Spory emigranta Kręciocha z własną parafią

Jak się okazuje, w spory i w konflikty z władzami kościelnymi i własną parafią nie wchodził tylko Józef Putek i część jego zwolenników, ale także choczeński emigrant Wojciech Kręcioch (1859-1938) w amerykańskiej miejscowości Fall River w stanie Massachusetts.

Co ciekawe, choczeńska rodzina Wojciecha Kręciocha zaliczała się do frakcji prokościelnej i przeciwników Józefa Putka. Jego o dwa lata starszy brat Franciszek Kręcioch był kościelnym kantorem (śpiewakiem), członkiem choczeńskiej rady parafialnej i organizatorem corocznych pielgrzymek do Kalwarii i Częstochowy. 

Tymczasem Wojciech Kręcioch w 1918 roku otrzymał od władz kościelnych zakaz wstępu do macierzystej parafii pod wezwaniem św. Trójcy (Holy Trinity) w Fall River. Ten zakaz rozciągał się na całą rodzinę Wojciecha Kręciocha i gdy jego syn usiłował wziąć udział w nabożeństwie 29 sierpnia, to został usunięty z kościoła siłą.

O sporze Wojciecha Kręciocha z parafią można się dowiedzieć z korespondencji pisma "Fall River Daily Evening News" z 4 września 1918 roku.

Dziennik ten relacjonuje wystąpienie Wojciecha Kręciocha przed sądem, w którym domagał się on zapewnienia mu możliwości oddawania czci i uczestniczenia w nabożeństwach rzymskokatolickiego kościoła w Fall River, które, jak twierdził, "zostały mu odmówione". W pozwie sądowym napisał, że był członkiem i czcicielem tego kościoła od czasu jego założenia i zawsze przestrzegał jego zasad i przepisów. 

Natomiast ze względu na strach przed uszkodzeniem ciała i wobec gróźb przedstawicieli administracji kościelnej, obawiając się upokorzenia i obrażeń, oświadczał, że obecnie nie bierze udziału w nabożeństwach, dopóki sąd nie przywróci mu jego praw.

W dniu 26 lipca otrzymał pismo od władz kościelnych, w którym zarówno jemu, jak i jego rodzinie zakazano wstępu do kościoła z powodu "rzekomego niezadowolenia", które miał wywołać w parafii oraz przez bezprawne zdaniem strony kościelnej wezwanie policji przed kościół, bez wiedzy i zgody rady parafialnej. 

Niestety "Fall River Daily Evening News" nie przytacza argumentów strony przeciwnej, przez co tło tego sporu nie jest całkiem jasne. Nie jest znany także wyrok sądu w tej sprawie.

Wydaje się, że problemy Wojciecha Kręciocha z własną parafią zaczęły się co najmniej osiem lat wcześniej.

W 1910 roku "Dziennik Chicagowski" relacjonował inną sprawę sądową, w której pojawiał się także Wojciech Kręcioch. Oskarżonym w tej sprawie był niejaki Andrzej Orlik, który wykradł dokument zobowiązujący go do usunięcia z parafii św. Trójcy w Fall River proboszcza ks. Basińskiego za kwotę 300 dolarów. Ponieważ nie wywiązał się z tego zadania i nie chciał otrzymanych pieniędzy zwracać, to wykradł podpisane przez siebie zobowiązanie. Osobą, która wręczyła mu owe 300 dolarów, domagając się w zamian usunięcia proboszcza, był właśnie Wojciech Kręcioch, określany przed sądem jako "prowodyr parafii niezależnej".

Sąd uznał jednak, że dokument wykradziony przez Orlika był nieważny i "w zasadzie swojej zbrodniczy", po czym uniewinnił oskarżonego. Pieniądze Kręciocha w ten sposób przepadły.

Odzyskanie niepodległości

Przy okazji setnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości dużo mówi się o tym, że nastąpiło to po 123 latach zaborów. 

Tymczasem Chocznia znalazła się ponownie w składzie państwa polskiego nie po 123 latach, ale 146, czyli czasie życia sześciu pokoleń, jako że już w 1772 roku została wcielona do cesarstwa austriackiego.

Sytuacja w Choczni w pierwszych miesiącach 1918 roku, czyli tuż przed odzyskaniem niepodległości, została przedstawiona we wcześniejszej notatce- link.

Wraz z nieudaną ofensywą wojsk austriackich na froncie włoskim i przechyleniem szali zwycięstwa na stronę przeciwników Austro- Węgier 4 listopada 1918 roku został zawarty rozejm, po czym doszło do rozpadu tej monarchii.

Rozpoczęła się dzika demobilizacja wojsk- wielu żołnierzy wracało z bronią do swoich wiosek. W Andrychowie, Kalwarii, Zatorze i Oświęcimiu dochodziło do rabunków mienia ze sklepów, szczególnie żydowskich i wybijania szyb w oknach.

W "Kronice szkolnej" zanotowano, że:

(...) Urządzili też napad na Wadowice, lecz banda ta została przez mieszkańców Choczni wyśmiana i przepędzona powrotnie do swych siedzib: Rzyki, itp. Wojsko w Wadowicach zrzuciło 30 października różeczki austriackie, a przypięło do czapek polskie orzełki. W dniu Wszystkich  Świętych po południu złożyli Polscy Żołnierze uroczystą przysięgę na wierność Radzie Regencyjnej w Warszawie. (...)

Tak więc najważniejsze wydarzenie związane z odzyskaniem niepodległości rozegrały się w Choczni i okolicy w zasadzie przed 11 listopada.

Mimo panującego chaosu żołnierzom 56 pułku piechoty, w którym służyło wielu chocznian, udało się dotrzeć na teren Słowenii i po załadowaniu się na pociąg ruszyć 14 listopada w kierunku Polski. W drodze do kraju wojsko pozbywało się austriackich oznaczeń i przyszywało biało-czerwone kokardy.

