Kumalowie

Widocznymi śladami obecności rodziny Kumalów w Choczni są dziś dwa nagrobki na choczeńskim cmentarzu parafialnym. Na jednym z nich widnieją Jana i Maria Kumalowie, a na drugim ich córka Jadwiga Kumala.
Nazwisko Kumala nosiła również przed ślubem Helena Obtułowicz,  córka Jana i Marii, spoczywająca w tym samym grobie, co rodzice oraz Anna Zając, której grób znajduje się w innej części choczeńskiego cmentarza.

grobonet

grobonet

Jan Kumala urodził się w Krzęcinie niedaleko Skawiny jako syn Jakuba i Wiktorii z Kosteckich. Nazwisko Kumala występowało tam już w 1678 roku. W XVII wieku Kumalowie byli jedną z dwóch rodzin w Krzęcinie, która przetrwała panującą wtedy zarazę. Kumalowie mieszkają w Krzęcinie do dziś, a jedna z części tej wsi nazywana jest zwyczajowo „Na Kumalówce”.

Kumalówką nazywano także w Choczni posiadłość Jana i Marii Kumalów, na którą składał się kryty dachówką dom z ogródkiem, sadem, stajnią, drewutnią, stodołą oraz przyległym gruntem, ciągnącym się od cesarskiego gościńca do Choczenki. Choczeńska Kumalówka usytuowana była blisko granicy z Wadowicami, a  sam dom stoi tam do dziś (aktualny adres ul. Kościuszki 12), choć od czasów Kumalów kilkakrotnie zmieniał właścicieli.

Nie wiadomo dokładnie, kiedy Kumalowie zakupili przyszłą Kumalówkę. Musiało do tego dojść na przełomie XIX i XX wieku, pomiędzy datami wyznaczonymi przez zgon w Krakowie ich dziesięciodniowej córki Jadwigi (20.10.1899) a narodzinami w Choczni jej imienniczki (4.05.1901- na jej nagrobku w Choczni znajduje się błędny rok urodzenia).
Ze spisanych wspomnień ich córki Marii wiadomo jednak, że przeznaczyli na zakup posiadłości w Choczni spadek po ciotce Marii Kumala z domu Gąciarskiej w wysokości 1200 złotych reńskich oraz posiadane oszczędności. Ich głównym dochodem tak w Krakowie, jak i w Choczni były usługi świadczone przez Jana Kumalę, krawca z dyplomem mistrzowskim. Ten absolwent szkoły ludowej i były kapral armii ck specjalizował się w szyciu sutann dla księży. Zlecone prace wykonywał starannie i terminowo, stosując nieco niższe stawki niż krawcy wadowiccy. Toteż gdy interesy szły dobrze, zatrudniał do pomocy kilku praktykantów/terminatorów, natomiast w gorszych czasach jego dzieciom zdarzało się głodować i chodzić boso, czy w ubraniach, z których już powyrastały.

Była tych dzieci liczna gromada. Starsze urodziły się jeszcze w Krakowie i przybyły z rodzicami do Choczni: Maria (ur. 1890), Kazimierz (ur. 1892), Jan (ur. 1893), bliźniaki Anna i Antoni (ur. 1896) oraz Aleksander (ur. 1898). Kolejne przychodziły na świat w Choczni: Jadwiga (ur. 1901), Czesław (ur. 1904), Mieczysława (ur. 1906) i Helena (ur. 1909).

Oprócz wspomnianej już wcześniej Jadwigi I przedwcześnie zmarli także: pierworodny Józef (na gruźlicę płuc w 1894 roku w Krakowie) i Antoni, bliźniak Anny (na gruźlicę węzłów chłonnych w 1904 roku w Choczni).

Dzieci Kumalów wychowywane były dość surowo i w duchu religijnym, na co szczególny wpływ miał charakter i poglądy ich ojca Jana, aktywnego członka Bractwa Różańcowego w Wadowicach. W dorosłym życiu wybierały na ogół zawód nauczycielski lub służbę na kolei. Obdarzone były talentami artystycznymi a po rodzicach przejęły na ogół dość wysoki wzrost.

