Akuszerki i położne

 Pod koniec 1825 roku w choczeńskich metrykach chrztów zaczął pojawiać się dopisek "obstetria". Oznaczał on akuszerkę, czyli kobietę przyjmującą poród chrzczonego dziecka. Pierwszą podaną akuszerką była Petronella Kowalczyk, która 14 grudnia 1825 roku pomogła w przyjściu na świat Tomasza, syna Andrzeja Szczura i jego żony Marianny z domu Burzej. Konieczność odnotowywania nazwiska akuszerki wynikała z rozporządzeń urzędowych władz galicyjskich.

W kolejnych zapisach metrykalnych z 1825 i 1826 roku jako akuszerki pojawiają się najczęściej Katarzyna Guzdek (lub Katarzyna Sypleta recte Guzdek) i Katarzyna Woźniak- najprawdopodobniej chodziło tu o Katarzynę z domu Styła, żonę Mateusza Woźniaka, która miała wówczas około 55 lat (żyła w latach 1770-1834) i była matką sześciorga dzieci.

W tym samym czasie zanotowano ponadto akuszerkę Małgorzatę Buldon z Kaczyny, Franciszkę Rokowską, Helenę Hornik (lub Harnik), Małgorzatę Romańczyk i Katarzynę Błasiniak. Podobnie jak w przypadku Katarzyny Woźniak były to doświadczone kobiety, które wcześniej urodziły liczne własne potomstwo. W razie potrzeby akuszerki mogły dokonywać chrztu z wody, gdy urodzone niemowlę było osłabione i mogło nie dożyć sakramentu w kościele.

Sprawdzenie wpisów dotyczących akuszerek co dziesięć lat w przedziale 1830-1900 pozwoliło stworzyć ich następujące zestawienie:

• 1830- Katarzyna Guzdek, Katarzyna Woźniak, Małgorzata Romańczyk, Juliana Bandoła, Petronella Kowalczyk, Helena Hornik, Franciszka Rokowska, Katarzyna Banasik, Marianna Łazowska, Katarzyna Romańczyk, Salomea Woźniak,
• 1840- Regina Ramenda, Salomea Siepak, Katarzyna Guzdek, Franciszka Rokowska, Magdalena Michalik, Helena Harnik, Marianna Łazowska, Magdalena Guzdek, Franciszka Rzycka, Anna Rzecka, Regina Bylica,
• 1850- Magdalena Guzdek, Regina Gzela, Katarzyna Góra, Salomea Siepak, Regina Ramenda, Anna Sikora, Zofia Legień, Marianna Zawiło z Zawadki, Katarzyna Guzdek,
• 1860- Anna Sikora, Magdalena Guzdek, Salomea Siepak, Regina Ramęda, Katarzyna Góra, Katarzyna Warmuz,
• 1870- Katarzyna Ryczko, Salomea Siepak, Teresa Niedźwiedź, Wiktoria Bałys z Radoczy, Marianna Zawiło, Regina Ramęda, Helena Kręcioch, Agnieszka Łyczkowska z Wadowic, Marianna Kamińska, Katarzyna Góra,
• 1880- Marianna Magdziak, Teresa Guzdek, Katarzyna Ryczko, Agata Kręcioch, Helena Kręcioch, Marianna Gawęda z Kaczyny, Agnieszka Łyczkowska z Wadowic, Regina Moskalik, Katarzyna Guzdek,
• 1890- Katarzyna Lipowska, Regina Moskalik, Agata Kręcioch, Katarzyna Nicieja z Inwałdu, Marianna Gawęda, Katarzyna Ryczko, Józefa Kublin z Wadowic, Agata Cibor, Marianna Gałuszka, Helena Kręcioch, Marianna Sordyl, Marianna Strojny z Wadowic, Franciszka Wójcik, Wiktoria Dąbrowska,
• 1900- Agnieszka Dąbrowska, Maria Kręcioch, Agnieszka Turek, Wiktoria Woźniak, Aniela Dąbrowska, Magdalena Hatłas, Agata Kręcioch, Wiktoria Dziuba, Józefa Bryndza, Maria Gałuszka, Zofia Ruła, Joanna Wider, Agnieszka Łyczkowska z Wadowic.