17 listopada pociąg z żołnierzami wjechał na terytorium Polski i przez Bielsko dotarł do Wadowic, nie zatrzymując się w Choczni. Dlatego część chocznian stęskniona za rodzinami opuściła go wyskakując w czasie jazdy, jeszcze przed przybyciem do Wadowic.

Droga niektórych chocznian do ojczyzny, szczególnie tych przebywających w obozach jenieckich, była znacznie dłuższa i ich powroty trwały jeszcze kolejne dwa-trzy lata. 

W wyniszczonej wojną i epidemią hiszpanki Choczni zaczęła się budzić do życia niepodległa Polska.

Chocznia w ostatnim roku I wojny światowej

To kontynuacja wcześniejszych notatek-

•  Początek I wojny światowej w Choczni
• Chocznia w drugim, trzecim i czwartym roku I wojny światowej

1918

17 lutego odbyło się coroczne walne zebranie choczeńskiej Spółki Oszczędności i Pożyczek. Część zysku w wysokości 99 koron postanowiono przeznaczyć na dalsze prace wykończeniowe przy budowie Domu Ludowego. Zebrani wyrazili także swój protest wobec postanowień traktatu pokojowego, podpisanego 9 lutego w Brześciu, na mocy którego Niemcy i Austro-Węgry odstępowały Ukraińskiej Republice Ludowej Chełmszczyznę i część Podlasia.

Do protestów doszło też w Wadowicach. Na zwołanej tam manifestacji przemawiali między innymi: Antoni Styła, choczeński wójt Maksymilian Malata i Józef Putek.

W marcu w jednej z zagród w Choczni stwierdzono świerzb u koni, przez co całą miejscowość ujęto w wykazie panujących w Galicji chorób zaraźliwych zwierzęcych.

W maju mieszkający w Choczni Tomasz Bursztyński, emerytowany wachmistrz austriackiej żandarmerii, wystosował do władz wojskowych pismo, w którym wskazywał na konieczność powołania do wojska Józefa Putka, radnego miejscowej gminy i aktywnego polityka ludowego, który cieszy się dobrym zdrowiem i dlatego takie powołanie byłoby jego zdaniem wskazane.

Z powodu braku opału i możliwości ogrzania sal lekcyjnych w marcu przerwano zajęcia szkolne w obydwóch choczeńskich szkołach. Naukę udało się wznowić od 20 kwietnia i już bez przerw kontynuować ją do końca roku szkolnego. Młodzież prowadziła w dalszym ciągu zbiórki na Czerwony Krzyż.

Aktywnie działało w Choczni Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej z prezeską Marią Wcisło, która wraz z Teklą Turała i Jadwigą Guzdek weszła w skład Głównego Wydziału Związku Stowarzyszeń Katolickich Kobiet i Dziewcząt Pracujących.

Z powodu wieloletniej wojny we wsi i w okolicy panowała ogromna drożyna. Warto tu przytoczyć fragment "Kroniki szkolnej", gdzie poruszono ten temat:

"Ceny zboża od gospodarzy wzrosły do niebywałych- 100 kilogramów żyta dochodzi do 500 koron, 100 kg pszenicy do 1000 koron, 100 kg ziemniaków 60-100 koron. Buciki męskie czy damskie 300-500 koron, ubranie męskie 1000 koron i więcej (zależnie od materiału), płócien i materii brak.

Pojawiły się wprawdzie materiały z papieru, jednakowoż bardzo liche i drogie.

Nierzadki widok, że dzieci chodzą do klasy bez koszuli- nowe ubranie u dziatwy szkolnej należy do rzadkości. Widać u tutejszej dziatwy wiele przeróbek z materii wojskowych, które ludność tutejsza, jako blisko Wadowic mieszkająca, odkupywała od jeńców Moskali, włóczących się po wsi tutejszej całymi gromadami za żywnością- oddając swe odzienie za kawałek chleba.

Z tych i innych powodów ucierpiała bardzo moralność u młodzieży. Zdarzają się sporadyczne wypadki kradzieży, zwłaszcza u młodzieży starszej."

Podniosły się także znacznie ceny zwierząt gospodarskich- za konia roboczego żądano nawet 10.000 koron, za krowę 5.000 koron, utuczona świnia kosztowała 4.000 koron, a kura około 80 koron. Podstawą wyżywienia były ziemniaki i kiszona kapusta. 

Niedożywienie przyczyniło się z pewnością do wzrostu ofiar epidemii grypy "hiszpanki", na którą w 1918 roku zmarło w Choczni 50 osób. Liczba chorych była wielokrotnie większa, próby ich leczenia podejmowano w przekształconym tymczasowo na szpital Domu Ludowym. 

W przypadku hiszpanki bezpośrednią przyczyną zgonów było najczęściej wirusowe krwotoczne zapalenie płuc, które w księgach metrykalnych rejestrujących zgony określano jako influenza. 

W całym 1918 roku liczba zgonów w Choczni przekroczyła o 32 osoby poziom z roku poprzedniego, a ogólna liczba ludności nieznacznie spadła.

Część ofiar epidemii pochowano na "Bożej Męce", starym cmentarzu cholerycznym z XIX wieku. Byli to głównie uciekinierzy wojenni przebywający w Choczni, jeńcy wojenni i ci chocznianie, którzy nie mieli na miejscu bliższej rodziny.

Z frontu docierały cały czas informacje o zabitych i rannych, co dodatkowo pogarszało nastroje we wsi.

W tym ostatnim roku działań wojennych polegli:

• Jan Bryndza pod Fossalta na froncie włoskim
• Franciszek Góralczyk w starciach nad rzeką Piave na froncie włoskim.

Natomiast Józef Balon i Teofil Góralczyk zmarli w niewoli rosyjskiej. Zginął również pochodzący z Choczni żołnierz armii USA Tomasz Guzdek.

Do niewoli pruskiej w bitwie pod Kaniowem dostał się Jan Kumala.

Chocznianie w Armii Hallera

Nazwa Armia Hallera powstała od jej ostatniego dowódcy - generała Józefa Hallera, który pełnił tę funkcję od 4 października 1918 roku.

