Znani potomkowie chocznian- Antoni "Ziemitrud" Bryndza

 

Antoni Bryndza
Źródło- Kalwariarz nr 14

W 1869 roku urodził się w Choczni Alojzy Bryndza, syn Jana i Reginy z domu Guzdek. Trzynaście lat później Alojzy rozpoczął naukę w wadowickim gimnazjum, którą kontynuował co najmniej do 1888 roku. Nie ma go jednak na liście absolwentów tej zasłużonej placówki oświatowej. Wiadomo, że na początku lat 90. XIX wieku odbywał służbę wojskową, a 25 listopada 1894 roku został powołany do służby cywilnej w korpusie urzędniczym. 

Według austriackich szematyzmów początkowo praktykował w urzędzie skarbowym w Radłowie pod Tarnowem, a w 1899 roku wykazywany jest jako adiunkt w urzędzie skarbowym w Kosowie na Huculszczyźnie (dzisiejsza Ukraina), ośrodku uzdrowiskowym odwiedzanym przez przedstawicieli polskiego środowiska artystycznego prawie równie chętnie, co Zakopane. Stamtąd przeniesiony został na początku XX wieku do Kalwarii Zebrzydowskiej. 

W 1901 roku w księgach metrykalnych parafii Zebrzydowice odnotowano chrzest Antoniego Jana Karola Bryndzy syna adiunkta Alojzego Bryndzy i Alojzy z domu Dworak, urodzonego 1 lipca. Mały Bryndza trojga imion musiał rozpocząć naukę elementarną właśnie w Kalwarii, ponieważ jego ojciec Alojzy pracował tam przez kolejne 10 lat, w 1907 roku awansując z adiunkta na oficjała. Szematyzm galicyjski z 1912 roku podaje, że Alojzy Bryndza był zatrudniony w Dąbrowie pod Tarnowem, natomiast kolejne dwa szematyzmy wskazują jako jego miejsce pracy urząd skarbowy w Żywcu. W związku z tym Dąbrowę i Żywiec należy wskazać jako kolejne miejsca zamieszkania i edukacji jego syna Antoniego. Potwierdzeniem tego faktu są sprawozdania Dyrekcji CK Wyższej Szkoły Realnej w Żywcu za rok szkolny 1914/15 i 1915/16, w których znajdujemy Antoniego Bryndzę odpowiedni jako ucznia I i II klasy.

Ponieważ Antoni Bryndza od dziecka lubił rysować i rzeźbić, to jako dorosły człowiek podjął decyzję o nauce w Wolnej Szkole Malarstwa i Rysunku w Krakowie, gdzie w tym czasie zamieszkiwał jego emerytowany ojciec Alojzy i matka Alojza. Jak wynika z dopisku do metryki chrztu Antoniego, w 1927 roku poślubił on w Krakowie Emilię z Warnickich. Rok później Antoni Bryndza trafił pod opiekę Stanisława Szukalskiego, artysty rzeźbiarza oraz teoretyka i wizjonera sztuki, skonfliktowanego ze środowiskiem wykładowców Akademii Sztuk Pięknych. Zwolennicy Szukalskiego- w tym Bryndza- założyli w 1929 roku grupę artystyczną „Szczep Rogate Serce”, mającą wdrażać nowe metody nauczania. Szczepowym zawołaniem grupy było hasło: "Miłować. Walczyć". Głównym narzędziem ich pracy miał być ołówek, ewentualnie uzupełniony kredką, czy akwarelami, natomiast wykluczone było malowanie farbami olejnymi. Prace członków „Szczepu Rogatego Serca” nawiązywały do czasów prasłowiańskich i piastowskich w historii Polski. Miały promować młodość, aktywność, wszechsłowiańskość oraz wierzenia przedchrześcijańskie (neopogaństwo). Zgodnie z tą ideologią zwolennicy Szukalskiego przyjęli nowe słowiańskie imiona (Miana), stąd Bryndza występował później nie jako Antoni Jan Karol, lecz Ziemitrud z Kalwarii. „Szczep Rogate Serce” posiadał własny organ prasowy „Krak” ("Narzędzie walki o wyzwolenie i przerodzenie się polskiej kultury") i organizował liczne wystawy w kraju i zagranicą, w których brał udział także Ziemitrud z Kalwarii Bryndza. 

W 1933 roku Bryndza był współwykonawcą opartych na motywach narodowych malowideł w przedsionku gimnazjum w Gostyniu, które zostały zniszczone przez hitlerowców w czasie II wojny światowej. Z kolei w 1938 roku wykonał rysunkową rekonstrukcję grodu w Biskupinie i zdobienia książki Józefa Kisielewskiego "Ziemia gromadzi prochy".