Od prawej: Jan, Helena, Jadwiga, Mieczysława i Anna z synem
Z archiwum Anny Michalik

• Najstarsza córka Maria została nauczycielką- polonistką. Jeszcze przed I wojną światową brała udział w pokazie tańców polskich na pamiętnych dożynkach w 1908 roku i w działalności choczeńskiego teatru amatorskiego (w 1914 w roli Filomeny w przedstawieniu „Bartosz Głowacki”). Ukończyła szkołę wydziałową w Wadowicach i Seminarium Nauczycielskie im. Münnichowej w Krakowie. Uczyła najpierw w Sosnowicach, później w Rzykach razem z poślubionym w 1918 roku Aleksandrem Widlarzem (1892-1969), a następnie w Wielkopolsce: w Jarząbkowie (od września 1919 roku) i Szczytnikach Czerniejewskich koło Gniezna. II wojnę światową spędziła w Sulbinach pod Garwolinem, w zakupionym majątku. Po wojnie od 1945 roku nauczycielka w szkole podstawowej w Mogilnie. Później pracowała z mężem w Bolesławcu na Dolnym Śląsku. Po śmierci w 1966 roku została pochowana na cmentarzu w Garwolinie.
• Kazimierz Stanisław Kumala (1892-1931) to absolwent wadowickiego gimnazjum w 1918 roku (eksternistycznie), pracownik kolei państwowych od 1910 roku- pomocnik kancelaryjny przy sekcji utrzymania kolei w Wadowicach (1910-1911), telegrafista w Kętach (1911-1915), praktykant- pomoc administracyjna przy urzędzie ruchu w Wadowicach (1915-1919). Wyreklamowany od służby wojskowej przez k.k. Nordbahndirektion. Od stycznia 1919 roku praktykant na stacji w Szczakowej, od stycznia 1921 roku asystent kolejowy, w 1922 roku przeniesiony do Suchej. W 1925 roku mianowany adiunktem kolejowym, a następnie asesorem. W listopadzie 1927 roku został przeniesiony na stanowisko zawiadowcy stacji do Trzcinicy, gdzie otrzymał służbowe mieszkanie. Od maja 1929 roku zawiadowca stacji w Osielcu z pensją roczną 520 złotych. Spoczywa na cmentarzu w Pyskowicach, po przeniesieniu jego szczątków z Osielca. Był mężem Zofii z domu Ombach (od 1920 roku).
• Jan Rudolf Kumala to postać najbardziej znana z całego rodzeństwa, głównie z powodu swojej twórczości malarskiej. Urodził się w Krakowie przy ulicy Poselskiej 14 i został ochrzczony w Katedrze Wawelskiej. Był uczniem sześcioklasowej szkoły powszechnej w Wadowicach i wadowickiego gimnazjum (do 1907 roku).  Od 1909 roku uczęszczał do seminarium nauczycielskiego w Kętach, które ukończył maturą w 1913 roku. W tym samym roku podjął pracę tymczasowego nauczyciela w Targanicach. 17 sierpnia 1914 roku wstąpił do Legionów Polskich, gdzie używał pseudonimu „Garczyński”. Służył w stopniu sierżanta w 12 kompanii piechoty 3 Pułku Piechoty Legionów Polskich, natomiast według Centralnego Archiwum Wojskowego od 29 września 1914 roku służył jako chorąży-dowódca plutonu w 2 pułku Legionów Polskich. W listopadzie 1914 roku podczas walk w Gorganach odmroził sobie silnie szyję i nogi, był hospitalizowany i operowany w Krakowie i na Węgrzech. W 1916 roku zdał w Krakowie egzamin kwalifikacyjny dla nauczycieli szkół powszechnych i zapisał się do Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W roku akademickim 1916/1917 otrzymał nagrodę konkursową na dorocznej wystawie prac studentów ASP. Od 1917 roku ponownie znalazł się w wojsku, służył w Polskim Korpusie Posiłkowym, a następnie w 16 Pułku Strzelców Polskich. W maju 1918 roku