Nazywano ją również Błękitną Armią (po francusku L’Armée bleue)- od koloru mundurów lub Armią Polską we Francji.

Została sformowana na terenie Francji na podstawie dekretu prezydenta Francji z 4 czerwca 1917 roku, z inicjatywy Komitetu Narodowego Polskiego, kierowanego przez Romana Dmowskiego.

W jej skład wchodzili głównie byli jeńcy wojenni, służący wcześniej w armii austro- węgierskiej lub pruskiej oraz emigranci polscy w pierwszym lub drugim pokoleniu z terenu Francji i obu Ameryk.

Żołnierze Armii Hallera byli wyposażeni i uzbrojeni sprzętem i uzbrojeniem jednostek francuskich i służyli początkowo głównie pod dowództwem francuskich oficerów.

Niewielka część Armii Hallera wzięła udział w walkach podczas I wojny światowej.

W 1919 roku Błękitna Armia opuściła terytorium Francji i pociągami została przetransportowana przez Niemcy na teren Polski. Pierwszy transport żołnierzy Hallera stanął na polskiej ziemi w nocy z 19 na 20 kwietnia 1919 roku. W maju 1919 roku oddziały Armii Hallera zostały wysłane na front polsko- rosyjski, a 1 września zostały formalnie włączone organizacyjnie do Wojska Polskiego.

Wśród około 69.000 żołnierzy, którzy przybyli z Armią Hallera do Polski nie zabrakło również chocznian i ich potomków.

Byli to:

• Karol Bandoła, urodzony w 1886 roku w okolicach Ostravy jako syn choczeńskiego górnika Franciszka Bandoły, emigrant z USA,
• Eugeniusz Bielenin, urodzony w 1891 roku w Kętach, od dzieciństwa mieszkaniec Choczni, były żołnierz armii austro-węgierskiej i jeniec rosyjski,
• Franciszek Graca, urodzony w 1894 roku w Choczni, emigrant z Ford City w stanie Pensylwania w USA,
• Jan Gzela, urodzony w 1881 roku w Choczni, emigrant z Detroit, USA,
• Szymon Hałat, urodzony w 1898 roku w Choczni, emigrant z USA,
• Józef Alfred Kręcioch, urodzony w 1900 roku w Massachusetts, USA, jako syn chocznianina Wojciecha Kręciocha,
• Franciszek Mlak, urodzony w 1895 roku w Stryszowie, emigrant z Rochester w stanie Nowy Jork, USA,
• Piotr Nęcek, urodzony w 1893 roku w Czułowie, przed I wojną światową mieszkaniec Choczni, były jeniec rosyjski,
• Ignacy Ścigalski, urodzony w 1881 roku w Choczni, emigrant z USA,
• Jan Ścigalski, urodzony w 1893 roku w Choczni, emigrant z Francji,
• Klemens Turała, urodzony w 1898 roku w Choczni, były jeniec włoski,
• Jan Wątroba, urodzony w 1892 roku w Choczni, były jeniec rosyjski,
• Adam Wcisło, urodzony w 1893 roku w Choczni, emigrant z Chicago w USA,
• Władysław Wider, urodzony w 1899 roku w Choczni, były jeniec włoski,
• Józef Ignacy Widlarz, urodzony w 1886 roku w Choczni, żołnierz armii austriackiej- wstąpił we Włoszech do Pułku Piechoty im. Francesco Nullo.

W Armii Hallera walczyli także późniejsi mieszkańcy Choczni:

• Jan Latocha, urodzony w 1898 roku w Przybradzu, żołnierz armii asutriackiej, który trafił do niewoli włoskiej,
• Jan Filek, urodzony w 1892 roku w Barwałdzie Średnim, emigrant z Toledo w stanie Ohio, USA.

Jan Ścigalski w okresie międzywojennym był działaczem Związku Hallerczyków w Krakowie, organizacji skupiającej byłych żołnierzy Armii Hallera, pod honorowym przewodnictwem generała Józefa Hallera.

Natomiast Eugeniusz Bielenin- w okresie międzywojennym znany dziennikarz i działacz ludowy, swojemu pobytowi w Armii Hallera poświęcił komedię sceniczną "Hallery idą", wyróżnioną w konkursie Związku Teatrów i Chórów Włościańskich we Lwowie w 1923 roku oraz część swoich wspomnień, opublikowanych w "Szkicach z przeszłości" i zapiskach "Z włóczęgi po szerokim świecie".

Z tego drugiego tytułu pochodzą cytowane poniżej fragmenty:

 (…) Po przybyciu z Marsylii do Quintin, po paru dniach zostałem wezwany, wspólnie z innymi oficerami- ochotnikami do Paryża, by przedstawić się naczelnemu wodzowi wojsk polskich we Francji, generałowi J. Hallerowi.

Poprzedzony przez kapitana Malinowskiego, adiutanta wodza wojsk polskich, wszedłem do gabinetu generała.

Rozmowa – było to właściwie „curriculum vitae”, ściągane ze mnie krótkim stylem wojskowym. Szczególny nacisk położył generał Haller na moje miejsca pobytu w Rosji, sondując moją opinię co do bolszewizmu. Zaraz na audiencji dowiedziałem się, że będę przeznaczony na uzupełniający kurs francuski, który według opinii gen. Hallera miał być wysoko postawiony. (…)