Po wojnie Antoni Bryndza, zwolennik neopoganina i antyklerykała Szukalskiego,  utrzymywał się z …malowania polichromii kościelnych. Jego ostatnim miejscem pracy był kościół pod wezwaniem św. Idziego w Tczycy pod Miechowem, gdzie wykonywał wystrój malarski i rzeźbiarski. 

Zmarł 15 lipca 1971 roku, a jego nagrobek znajduje się na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Na tablicy nagrobnej obok Antoniego wymieniona jest także jego żona Emilia, z zawodu urzędniczka pocztowa, która zmarła w 1950 roku i Wanda Bryndza (1930-2013).

Na tym samym cmenatrzu spoczywają również rodzice Antoniego: Alojzy (zm. w 1942 roku) i Alojza (zm. w 1921 roku).

Nekrolog Antoniego Bryndzy

"Sobótki" 1936

Projekt latarni nad Morskim Okiem (1936)

Rzeźba "Żabka"
źródło "Kalwariarz" nr 14

"Łokietek wygnaniec"

Rekonstrukcja grodu w Biskupinie

Błazen i znawca

Dziękuję Marii Biel-Pająk za uzyskanie kopii metryki chrztu Antoniego Bryndzy.

Twórcy nieprofesjonalni w 1970 roku

 W 1970 roku Wadowickie Centrum Kultury sporządziło listę twórców nieprofesjonalnych z rejonu Wadowic. Wśród ujętych na niej osób znaleźli się również twórcy związani z Chocznią:

• Helena Tarasek, zamieszkała pod nr 482, uprawiająca malarstwo,
• Marta Kajdas, zamieszkała pod nr 461a, także uprawiająca malarstwo,
• Edward Staniek, zamieszkały pod nr 86, rzeźbiarz, twórca szopki z lalkami,
• Mieczysław Łopata, zamieszkały pod nr 324a, rzeźbiarz,
• Ludwik Gawęda, zamieszkały pod nr 268, twórca zabawek drewnianych,
• Aleksandra Gzela spod nr 98, twórczyni kwiatów bibułkowych,
• Maria Zielińska spod nr 214, twórczyni szopki z lalkami.

Co ciekawe, tylko troje wymienionych wyżej (Kajdas, Staniek i Gzela) zostało opisanych w wydanej w 2019 roku książce "Dotknięci iskrą Bożą", poświęconej właśnie choczeńskim twórcom. Czyli prawie po 50-ciu latach od sporządzenia tej listy pamięć o dokonaniach twórczych pozostałej czwórki (Tarasek, Łopata, Gawęda i Zielińska) zanikła w świadomości osób żyjących w XXI wieku do tego stopnia, że nikt ze współczesnych nie był w stanie sobie jej przypomnieć i podzielić się z autorkami książki wiedzą na ten temat.

Na szczęście zachowały się do dziś prowadzone przez WCK tak zwane karty twórców, dzięki którym można przybliżyć nieco ich sylwetki.

W sporządzonej przez choczniankę Annę Zając karcie twórcy Heleny Tarasek czytamy, że miała ona od dziecka wyczulony zmysł estetyczny, zawsze obserwowała życie, bardzo chętnie czytała książki oraz kochała przyrodę i stąd zapewne wzięła się jej chęć do tworzenia, a w szczególności do łączenia kolorów w obraz. Możliwość kontaktu z działalnością plastyczną dała jej nauka w seminarium nauczycielskim i praca w szkole, gdzie wykonywała chętnie dekoracje sceniczne szkolnych, malowała i rysowała. Nikt z jej najbliższej rodziny nie zajmował się twórczością artystyczną, chociaż prace plastyczne nie sprawiały trudności także jej bratu. Większość ze swoich obrazów namalowała po maturze. W chwili przeprowadzania z nią wywiadu Helena Tarasek była już na emeryturze, pracowała nadal jako bibliotekarka w szkole w Choczni i zajmowała się w wolnych chwilach już nie malarstwem, a tworzeniem wycinanek. Tworzyła ich wzory we własnej wyobraźni, a następnie je szkicowała i wycinała. Z kolei jej wcześniejsze obrazy- głównie oleje i akwarele- przedstawiały krajobrazy, owoce, czy kwiaty. Nie sprzedawała swoich obrazów, lecz dużo z nich rozdała, tak że sama posiadała tylko niewielki ich zbiór. Miała świadomość, że jej działalność jest mało znana, tworzyła głównie dla siebie, ale widziała pozytywny odbiór w najbliższym jej gronie osób. W listopadzie 1973 roku wzięła udział w Wystawie Twórczości Artystycznej w Gminie Wadowice.

