawczyni Maria Thaler wiedziała na ten temat tylko tyle, że Bulatni otrzymywała papierosy od jakiegoś Ludwika, a inne pracujące u niej kobiety zidentyfikowały go jako emerytowanego listonosza Ludwika Bolterauera, z którym widywały Franciszkę na schadzkach w drewutni.
Dzieląca wówczas z pokój z Franciszką Bulatni Maria Gaisbachgrabner, opiekunka dzieci Thalerów, opowiedziała władzom, że Polka całowała się z Bolterauerem w drewutni lub za domem. Nie zauważyła żadnych bardziej intymnych relacji między tą parą, ale miała ostrzegać Franciszkę, że tego rodzaju kontakty są zakazane, co tamta rzekomo miała skomentować, iż w Polsce Niemcy też sypiają z Polkami.
Natomiast pomoc domowa Theresia Schedt zeznała, że Franciszka sama opowiadała o swoim zażyłym związku z Ludwikiem.
Z kolei Franciszka Bulatni wyznała w śledztwie, że mieszkający w sąsiednim domu obok jej miejsca pracy Ludwik Bolterauer, od początku ich znajomości wielokrotnie się do niej zalecał i często dawał jej w prezencie papierosy. Pewnego niedzielnego popołudnia w grudniu 1939 roku Franciszka zobaczyła Ludwika, stojącego w oknie sąsiedniego domu. Mężczyzna zaprosił ją do siebie i pokazał jej swoje mieszkanie. Oświadczył jej przy tym, że za rok, gdy Franciszka ma skończyć przymusową pracę, może zamieszkać razem z nim. Podczas tej wizyty Ludwik rozłożył prześcieradło na podłodze w kuchni i tam miało dojść do ich pierwszego zbliżenia.  Drugi raz zdarzył się następnego dnia w podobnych okolicznościach. Franciszka twierdziła, że nic nie wiedziała o zakazie, bądź karalności kontaktów płciowych między Niemcami a Polkami. Miała się o tym dowiedzieć dopiero w areszcie, od dwóch przetrzymywanych wraz z nią Niemek, oskarżonych o romans z polskimi robotnikami przymusowymi.
Po tym zeznaniu sprawę przejęło gestapo. Ludwik Bolterauer został zatrzymany 29 maja 1940 roku.
25 lipca 1940 roku Franciszkę Bulatni wysłano do obozu koncentracyjnego Ravensbrueck, a 56-letniego Bolterauera do obozu koncentracyjnego Dachau, gdyż „poprzez intymny stosunek z Polką rażąco naruszył zdrowe odczucie narodu”.
Ich dalszy los nie jest znany.

O uwięzieniu Franciszki zawiadomiono jej matkę Magdalenę Kręcioch w Choczni, ponieważ ojciec już wówczas nie żył. 

poniedziałek, 9 grudnia 2019

List z obozu koncentracyjnego Sachsenhausen

Antoni Drąg urodził się 17 września 1919 roku w Choczni, jako syn Franciszka i Franciszki z domu Nęcek. Walczył przeciwko Niemcom we wrześniu 1939 roku, dostał się do niewoli i został osadzony w stalagu.
Później trafił do obozu koncentracyjnego w miejscowości Sachsenhausen (obecnie dzielnica Oranienburga), położonej około 30 kilometrów od Berlina. Jego obozowy numer to 29125.
List do rodziny, napisany 8 marca 1942 roku i zaadresowany: Franciszek Drąg, Chocznia Patria nr 382 (Post Wadowitz Kreis Bielitz) zachował się w niemieckim Archiwum Arolsen.
.


List został napisany po niemiecku, a jego treść jest następująca:

Nasi najdrożsi rodzice, siostro i szwagrze !