(…) W uroczej pagórkowatej okolicy, w departamencie „Cotes du Nord', nad potokiem Gues, leży miasteczko Quintin. Nad stawem, przez który przepływa wspomniany potok, w dawnym parku, znajdowały się baraki obozu polskiego. Ze barakami rozciągały się wzgórza z uprawnemi polami. Tamto w jednym z tych baraków zostałem zakwaterowany z kilkoma mami kolegami, z którymi odbyłem podróż z Szanghaju do Marsylii. Reszto towarzystwa tworzyli elewi szkoły podoficerskiej, przeważnie poznańczycy, dawni jeńcy pruscy, a także Polacy z Ameryki, z obozów wojskowych z Kanady. Umieszczony na środku baraku piecyk żelazny oblegano wieczorami, a to z powodu dosyć chłodnych dni. Nie brakowało nigdy jednak humoru i właściwego tylko starym żołnierzom nabierania na kawał współkolegów. Zdrowy humor żołnierski wzniecał czasami takle barze śmiechu, że aż drewniany barak dygotał. Nie obeszło się bez tego, że wspólnie z kolegami prowadziliśmy wykłady, objaśniając żołnierzom przyszłe stanowisko Polski w Europie Środkowej. Autorytet mój i kolegów wzmagał się z każdym dniem, tak że w końcu staliśmy się wyroczniami we wszystkich sprawach politycznych, jakle dochodziły do nas z gazet francuskich, które w tym czasie zaczęły żywo interesować się kwestią polską.(…)

(…) Rozejm zawarty... Warunki, podyktowane przez Focha (marszałka Francji), przyjęte przez Niemców ! Vive la France ! Dzwony biją w uroczysty ton w jesienny wieczór. Garnizon wojska wyszedł na ulice. Parada. Rzecz nie da wiary. Wąsate Wojtki, Franki, Staszki, Bartki, w rogatych czapkach, lub hełmach, z długimi bagnetami na karabinach, idą miarowym krokiem ulicami Quintin- Vive la Pologne ! odbija się od starych murów kamienic I leci echem pomiędzy pagórki bretońskie. „Vive la Pologne ! wołają tłumy cywilów siwych i wąsatych basowym głosem. Vive la Pologne ! wołają kobiety i dzieci. 

Nie do wiary. W ten cichy świąteczny wieczór obywatel francuski w dzień swojego wielkiego święta narodowego tak wiwatował na cześć Polski i wojska polskiego, jakby co najmniej Polscy przechylili szalę zwycięstwa na stronę Francji i Koalicji. Serdeczny lud francuski w tej wielkiej swej radości wiwatował na cześć tej Polski, która dopiero wyłaniała nią z mroków historii. Światła lampjonów odświetlające rynek, zapchany ludem. Słychać głos jakiegoś mówcy. I znowu Vive la Pologne ! Tak witała ludność Quintin wieść o zwycięstwie nad „bochem" (Niemcami). Tak witał ją garnizon polski. Tak witały ją garnizony polskie w Lemans, w Lessaye, w Potigny itd. itd. (…)

(…) Witaj nam, majowa jutrzenko „lewicowa" ! Z końcem listopada 1918 r. porozsyłano do żołnierzy i oficerów Armii Polskiej we Francji odezwy. Treść ich była mniej więcej taka: 

„Obywatele! Stary, burżuazyjny rząd runął w Warszawie! Nowy, demokratyczny, rodzi się w bólach itd.”

Trochę o burżujach, trochę o proletarjatach, a na końcu, by nie tworzyć armii na obczyźnie, bo tego „kraj" nie żąda.

Szkoda, że pod odezwą tchórzliwi a przewidujący autorzy zapomnieli się podpisać. ...”Główki ich należałoby spalić pod historycznym kamieniem Quintin” - tak rozumowali żołnierze w błękitnych mundurach.

Z końcem listopada 1918 r. otrzymaliśmy wiadomość, że do naszego garnizonu przyjeżdża Haller. Przed przyjazdem Hellera jednak przyjechał do nas p. Potocki, krytyk-literat. Celem jago przyjazdu było poinformowanie żołnierzy o sytuacji, jaka się w Polsce wytworzyła. Bezsprzecznie, że przyjazd stał w związku z odezwami, które jakiś tajemniczy komitet rozrzucał po obozach polskich. Potocki rozwinął przed audytorjum perspektywy „naszej potęgi w przyszłości, ideę sojuszu Polski z Francją itd.”. Przemawiał również do żołnierzy p. Wacław Gąsiorowski, znany literat, wonczas porucznik wojsk polskich we Francji. (...)

(...) Ze miastem, na łące, pod lasem, stoją kompanje w kolumnach, karabiny maszynowe w szyku, szkoły oficerska i podoficerska w dwu szeregach. Garnizon miejscowy oczekuje na przybycie gen. Hellera, Zbliża się samochód. Na łące ukazuje nią gen. Haller z adjutantem, w towarzystwie gen. Capade Ponte. Las bagnetów zachrzęścił na „Prezentuj broń !". Haller okrzykiem: „Czołem !” powitał garnizon. A podpierając się laską, przechodził przed frontem kompanij. Po kilku małych zadaniach taktycznych następuje defilada. Tak zakończyłaby się każda parada wojskowa w normalnych warunkach. Na ziemi jednak francuskiej takie zakończenie parady nie wypełniłoby programu, bo żołnierze chcieliby dowiedzieć się, co myśli ich naczelny wódz. Komendant oddziału na obczyźnie powinien być nie tylko dobrym wodzem i organizatorem, lecz także i mówcą. I dobrze się stało, że generał Haller po całej paradzie wojskowej w kilku jędrnych słowach zwrócił się do żołnierzy. Treść jego przemówienia była następująca: 

,,Zbliża się czas, że wkrótce mamy wrócić do Polski, Mamy wrócić silnymi, gdyż Polska takich nas oczekuje. Po wsiach i miastach w Polsce mówią tak: Niech tylko wrócą ci z Francji, to i w Polsce nastanie poprawa. Wrócimy silni, dzięki tym narodom, które miały dla Polski rozum i serce. Kiedy jeszcze byłem w Warszawie, to tam szeptano sobie, że tylko tych oficerów i żołnierzy chcemy, którzy tam we Francji się ćwiczą. Musimy wrócić silni moralnie i fizycznie. I ja wierzę, że te obowiązki, jakie na was wkłada nowopowstałe państwo, spełnicie”. 

Odśpiewaniem „Boże coś Polskę” i „Roty” zakończył się przegląd wojsk garnizonu w Quintin.(...)

