Emilia Nawratil z Choczni- przedwojenna businesswoman

 Do grona znanych w okresie przedwojennym kobiet z Choczni (link) należy dopisać mało znaną dziś Emilię Nawratilową, krakowską biznesmenkę.

Swoje obcobrzmiące nazwisko Nawratil zawdzięczała mężowi- gdy 28 stycznia 1880 roku przyszła na świat w choczeńskim dworze na Sołtystwie, zapisano ją w metryce chrztu jako Emilję Wojciechowską. Była najmłodszą córką Karola Wojciechowskiego, współwłaściciela majątku sołtysiego w Choczni i Marii z Czaplickich. Ze strony ojca wywodziła się od choczeńskich Duninów, wieloletnich właścicieli Sołtystwa w Choczni, natomiast jej matka była córką leśniczego Michała Czaplickiego, pracującego w majątku w Kościelcu (obecnie część Chrzanowa). 

Co ciekawe, Emilia była tak zwanym pogrobowcem (łac. posthumus), ponieważ jej ojciec Karol Wojciechowski zmarł ponad pięć miesięcy przed datą jej urodzin. Po śmierci Karola matka Emilii nadal zamieszkiwała przez pewien czas w Choczni (co najmniej do 1882 roku), ale od 1886 roku majątek sołtysi przeszedł w ręce Adolfa Bichterle, rodem z Bulowic. Wtedy Maria Wojciechowska z trzema córkami: Jadwigą, urodzoną w 1876 roku, Marią, urodzoną w 1878 roku i Emilią przeniosła się na stałe do Krakowa. Bywała tam już wcześniej, jako uczestniczka konspiracji socjalistycznej (link), a w podkrakowskim Dojazdowie (link) urodziła obydwie starsze siostry Emilii.

Wdowa Wojciechowska z córkami zamieszkała przy ulicy Poselskiej i zarabiała na życie, prowadząc z powodzeniem pralnię. Według spisu mieszkańców Krakowa z 1900 roku zatrudniała w niej cztery prasowaczki i jedną służącą, którym zapewniała też zakwaterowanie. Za sprawą pralni jej córki pobierały praktyczne podstawy przedsiębiorczości, co zaowocowało w ich przyszłym życiu.

Emilia Wojciechowska uczęszczała do prywatnej szkoły prowadzonej przez siostry zakonne (Prezentki), a po jej ukończeniu wyszła za mąż za starszego od siebie o siedem lat prawnika Włodzimierza Nawratila. Jej mąż urodził się w Sieniawie (obecne województwo podkarpackie) w rodzinie miejscowego sędziego Zygmunta Nawratila. Po studiach prawniczych Włodzimierz wstąpił na służbę w administracji skarbowej. W początkowym okresie małżeństwa z Emilią był zatrudniony w urzędzie skarbowym w Żywcu i tam właśnie przyszła na świat ich córka Jadwiga (w 1902 roku) oraz syn Zygmunt (w 1905 roku). Kilka lat później Nawratilowie przeprowadzili się do Krakowa na ulicę Radziwiłłowską (połączenie ulic Kopernika i Lubicz), a gdy dzieci podrosły i mąż wrócił z frontu, najpierw I wojny światowej, a następnie wojny polsko-ukraińskiej, Emilia zaczęła rozwijać własną działalność gospodarczą.

W 1921 roku wraz z siostrą Marią, noszącą wówczas po mężu nazwisko Cybulska, zawiązała jawną spółkę handlową "Faktor", wpisaną do rejestru handlowego. Firma ta mieściła się w Krakowie przy ulicy Karmelickiej 15. Jak przeczytać można w zgłoszeniu do rejestru, przedmiotem jej działalności były:

• wyrób i sprzedaż przetworów dietetycznych z mleka, w szczególności wyrób mleka kwaśnego według metody prof. Miecznikowa, zaczynu, kefiru, jogurtu, mleka żelazistego (lakto-ferrol), mleka dla niemowląt i innych przetworów z mleka,
• sprzedaż wyżej wymienionych,
• sprzedaż towarów mieszanych, piwa i wina we flaszkach zamkniętych.

W 1925 roku Emilia przeniosła się na krótko do Białegostoku, gdzie jej mąż objął kierownictwo miejscowego urzędu skarbowego. Ale po jego nagłej śmierci w lutym 1926 roku jako wdowa powróciła do Krakowa. W 1928 roku objęła po śmierci matki jej pralnię paryską, a rok później po rezygnacji siostry uzyskała pełnię władzy w ich wspólnej firmie, występującej odtąd pod nazwą "Laktol" Emilja Nawratilowa. Prowadziła ją z powodzeniem aż do wojny.

Zmarła w Krakowie w wieku 65 lat, 16 marca 1945 roku, w domu przy ulicy Poselskiej 24. Spoczywa na Cmentarzu Rakowickim, w jednym grobie z matką Marią i siostrą Jadwigą. 

Zapis zgonu w aktach krakowskiego Urzędu Zdrowia

Jej syn Zygmunt Nawratil, po matce potomek choczeńskich Duninów, był dość znanym tenisistą, prekursorem sportu motocyklowego i automobilowego, a później trenerem i instruktorem tenisowym, związanym z klubem sportowym Wisła Kraków. Zmarł w 1953 roku w Zakopanem.