Helena Tarasek nie wspomniała w wywiadzie, że obrazy malował również jej wuj Eugeniusz Bielenin, bardziej znany jako człowiek pióra. Przykład jego twórczości malarskiej był prezentowany na chocznia-kiedyś 12 listopada 2018 roku (link).

Talenty artystyczne przejawiali także jej inny wuj Władysław Bielenin, znany aktor i jego córki, czyli kuzynki Heleny Tarasek: Janina Podlodowska (poetka) oraz Irena Bielenin- Rokossowska (aktorka).

Co do życiorysu Heleny Tarasek, to przyszła ona na świat 23 marca 1914 roku w miejscowości Facimiech, jako córka Tadeusza Taraska i Albiny Tarasek z domu Bielenin. Jej matka urodziła się wprawdzie w Kętach, ale od czwartego roku życia mieszkała z rodzicami i z rodzeństwem w Choczni. Z Chocznią była związana także przez zdecydowaną większość swojej kariery zawodowej, jako nauczycielka w miejscowej szkole podstawowej. Helena Tarasek poszła w ślady matki i po ukończeniu seminarium nauczycielskiego również pracowała w zawodzie nauczycielskim: w Choczni (1946), Andrychowie, Sosnowicach i przez wiele lat w Dąbrówce (1951-71). W 1977 roku przeprowadziła się z matką do Wadowic. Miała dwóch braci: Stanisława i Zdzisława.

Anna Zając z WCK sporządziła również jedną z dwóch zachowanych kart twórcy dla Marty Kajdas (1898-1983), emerytowanej nauczycielki pochodzącej z Bachowic, ale mieszkającej w Choczni. Choć jej sylwetka i twórczość była przedstawiana w książce "Dotknięci iskrą Bożą", to warto tu dodać kilka interesujących szczegółów: 

• w czasie II wojny światowej Marta Kajdas sprzedawała swoje obrazy (głównie pejzaże) wędrownym handlarzom, co stanowiło dla niej w tym czasie źródło utrzymania,
• źródło inspiracji stanowiła dla niej głównie natura, ale zdarzało się jej również kopiowanie (przerysowywanie) ilustracji z książek, czy z pocztówek,
• tworzyła prace w różnych technikach- nie tylko akwarele i obrazy olejne, ale tworzyła także prace kredką, węglem, czy ołówkiem,
• malowała dla własnej przyjemności, twierdząc, że " nie obchodzi mnie, czy ktoś mnie pochwali, czy nie",
• oprócz krajobrazów i elementów z natury malowała też chętnie osoby i twarze, przywiązując przy tym dużą uwagę do odtworzenia szczegółów.

O pozostałych twórcach napiszę w kolejnych notatkach.

Choczeńskie zabytki- obraz z 1825 roku

Do ciekawszych zabytków znajdujących się w posiadaniu parafii choczeńskiej należy ten obraz z trzeciej dekady XIX wieku:

Ilustracja z książki "Wadowice koło Choczni"

O obrazie:

Obraz został namalowany przez Jana Kopffa w 1825 roku. Posiada wymiary 50,5 x 64 cm. Przedstawia biskupa Zieglera.

O autorze obrazu:

Jan Köpf urodził się w 1763 roku w czeskiej Jihlavie, jako syn niemieckojęzycznych rodziców-Johanna Georga Köpfa i Marii Józefy Österreicher. Około 1780 roku przybył do Polski z wujem Dominikiem Österreicherem i odtąd używał swojego nazwiska w formie Kopff. Ponieważ jego wuj otrzymał od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego zlecenie namalowania portretów rodziny królewskiej i skopiowania malowideł znajdujących się w Łazienkach i Zamku Królewskim w Warszawie, to młody Jan został jego uczniem i pomocnikiem. Później kształcił się również pod kierunkiem nadwornego malarza królewskiego Marcelo Bacciarellego i Franciszka Smuglewicza.