(...) W tych właśnie dniach wrócił z niewoli niemieckiej jeniec francuski z okolic Quintin, który był umieszczony w obozie kolo Poznania. Nauczył się tam trochę po polsku I zapoznał się ze stosunkami, panującemi w Poznańskiem. Toteż kiedy wrócił do swojej ojczyzny i dowiedział się, że niedaleko od jego wioski rodzinnej znajduje się obóz wojsk polskich, uważał za stosowne złożyć Polakom w obozie wizytę, nawiązać z nimi znajomość i poinformować ich o tem, czego był świadkiem w Poznańskiem. W rozmowie z żołnierzami nie szczędził pochwał pod adresem poznańczyków. W czasie swojego wyjazdu z Poznania widział jak Polacy Niemców przeganiali. Nic też więc dziwnego, że Francuza raczyły Wojtki winem, opychali tytoniem i ze śpiewem odprowadzili za miasteczko. To serdeczne współżycie miedzy żołnierzem polskim i żołnierzem wojsk aljanckich nie datowało się od tej chwili. Żołnierz polski z pierwszej i drugiej dywizji polskiej we Francji, gdy jechał na urlop, to był karmiony, a równocześnie i pojony winem, nie tylko przez żołnierzy francuskich, swoich towarzyszy broni, lecz również i przez ludność cywilną. Ponieważ żołnierz z korpusu polskiego nie miał gdzie przepędzać urlopu, dlatego też zwykle wybierał się do tego gospodarza, u którego ongiś praco-wał, jako jeniec wojenny. I nie zawiódł się też nigdy. Przyjęcie bywało zwykle uroczyste. Dawnego jeńca „bocha”, a obecnego żołnierza wojsk sprzymierzonych, sadzano za stołem na poczesnem miejscu, raczono winem, dając mu nocleg w izbie gościnnej. Jeżeli zaś padło na wdową, to ta jeszcze i czem innem umiała uraczyć żołnierza.

Zachowanie się naszych było zawsze taktowne, nic więc dziwnego, że „rogate czapki” byty lubiane we Francji, jak nikt z armii sprzymierzonych. Na zabawach w gospodach podmiejskich nasi zawsze rej wodzili, nierzadko ku oburzeniu francuskich żołnierzy. Tęga mina, pewnego rodzaju elegancja, zdrowy, junacki wygląd — były właśnie temi przyciągającemi magnesami, dzięki którym lgnęły do naszych kobiety francuskie. Żołnierz dbał o swoją powierzchowność, chwacki, pełen animuszu, zyskał sobie w krótkim czasie nie tylko popularność, ale i ogólną sympatię, jak żaden żołnierz z armil koalicyjnej. Mimo częstych zabaw w dni świąteczne, nie słyszało się nigdy o jakiejś bójce, czy też ordynarnej awanturze, bo żołnierz polski instynktownie odczuł, że na obczyźnie powinien i musi strzec honoru Polski.(...)

(...) Dnia 4 czerwca 1919 r. o godzinie 17.40 załadowany samochodami ciężarowemi z eskortą pół kompanii i ze sztabem I batalionu 20 pułku strzelców polskich, ze stacji St. Dizier, ubrany chorągiewkami o barwach polskich, ruszył pociąg (z marszrutą na Metz-Nassau-Wilhelmshoehe-Cottbuss) do Polski. Poprzez sady i winnice, przez urocze krajobrazy, leciał ten potężny wąż, wioząc do Polski któryś już z setnych transportów tych niebieskich wojaków, którzy przez Murmańsk, Odessę, Władywostok, z obozów dla jeńców z Francji, Włoch, Serbii, wolnych z Ameryki Północnej, Brazylii, z Legji Cudzoziemskiej z Marokko, zebrawszy się we Francji, utworzyli stutysięczną armię generała Hallera, mając dawny wzór w sławnych Legionach Dąbrowskiego, a kamień węgielny w Legionie Bajończyków (jednostki polskie sformowane w Bayonne we Francji w 1914 roku i wcielone do Legii Cudzoziemskiej).(...)

Wykorzystano informacje znalezione przez Barbarę Goralczyk z USA.

Żołnierze z Choczni w austriackich "Listach Strat"

Poniżej zestawienie urodzonych w Choczni żołnierzy z czasów I wojny światowej wymienionych w:

•  austriackich "Listach Strat" (Die Verlustlisten),
• "Wiadomościach o rannych i chorych" (Die Nachrichten über Verwundete und Kranke),
• innych źródłach historycznych, odnoszących się do rannych, zabitych lub przetrzymywanych w obozach jenieckich, w okresie I wojny światowej.

Uwagi:

- zestawienie nie obejmuje wszystkich żołnierzy urodzonych w Choczni, którzy zostali poszkodowani w wyniku I wojny światowej,
- niektóre osoby występują w "Listach Strat" wielokrotnie,
- w przypadku niektórych osób dane uzupełniono w oparciu o informacje własne,
- zestawienie nie zostało całkowicie zweryfikowane w oparciu o inne źródła, stąd nie można wykluczyć błędów w przytoczonych danych lub nawet powielenia tych samych osób.