walczył w bitwie pod Kaniowem, gdzie dostał się do pruskiej niewoli. Był przetrzymywany w obozach w Parchim i Guestrow, gdzie  w porozumieniu z konsulatem w Berlinie prowadził prace organizacyjne wśród jeńców polskich. Do Polski powrócił 5 marca 1919 roku. Od 1 maja 1919 roku zdemobilizowany. Podjął pracę asystenta przy nauce rysunków w III Gimnazjum im. Sobieskiego w Krakowie. Studia malarskie ukończył ostatecznie dyplomem w czerwcu 1922 roku. W tym samym roku urzędowo zmienił nazwisko na Krzyszkowski. Po uzyskaniu dyplomu dot. kwalifikacji do nauczania rysunków w szkołach średnich (1925) od 1 września 1926 roku przeniesiony został do gimnazjum w Myślenicach. Do 1939 roku uczył tam zarówno rysunku, jak i przysposobienia obronnego i prac ręcznych. Był także opiekunem drużyny harcerskiej. W celu uzupełnienia brakującej do etatu liczby godzin był przydzielany w  1933 i 1936 roku do pracy w  szkole powszechnej w Myślenicach. W 1938 roku otrzymał Srebrny Medal za długoletnią służbę w szkolnictwie. W czasie II wojny światowej nauczyciel rysunku w szkole podstawowej w Myślenicach. Od września 1939 do listopada 1940 burmistrz Myślenic. Pejzaże okolic Myślenic to główny temat jego prac malarskich. Oprócz tego portrety i stara architektura sakralna i ludowa. Jego obrazy wystawiane były we Lwowie, w Krakowie, Pszczynie i Myślenicach. Był wiceprezesem lokalnego Związku Legionistów, członkiem/sekretarzem Związku Artystów Plastyków oraz zrzeszenia artystów plastyków „Zwornik” i cechu artystów plastyków „Jednoróg”. Odznaczony Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Kaniowskim, Medalem Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości i odznaką honorową „Stanęli w potrzebie”. Spoczywa na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Był mężem Marii Władysławy de Odrowąż Krzyszkowskiej (od 1922 roku), ojcem trojga dzieci.
• Anna Kumala (1896-1976) nauczycielka po ukończeniu szkoły ludowej w Wadowicach i seminarium nauczycielskiego w Kętach oraz kursów pedagogicznych Rowida w Krakowie. Pracowała w Trzebuni i Inwałdzie (około 1924 roku), potem przeniosła się do Jeleśni, skąd dojeżdżała do pracy w Żywcu Sporyszu. Następnie nauczycielka w Łysinie nad Okrajnikiem i w Kocierzu Moszczanickim, gdzie prowadziła świetlicę, teatr amatorski, chór, kursy gotowania i pieczenia oraz koło ZMW „Wici”. Od 7 stycznia 1936 roku pełniła obowiązki kierowniczki szkoły w Kocierzu Moszczanickim. W kwietniu 1945 roku objęła na kilka miesięcy posadę kierowniczki tej szkoły. Od września 1945 uczyła w Zagórzu. 16 listopada 1946 roku została przeniesiona na własną prośbę na posadę kierowniczki szkoły w Woźnikach, później aż do emerytury w 1969 roku była nauczycielką w szkole w Kleczy Dolnej. W roku szkolnym 1968-69 przebywała na urlopie dla poratowania zdrowia. W zawodzie pedagoga przepracowała 44 lata. Była żoną Szczepana Zająca (1899-1979), matką dwojga dzieci.
• Aleksander Kumala (1898-1954) był urzędnikiem kolejowym. Przed 1939 rokiem dyżurny ruchu na stacji PKP w Wadowicach, nie zgłosił się do służby na wezwanie okupanta i wyjechał do Generalnej Guberni. Po śmierci pochowany na cmentarzu parafialnym w Wadowicach. Był mężem nauczycielki Weroniki z domu Czuba (1898-1976).