Zawiadamiamy Was, że jesteśmy zdrowi, czego i Wam życzymy. Dziękujemy Wam serdecznie za ostatnią przesyłkę pieniężną z drugiego lutego w wysokości 8 marek, która sprawiła nam wielką radość.
Nasz kochany szwagrze Józefie- na Twoje imieniny życzymy Ci wszystkiego najlepszego, długiego życia, a przede wszystkim dobrego zdrowia !
Tego samego życzymy wujkowi Józefowi z Radoczy i wujkowi Józefowi z Krakowa.
U nas jest teraz ostra pogoda z wiatrem.
Nasz list kończymy teraz pocałunkami dla Was- naszych najukochańszych rodziców, siostry i szwagra oraz całej rodziny.
Wasi synowie 
Tonik i Józik

Z treści listu i podpisów wynika, że choć jego nadawcą był Antoni (Tonik) Drąg, to napisali go wspólnie Antoni i jego brat Józef.
Metryki chrztu Józefa Drąga brak jest jednak w choczeńskich księgach metrykalnych.
Natomiast Antoni nie przeżył pobytu w obozie- zmarł 24 lutego 1943 roku.





czwartek, 29 maja 2014

Więźniowie niemieckich obozów koncentracyjnych w okresie II wojny światowej

Pochodzący z Choczni oraz związani z Chocznią więźniowie niemieckich obozów koncentracyjnych w okresie II wojny światowej- opracowano głównie na podstawie portalu straty.pl:
  1. Józef Bandoła  ur. 1885 (Auschwitz)
  2. Anastazja Biel/Szczerbowska/Gawęda ur. 1920 (Auschwitz, Ravensbrück, Sachsenhausen)
  3. Mendel Bleiberg ur. 1899 (Dachau)
  4. Waleria Bodzek ur. 1914 (Auschwitz)
  5. Józef Brańka ur. 1925 (Auschwitz)
  6. Maria Bryndza z domu Filek ur. ok. 1891 (więzienie Mysłowice, wg innych źródeł Auschwitz)
  7. Stefan Budziaszek ur. 1913 (Auschwitz)
  8. Andrzej Burzej ur. 1900 (Gross Rosen)
  9. Józef Byrski ur. 1910 (Auschwitz)
  10. Tadeusz Byrski ur. 1921 (Auschwitz, Mauthausen)
  11. Władysław Byrski ur. 1919 (więzienie Mysłowice, potem prawdopodobnie Auschwitz)
  12. Michał Cibor ur. 1889 (Dachau)
  13. Stefan Dąbrowski ur. 1906 (Auschwitz)
  14. Antoni Drąg ur. 1919 (Sachsenhausen)
  15. Antoni Drożdż ur. 1920 (Flossenbuerg)
  16. Jan Drożdż ur. 1890 (Majdanek)
  17. Antoni Filar ur. 1920 (Auschwitz)
  18. Adolf Goldberger ur. 1886 (Getto Kraków)
  19. Bernard Goldberger ur. 1878 (Auschwitz)
  20. Edzin Beniamin Goldberger ur. 1890 (Getto Kraków)
  21. Jakub Goldberger ur. 1892 (Getto Kraków)
  22. Salomon Goldberger ur. 1897 (Getto Kraków)
  23. Erwin Góra ur. 1925 (Majdanek)
  24. Marian Góralczyk ur. 1920 (Auschwitz)
  25. Jan Graboń ur. 1888 (Dora-Mittelbau)
  26. Marianna Graboń ur. 1872 (Oderberg)
  27. Franciszek Guzdek ur. 1915 (Dachau)
  28. Ludwik Guzdek ur. 1894 (Buchenwald)
  29. Stefan Gzela ur. 1911 (Auschwitz)
  30. Regina (Ryfka) Haas z domu Goldberger ur. 1888 (Getto Kraków)
  31. Józef Hawryszko ur. 1921 (Auschwitz)