"Choczeńska Lista Strat"

1	Balon Franciszek	ur. 1886	ranny	lista z 21.02.1917
2	Balon Józef	ur. 1885	zmarł w niewoli rosyjskiej	lista z 09.02.1918
3	Balon Karol	ur. 1889	ranny, w niewoli rosyjskiej	lista z 28.03.1916
4	Bałys Jan	ur. 1895	ranny	lista 215
5	Banaś Kacper	ur. 1884	ranny	lista z 17.01.1915
6	Bandoła Stanisław	ur. 1893	w niewoli rosyjskiej	lista z 11.01.1916
7	Baner Jan	ur. 1883	zaginął	Gazeta Lwowska z 05.01.1926
8	Barański Michał	ur. 1890	ranny	lista 20
9	Bąk Alojzy	ur. 1872	ranny	lista z 14.03.1917
10	Bąk Józef	ur. 1883	ranny	lista z 04.05.1915
11	Bąk Józef	ur. 1894	ranny	lista z 13.07.1915
12	Bąk Karol	ur. 1894	ranny	lista z 23.06.1915
13	Bąk Mikołaj	ur. 1885	nie powrócił z niewoli rosyjskiej	lista z 19.10.1916
14	Bąk Władysław	ur. 1893	ranny	lista z 31.03.1917
15	Bryndza Jan	ur. 1886	ranny	lista z 28.02.1916
16	Bryndza Jan	ur. 1873	ranny	lista z 31.07.1917
17	Bryndza Jan	ur. 1897	poległ 20.06.1918 Fossalta	metryka chrztu
18	Bryndza Józef	ur. 1891	ranny	lista z 07.06.1917
19	Bryndza Leon	ur. 1886	w niewoli rosyjskiej	lista z 23.05.1916
20	Bryndza Ludwik	ur. 1885	w niewoli rosyjskiej	lista z 28.03.1916
21	Burzej Wojciech	ur. 1898	poległ 09.12.1916	lista z 20.04.1917
22	Bylica Antoni	ur. 1897	poległ 30.07.1916	lista z 31.03.1917
23	Bylica Franciszek	ur. 1893	ranny	lista z 08.07.1915; 04.12.1916
24	Bylica Jan	ur. 1891	poległ 05.05.1915	lista z 04.12.1915
25	Bylica Józef	ur. 1893	w niewoli rosyjskiej	lista z 11.01.1916
26	Byrski Jan	ur. 1881	ranny	lista z 01.01.1915
27	Cap Piotr	ur. 1897	zaginął, (poległ 22.11.1914?)
28	Chmiel Jan	ur. 1892	poległ 02-10.05.1916	lista z 27.12.1916
29	Chruszcz Franciszek	ur. 1886	w niewoli rosyjskiej	lista z 19.12.1916
30	Cibor Jan	ur. 1886	w niewoli rosyjskiej	lista z 31.05.1917
31	Cibor Jan	ur. 1898	zginął na froncie wschodnim	Kronika wsi Chocznia
32	Ciejek Wojciech	ur. 1894	poległ 25-26.05.1915	lista z 24.07.1915
33	Dąbrowski Franciszek	ur. 1882	ranny	lista z 08.12.1914
34	Dąbrowski Franciszek	ur. 1897	ranny	lista z 31.03.1917
35	Dąbrowski Józef	ur. 1881	w niewoli rosyjskiej	lista z 28.03.1916
36	Dąbrowski Józef	ur. 1887	poległ 23.10.1914	lista z 16.09.1915
37	Dąbrowski Józef	ur. 1889	ranny	lista z 09.09.1916, 22.12.1917
38	Dąbrowski Józef	ur. 1873	ranny, w niewoli rosyjskiej	lista 684
39	Dąbrowski Michał	ur. 1895	w niewoli włoskiej	lista z 20.12.1917
40	Dąbrowski Szymon Stanisław	ur. 1884	ranny	lista z 22.09.1915
41	Dąbrowski Teodor	ur. 1881	zmarł 07.06.1917	lista z 11.04.1918
42	Dąbrowski Teofil	ur. 1897	ranny	lista z 05.04.1916
43	Domagała Jan	ur. 1891	w niewoli rosyjskiej	lista z 28.03.1916
44	Drapa Adam	ur. 1889	ranny	lista z 22.11.1914
45	Drapa Antoni	ur. 1885	ranny	lista z 31.08.1916
46	Dyrga Wincenty	ur. 1895	ranny	lista z 30.10.1915
47	Gawęda Jan	ur. 1886	w niewoli rosyjskiej	lista z 25.05.1917
48	Gawęda Karol	ur. 1891	ranny, zmarł 20.01.1915	lista z 22.02.1915
49	Gazda Aleksy	ur. 1885	ranny, w niewoli rosyjskiej	lista z 09.12.1914, 01.12.1915
50	Gazda Józef	ur. 1894	ranny	lista z 17.03.1917
51	Góralczyk Stanisław	ur. 1894	ranny	lista z 20.11.1915
52	Góralczyk Teofil	ur. 1888	zmarł w niewoli rosyjskiej	lista z 09.02.1918
53	Góralczyk Wojciech	ur. 1884	ranny	lista z 17.01.1915
54	Graboń Andrzej	ur. 1886	w niewoli rosyjskiej	lista 377
55	Graboń Stanisław	ur. 1881	ranny	lista z 30.10.1915
56	Graboń Tomasz	ur. 1886	ranny	lista z 25.10.1915
57	Grządziel Wojciech	ur. 1891	zginął 23.11.1914	lista 504
58	Guzdek Adam	ur. 1894	ranny	lista z 31.03.1917
59	Guzdek Antoni	ur. 1887	ranny, w niewoli rosyjskiej	lista z 28.03.1916, 24.05.1917
60	Guzdek Antoni	ur. 1893	ranny	lista z 11.01.1916
61	Guzdek Franciszek	ur. 1891	poległ 03.07.1915	lista z 30.10.1915
62	Guzdek Franciszek	ur. 1894	ranny	lista z 17.03.1917
63	Guzdek Józef	ur. 1887	ranny	lista z 11.01.1916
64	Guzdek Karol	ur. 1880	ranny	lista z 23.02.1917
65	Guzdek Klemens	ur. 1880	ranny	lista z 13.01.1915
66	Guzdek Ludwik	ur. 1894	ranny	lista z 30.10.1915
67	Guzdek Wawrzyniec	ur. 1891	ranny	lista z 19.02.1916