Tak o akuszerkach pisał w 1872 roku Antoni Schneider w "Encyklopedyi dla krajoznawstwa Galicyi pod względem historycznym, statystycznym, topograficznym, etc.":

Baba, akuszerka (...). — pod nazwą baba rozumie się u nas kobiety po wsiach i małych miasteczkach w kraju, zajmujące się niesieniem pomocy niewiastom w stanie brzemiennym i w czasie porodu, które w pewnych częściach Galicyi takie powituchami lub babami położniczemi a po większych miastach i domach zwykle akuszerkami zowią. Sztuka babienia, w drodze umiejętnej akuszeryą zwana, z wyjątkiem nader szczupłej liczby osób w niej wykształconych, i pomimo wielu usiłowań rządowych podniesienia takowej, spoczywa dotąd jeszcze u nas zwykle (tradycyjnie) na wsi, w ręku starych bab, nieumiejących czytać i bez wszelkiego wykształcenia, najczęściej kobiet już do niczego innego nieprzydatnych, przytem pijaczek, do czego doprowadza ich sposobność odbywanych zwykle chrzcin, których również są uczestniczkami. Oprócz niejakiej u niektórych z tych bab w zawodzie położnictwa wprawy, cała ta sztuka odbywa się u nich jeszcze jakby w pierwotnych czasach ludzkości- czyli pospolicie mówiąc, jak Bóg da.

Ale już w 1779 roku utworzono w Krakowie pierwszą publiczną szkołę dla akuszerek, a w 1785 roku Austriacy powołali w Galicji 18 akuszerek obwodowych (Kreishebammen) i kolejnych 70 w większych miastach, które posiadały już odpowiednie wykształcenie i kwalifikacje potwierdzone egzaminami zawodowymi. W 1838 roku wydano we Lwowie po polsku książkę "Zasady sztuki położniczej", której autorem był prof. Feliks Pfau. W 1870 roku w całej Galicji było już 712 kwalifikowanych akuszerek.

Pierwszą choczeńską akuszerką kwalifikowaną (czyli położną) była Marianna Kamińska, wymieniana w corocznych wykazach (Szematyzmach Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem) w latach 1871-78. Równolegle w tym okresie porody w Choczni przyjmowała również położna kwalifikowana Agnieszka Łyczkowska z Wadowic i akuszerki bez kwalifikacji potwierdzonych egzaminem.

W latach 1879-1893 szematyzmy nie wymieniają akuszerek z Choczni, a kolejną choczeńską położną kwalifikowaną była Aniela Dąbrowska, podawana w latach 1894-1903.

Najprawdopodobniej chodzi tu o Mariannę Anielę Dąbrowską, urodzoną w 1867 roku, jako córkę Franciszka Dąbrowskiego i Józefy z domu Guzdek, czyli wnuczkę Katarzyny Guzdek, akuszerki z 1825 roku. W 1894 roku Marianna Aniela Dąbrowska miała 27 lat i była żoną Józefa Dąbrowskiego, któremu urodziła troje dzieci.

Trzecią z kolei położną kwalifikowaną w Choczni (od 1904 roku) była urodzona w 1859 roku w Barwałdzie Średnim Zofia Szczur z domu Filek, żona chocznianina Wojciecha Szczura. Przed przybyciem do Choczni Zofia Szczur była położną kwalifikowaną w Lanckoronie. Tam urodził się między innymi jej syn Maksymilian Szczur, który w 1922 roku ożenił się ze starszą od siebie o 5 lat Marią Janicką z Barwałdu Górnego (1893-1964), z zawodu także położną. Co więcej, ich syn Eugeniusz Szczur był również małżonkiem położnej- Marii z domu Góra z Wadowic (1927-1996). Położne Maria Szczur z domu Janicka i Maria Szczur z domu Góra spoczywają w tym samym grobie rodzinnym na cmentarzu w Choczni.

Zofia Szczur
zdjęcie z archiwum
jej prawnuka Kazimierza Gorskiego

grobonet

Znanymi w Choczni położnymi w okresie międzywojennym były także:

• Maria Gałązka, urodzona w Krakowie Zakrzówku w 1896 roku, która prawo wykonywania zawodu uzyskała w 1922 roku,
• Anna Ruła, wymieniana w urzędowym spisie położnych w 1926 roku,
• Józefa Wawro, urodzona w 1892 roku w Kielcach jako Józefa Krępa, żona Jana Wawro, która wymieniana jest w urzędowym spisie położnych z 1921 roku i w księgach adresowych z 1926 oraz z 1941 roku.

Artykuł powstał dzięki pomocy TM