  32. Wawrzyniec Hyla ur. 1892 (Auschwitz)
  33. Stanisław Jura ur. 1905 (Auschwitz)
  34. Franciszek Kolasa ur. 1904 (Auschwitz)
  35. Franciszek Kolber ur. 1914 (Buchenwald)
  36. Jan Kolber ur. 1919 (Buchenwald)
  37. Szymon Kosek ur. 1878 (Auschwitz)
  38. Franciszka Kręcioch ur. 1900 (Ravensbrück)
  39. Helena Kręcioch ur. 1905 (Auschwitz)
  40. Jan Kręcioch ur. 1893 (Auschwitz)
  41. Michał Kręcioch ur. 1900 (więzienie na Montelupich w Krakowie, uciekł z transportu do Majdanka)
  42. Władysław Krystyan ur. 1900 (Sachsenhausen)
  43. Michał Leśniak ur. 1910 (Buchenwald, Auschwitz)
  44. Stanisław Leśniak ur. 1914 (Gross Rosen, Mauthausen)
  45. Chane Sara Luck ur. 1895 (Getto Szczakowa, Auschwitz)
  46. Abraham Luftglas ur. 1925 (Getto Szczakowa i Chrzanów)
  47. Franciszek Markiewicz ur. 1914 (Auschwitz)
  48. Erwin Marmor ur. 1895 (Auschwitz)
  49. Feliks Miś ur. 1924 (Auschwitz)
  50. Frieda Mondschein ur. 1900 (Getto Szczakowa, Auschwitz)
  51. Maria Musialik z domu Baran ur. 1918 (Oderberg)
  52. Franciszek Oleksy ur. 1899 (Buchenawald, Natzweiler)
  53. Władysław Oleksy ur. 1897 (Mauthausen).
  54. Antoni Paterak ur. 1895 (Mauthausen)
  55. Józef Pawłowski ur. 1923 (Auschwitz)
  56. Jan Piegza ur. 1921 (Auschwitz)
  57. Bronisław Pindel ur. 1926 (Mauthausen-Ebensee)
  58. Władysław Pindel ur. 1917 (Auschwitz)
  59. Jan Polak ur. 1912 (Auschwitz)
  60. Ludwik Porębski ur. 1894 (Auschwitz)
  61. Józef Putek ur. 1892 (Auschwitz, Mauthausen)
  62. Franciszek Ramenda ur. 1914 (Gross Rosen)
  63. Tomasz Ramza ur. 1877 (Auschwitz)
  64. Jan Stanisław Romańczyk ur. 1906 (Auschwitz, Gross Rosen)
  65. Władysław Romańczyk ur. 1901 (Oranienburg)
  66. Eleonora (Zlate) Sachs z domu Silbiger ur. 1872 (Getto Kraków)
  67. Emanuel Schöngut ur. 1909 (Gross Rosen)
  68. Szymon Schöngut ur. 1903 (Pustków)
  69. Antonina Schusterman z domu Dattner ur. 1868 (Getto Wadowice, Auschwitz)
  70. Stanisław Smaza ur. 1906 (Majdanek)
  71. Wilhelm Smaza ur. 1909 (Auschwitz)
  72. Aniela Sordyl. ur. 1914 (Ravensbrueck, Flossenbürg)
  73. Edward Spisak ur. 1925 (Auschwitz, Mauthausen)
  74. Tadeusz Spisak ur. 1918 (Gross Rosen, Buchenwald)
  75. Zygmunt Szechter ur. 1905 (Auschwitz)
  76. Jan Wcisło ur. 1892 (Auschwitz)
  77. Maria Wendesz z domu Wymysło ur. 1917 (Auschwitz)
  78. Feliks Węgrzyn ur. 1907 (Auschwitz, Mauthausen, Flossenbuerg)
  79. Jan Widlarz ur. 1911 (Sachsenhausen)
  80. Józef Widlarz ur. 1920 (Dachau)
  81. Stanisław Woźniak ur. 1923 (Flossenbürg)
  82. Marian Roman Zadorecki ur. 1914 (Auschwitz, Sachsenhausen)
  83. Ludwik Załuski ur. 1920 (Mauthausen)
  84. Mojżesz Zuckerbrod ur. 1891 (Getto Kraków)
  85. Piotr Żak ur. 1903 (Stutthof)