68 69	Harnik Kacper Kamiński Józef	ur. 1893 ur. 1886	poległ 14.02.1916 zginął 13.06.1916	lista z 13.03.1916, 29.07.1916 Sterbregister
70	Knapik Antoni	ur. 1895	ranny	lista z 20.04.1915
71	Kobiałka Jan	ur. 1893	ranny, poległ pod Gorlicami 1914	lista z 21.08.1915
72	Kobiałka Józef	ur. 1888	w niewoli rosyjskiej	lista z 22.01.1916
73	Kobiałka Ludwik	ur. 1875	chory	lista z 30.06.1915
74	Kolber Ignacy	ur. 1872	ranny	lista z 05.04.1916
75	Kolczyński Andrzej	ur. 1878	zginął 22.07.1915	lista 431
76	Koman Franciszek	ur. 1891	w niewoli rosyjskiej	lista z 20.11.1915
77	Korczak Władysław	ur. 1894	poległ 07.06.1915	lista z 04.08.1916
78	Kożuch Stanisław	ur. 1895	ranny
79	Kręcioch Feliks	ur. 1880 lub 1885	ranny, w niewoli rosyjskiej	lista z 01.12.1915
80	Kręcioch Franciszek		poległ 1917 pod Kraśnikiem	Kronika wsi Chocznia
81	Kręcioch Jan	ur. 1883	ranny, w niewoli rosyjskiej	lista z 08.10.1915, 14.01.1916
82	Kręcioch Jan	ur. 1889	ranny	lista z 21.08.1915
83	Kręcioch Józef	ur. 1886	ranny, poległ na froncie wschodnim	lista z 31.03.1917, Kronika wsi Chocznia
84	Kręcioch(Kranciak, Kreciak) Józef	ur. 1893	ranny lub chory	lista z 08.07.1915
85	Kręcioch Wojciech	ur. 1889	ranny	lista z 20.11.1915
86	Krystian Andrzej	ur. 1881	ranny
87	Krzyżowski Wincenty	ur. 1889	w niewoli rosyjskiej	lista z 20.04.1917
88	Legut Jan	ur. 1894	ranny	lista z 21.08.1915
89	Leszczyński Adam	ur. 1888	ranny	lista 296
90	Malata Franciszek	ur. 1882	zmarł 22.08.1917	lista z 18.01.1918
91 92	Mlak Jan Młocek Antoni	ur. 1894 ur. 1892	Ranny Zmarł 28.08.1914	lista 131 Sterbregister
93	Mocniak Władysław Jan	ur. 1896	zginął 29.10.1914 Mołotków	metryka chrztu
94	Mrzygłód Tomasz	ur. 1890	poległ na froncie	Kronika wsi Chocznia
95	Mszański Jan	ur. 1883	ranny	lista z 08.10.1915
96	Nęcek Piotr	ur. 1900	w niewoli włoskiej	Kronika wsi Chocznia
97	Nowak Józef	ur. 1883	w niewoli rosyjskiej	lista z 07.02.1918
98	Nowak Leonard	ur. 1895	zmarł w 1915 w niewoli rosyjskiej	lista z 10.07.1915
99	Okularz Antoni	ur. 1894	ranny	lista z 21.08.1915
100	Paterak Jan	ur. 1887	ranny, poległ na froncie wschodnim	lista z 23.06.1915, Kronika wsi Chocznia
101	Paterak Wojciech	ur. 1880	w niewoli rosyjskiej	lista z 04.01.1916
102	Pietruszka Jan	ur. 1882	ranny	lista z 09.12.1914
103	Pietruszka Piotr	ur. 1873	ranny	lista z 08.01.1917
104	Pindel Józef	ur. 1893	ranny	lista z 02.08.1917
105	Pindel Józef	ur. 1894	ranny	lista z 02.05.1916
106	Pindel Ludwik	ur. 1896	ranny	lista z 02.01.1915
107	Pindel Wojciech	ur. 1886	zaginął, uznany za zmarłego	Gazeta Lwowska z 1919 roku
108	Płonka Jan	ur. 1892	w niewoli rosyjskiej	lista z 13.06.1917
109	Płonka Józef	ur. 1894	ranny	lista z 24.07.1915
110	Płonka Michał	ur. 1887	poległ 11-20.02.1915	lista z 22.05.1915
111	Pływacz Władysław	ur. 1886	w niewoli rosyjskiej	lista z 17.03.1917
112	Porębski Ludwik	ur. 1891	chory	lista z 20.03.1915
113	Ramenda Andrzej	ur. 1891	ranny	lista z 13.02.1915
114	Ramenda Antoni	ur. 1887	ranny, poległ na froncie włoskim	lista z 17.03.1917, Kronika wsi Chocznia
115	Ramenda Jan	ur. 1876	ranny	lista z 14.07.1917
116	Ramenda Józef	ur. 1884	w niewoli rosyjskiej	lista z 26.02.1916, 11.04.1917
117	Ramenda Józef	ur. 1882	ranny, poległ 05.06.1915	lista z 27.10.1914, 16.09.1915, 20.04.1917
118	Ramenda Ludwik	ur. 1894	ranny, w niewoli rosyjskiej	lista z 28.05.1918
119	Ramza Wojciech	ur. 1888	ranny, w niewoli rosyjskiej	lista z 19.05.1915
120	Rokowski Piotr	ur. 1892	ranny	lista z 12.10.1914
121	Romańczyk Jan	ur. 1892	ranny	lista z 10.10.1915, 02.05.1916
122	Romański Jan	ur. 1890	ranny	lista 142
123	Ruła Antoni	ur. 1891	ranny	lista z 07.06.1915
124	Ruła Józef	ur. 1890	poległ
125	Ruła Marcin	ur. 1886	poległ 24.05.1915	lista z 08.10.1915, 04.12.1915
126	Rzycki Józef	ur. 1885	ranny	lista z 03.04.1915
127	Siepak Ignacy	ur. 1882	ranny	lista z 15.02.1915
128	Siepak Józef	ur. 1884	w niewoli rosyjskiej	lista z 13.06.1917
129	Skowron Ignacy	ur. 1887	ranny	lista z 21.08.1915
130	Smolec Józef	ur. 1894	ranny	lista z 23.06.1915