• Jadwiga Bronisława Kumala (1901-1960) absolwentka szkoły gospodarstwa wiejskiego, pracowała jako gospodyni księdza Józefa Żeliwskiego w Podstolicach i Białym Kościele.
• Czesław Franciszek Kumala (1904-1945) to kolejny w rodzinie nauczyciel. W czasach szkolnych uczestnik ruchu skautowego w Wadowicach, szef choczeńskiego teatru amatorskiego. Absolwent seminarium nauczycielskiego w Białej. Zwolniony z obowiązkowej służby wojskowej ze względu na kategorię zdrowia "D". Od 1927 roku pracował jako nauczyciel w Szkole Powszechnej nr 1  Pszczynie, gdzie był także dyrygentem miejscowego chóru oraz harcmistrzem RP – komendantem hufca Pszczyna (1938). W tym czasie ukończył wyższy roczny kurs nauczycielski w Mysłowicach (1934-35) i rozpoczął dwuletni wyższy kurs nauczycielski w Warszawie (1938). Odznaczony Medalem 10-lecia służby. W czasie II wojny światowej został wysiedlony do Generalnej Guberni, gdzie znalazł chwilowe zatrudnienie w Szkole Podstawowej nr 2  w Myślenicach (1939-42). Po drugiej wojnie światowej organizator szkoły oraz nauczyciel w Liceum Pedagogicznym w Opolu. Zmarł w szpitalu w Opolu wskutek obrażeń, jakie odniósł w wypadku na drodze w Krzanowicach k. Opola, gdy został potrącony przez radzieckich żołnierzy (według oficjalnej wersji wjechał w słup przydrożny). Spoczywa na cmentarzu przy ul. Wrocławskiej w Opolu. Był mężem Genowefy z domu Jarząbek (od 1932 roku), do 1942 roku ojcem dwojga dzieci.
• Mieczysława Kumala (1906-1989) to także nauczycielka. W 1927 roku ukończyła Żeńskie Seminarium Nauczycielskie w Wadowicach. W latach 1929-1932 pracowała jako tymczasowa nauczycielka w Drozdach w powiecie wilejskim. W 1932 roku zdała w Wilnie państwowy praktyczny egzamin nauczycielski. W latach 1932-1939 stała nauczycielka w Kowalach, gdzie uczyła także w okresie II WŚ (do 1944 roku). W okresie 1945-1946 stała nauczycielka w Zabołociu. Repatriowana do Polski z rodziną w 1946 roku. Uczyła później w Dąbrówce koło Mucharza (1946) oraz w Zagórzu (od jesieni 1946 roku, tu także p.o. kierownika szkoły) i w Szkole Podstawowej nr 2 w Wadowicach (1969). Spoczywa na cmentarzu w Łękawicy. Żona nauczyciela Nikandera Szewczonka (1891-1961), matka pięciorga dzieci.
• Helena Kumala (1909-1998) była żoną urzędnika pocztowego Władysława Obtułowicza, pochodzącego z Przyborowa koło Żywca, który pracował m.in.  w Jordanowie, Mucharzu i w Wadowicach.

Aleksander Kumala
Z archiwum Anny Michalik

Anna Zając zd. Kumala i Czesław Kumala
Z archiwum Anny Michalik

Maria Widlarz z domu Kumala
z mężem i synami
Z archiwum Józefa Widlarza

Choć nazwisko Kumala w Choczni zanikło, to ich potomkowie mieszkają w niej do dziś. W całej Polsce w 2002 roku żyło 679 osób o nazwisku Kumala, najwięcej w powiecie chrzanowskim (240), Krakowie (110) i w powiecie krakowskim (53).

Jako ciekawostki można podać również, że:

• przed I wojną światową mieszkanie od Kumalów wynajmowała żydowska rodzina Zollman,
• W 1914 roku instruktorem oddziałów uzupełniających oddziałów Legionów Polskich, szkolonych w Choczni, był Stefan Kumala z Krakowa, urodzony w 1894 roku,
• oprócz Kumalów pod koniec XIX wieku pojawili się na krótko w Choczni także Komalowie. Mężem Magdaleny Styła był Józef Komala, a Ludwiki Dąbrowskiej Franciszek Komala.