131	Strzeżoń Franciszek	ur. 1886	ranny, w niewoli rosyjskiej
132	Strzeżoń Józef	ur. 1892	ranny, zaginął 26.06.1916, uznany za zmarłego
133	Strzeżoń Stefan	ur. 1890	w niewoli rosyjskiej	lista z 07.04.1917
134	Studlik Ludwik	ur. 1891	ranny	lista z 14.03.1917
135	Stuglik Jan	ur. 1883	zaginął, uznany za zmarłego	Gazeta Lwowska z 1926 roku
136	Styła Franciszek	ur. 1874	poległ 21-24.12.1914 lub zmarł w niewoli rosyjskiej 26.06.1916	lista z 13.03.1915, 29.07.1916
137	Styła Franciszek	ur. 1881	chory	lista z 06.01.1915
138	Szczepaniak Józef	ur. 1889	ranny, zmarł 24.05.1915	lista z 16.09.1915
139	Szczur Albin	ur. 1888	w niewoli rosyjskiej	lista z 07.04.1917
140	Szczur Jan	ur. 1878	ranny, w niewoli rosyjskiej	lista z 28.04.1915, 31.03.1917
141	Szczur Roman	ur. 1886	ranny	lista z 16.11.1914
142	Szczur Władysław	ur. 1886	ranny	lista 142
143	Świątek Antoni	ur. 1895	poległ 07.05.1915	lista z 04.12.1915
144	Świętek Jan	ur. 1889	poległ 21.10.1915	lista z 29.07.1916
145	Świętek Stefan	ur. 1889	ranny, poległ 23.10.1915	lista z 22.11.1914, 28.12.1915
146	Świętek Władysław	ur. 1886	w niewoli rosyjskiej	lista 368
147	Targosz Władysław	ur. 1885	ranny	lista z 06.01.1915
148	Turała Klemens	ur. 1898	w niewoli włoskiej	Kronika wsi Chocznia
149	Turek Józef	ur. 1884	w niewoli rosyjskiej	lista z 13.09.1915
150	Twaróg Józef	ur. 1883	ranny	lista z 17.03.1917
151	Twaróg Kacper	ur. 1894	w niewoli rosyjskiej	lista z 11.01.1916
152	Urbanik Stanisław	ur. 1885	poległ 17-30.11.1914	lista z 14.01.1915
153	Warmuz Franciszek	ur. 1896	poległ pod Mołotkowem w 1914	Gazeta Lwowska z 1929
154	Warmuz Ludwik	ur. 1885	ranny	lista 24
155	Warmuz Stefan	ur. 1889	chory
156	Wątroba Jan	ur. 1892	ranny, w niewoli rosyjskiej	lista z 30.07.1915
157	Wcisło Andrzej	ur. 1883	w niewoli rosyjskiej	lista z 28.03.1916
158	Wcisło Jan	ur. 1893	ranny, zmarł 10.05.1915	lista z 24.06.1915
159	Wcisło Jan	ur. 1892	ranny	lista z 24.07.1915
160	Wcisło Piotr	ur. 1897	poległ 25.09.1917 Włochy	metryka chrztu
161	Wider Jan	ur. 1890	w niewoli rosyjskiej	lista z 24.07.1915
162	Wider Józef	ur. 1884	poległ 23.01.1915	lista z 17.03.1915
163	Wider Tomasz	ur. 1887	ranny	lista z 07.06.1915
164	Widlarz Józef	ur. 1895	poległ 03.01.1915
165	Widlarz Józef Ignacy	ur. 1885	zaginął	Gazeta Lwowska z 05.01.1926
166	Widlarz Stanisław	ur. 1893	ranny	lista 547
167	Widlarz Stefan	ur. 1896	ranny	lista z 21.07.1917
168	Widlarz Wojciech	ur. 1894	ranny	lista z 09.12.1914
169	Woźniak Ferdynand	ur. 1876	ranny	lista z 20.07.1916
170	Woźniak Franciszek	ur. 1897	poległ 09.04.1917 Jakobeny	metryka chrztu
171	Woźniak Jan	ur. 1881	ranny, w niewoli rosyjskiej	lista z 08.05.1915
172	Woźniak Jan	ur. 1880	ranny	lista z 22.05.1915
173	Woźniak Józef	ur. 1896	poległ 27.08.1915	lista 296
174	Wójcik Franciszek	ur. 1896	ranny	lista z 13.03.1916, 17.03.1917
175	Wójcik Jan Aleksander	ur. 1874	w niewoli rosyjskiej	lista z 13.03.1916
176	Wójcik Stanisław	ur. 1885	chory na tyfus	lista z 27.04.1915
177	Zając Antoni	ur. 1896	ranny	lista z 30.11.1917
178	Zaremba Jakub	ur. 1883	ranny	lista z 21.08.1915
179	Żurek Józef	ur. 1886	ranny, w niewoli rosyjskiej	lista 379 i z 19.02.1916

"Przypadki wątpliwe":

1. Balon Franciszek ur. 1885 w niewoli rosyjskiej, lista z 11.01.1916 (brak metryki urodzenia takiej osoby w Choczni, nie jest też tożsamy z Franciszkiem Balonem ur. 1886, ponieważ informacja o zranieniu tamtego jest późniejsza, niż o niewoli tego).
2. Bandoła Jan ur. 1886 ranny, lista z 08.10.1915 (być może przed wojną wyemigrował do Morawskiej Ostrawy).
3. Kamiński Józef ur. 1884 w niewoli rosyjskiej, lista z 28.03.1916 (brak metryki urodzenia takiej osoby w Choczni).
4. Paterak Jan ur. 1892 ranny, lista z 21.08.1915 (brak metryki urodzenia takiej osoby w Choczni, być może tożsamy z Janem Paterakiem ur. 1887).
5. Szczan Franciszek ur. 1880 ranny (brak metryki urodzenia takiej osoby w Choczni, być może nazwisko przekręcone), lista 279.
6. Żołnierze z poz. 8, 46, 75, 87, 95, 99, 152 i 178, których związków z Chocznią nie udało się ustalić.