Autoportret
Ilustracja pochodzi ze strony kopff.prv.pl

W 1790 roku Jan Kopff zamieszkał w Krakowie, gdzie siedem lat później poślubił Teklę Danielską. Małżeństwo Kopffów doczekało się ośmiorga dzieci. Jan udzielał prywatnych lekcji rysunku i malarstwa, ale przede wszystkim skupiał się na własnej twórczości. Malował nie tylko miniatury i portrety, ale także obrazy dużych rozmiarów, przedstawiające sceny historyczne i mitologiczne. Od 1823 roku często wyjeżdżał z Krakowa w związku ze zleceniami z Nowego Sącza, Bochni, Tarnowa i Krynicy. Zmarł w Krakowie 25 kwietnia 1832 roku i został pochowany na Cmentarzu Rakowickim.

Kilka jego prac znajduje się dziś w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa.

O sportretowanym biskupie:

Gregor Thomas Ziegler żył w latach 1770-1852. Urodził się w Bawarii. Jako członek Zakonu Świętego Benedykta i profesor teologii w austriackim Linzu został  w 1822 roku mianowany biskupem diecezjalnym tynieckim,  a następnie w 1826 roku biskupem diecezjalnym tarnowskim. Do obydwóch tych diecezji należała kolejno parafia choczeńska, a ponadto 277 innych parafii z dawnej diecezji krakowskiej. Co ciekawe bp. Ziegler po objęciu biskupstwa tynieckiego nie zamieszkał wcale w tamtejszym podupadłym opactwie benedyktyńskim, lecz w Bochni, skąd zarządzał swoją diecezją. W 1826 roku przeprowadził się do Tarnowa, a na siedzibę nowo utworzonego biskupstwa przeznaczył kamienicę przy tarnowskim rynku, zakupioną z własnych środków. Krótko po objęciu biskupstwa tarnowskiego bp. Ziegler został przeniesiony dekretem cesarskim do Austrii, gdzie podjął posługę biskupią w diecezji Linz, którą sprawował w latach 1827-1852.

Karol Malczyk i jego choczeńskie anioły

Malarz Karol Malczyk to postać, o której jest dość głośno w ostatnich latach. Powstała o nim książka „Karol Malczyk artysta na nowo odkryty” autorstwa Bernadety Kalęba-Żołnierek oraz film dokumentalny „Anioły Karola Malczyka” w reżyserii Grzegorza Łubczyka. Co ciekawe, Malczyk jest artystą poważanym nie tylko w Polsce, ale i na Węgrzech oraz w Kanadzie i USA, gdzie również mieszkał i tworzył.

We wszystkich opracowaniach na jego temat niewiele lub nic nie wspomina się o choczeńskim epizodzie w twórczości tego artysty.

Kim był Karol Błażej Malczyk?

Urodził się w chłopskiej rodzinie w Barwałdzie Średnim w 1907 roku. W czasie, gdy uczęszczał do wadowickiego gimnazjum, ilustrował tworzone przez uczniów pismo literacko-artystyczne „Lutnia szkolna”. W 1928 roku rozpoczął studia w Państwowej Szkole Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego w Krakowie (absolutorium 1933). Później w latach 1933–1938 studiował rzeźbę i malarstwo w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, pod kierunkiem Władysława Jarockiego i Fryderyka Pautscha. Był związany z beskidzką grupą plastyczną „Czartak II”. W 1938 roku ożenił się w Łękawicy z nauczycielką Miladą Pawlik, która pomagała mu w pracach malarskich. Warto dodać, że Milada Pawlik uczyła przed ślubem z Malczykiem w szkole podstawowej w  Choczni Dolnej.

Karol i Milada Malczykowie przy pracy

Po wybuchu II wojny światowej małżeństwo Malczyków znalazło się na Węgrzech i podjęło pracę w liceum nad Balatonem. Zagrożeni aresztowaniem za działalność konspiracyjną przenieśli się do miejscowości Mad, gdzie wykonali polichromię dla miejscowego kościoła. 

Anioły Malczyka w Mad
Zdjęcie z artykułu G. Łubczyka
na www.wadowita.net

Nie była to ich ostatnia praca na węgierskiej ziemi- po Mad przyszły zlecenia z Kiskörös, Kiskunhalas, Kiskunmajsa i Budapesztu. Ten etap twórczości Karola Malczyka i jego żony Milady znany jest dzięki księdzu Maciejowi Józefowiczowi, poszukującemu ich śladów na Węgrzech.

W 1949 roku Malczykowie byli zmuszeni wyemigrować do Ontario w Kanadzie. Tam także zajmowali się malowaniem wnętrz kościołów, a Karol, jako Charles Malczyk, do dziś widnieje z notą biograficzną w bazie kanadyjskich artystów. Ostatecznie Malczykowie osiedli w Detroit w USA. Oprócz malowania fresków w kościołach Karol włączał się też w życie kulturalne amerykańskiej Polonii, projektując dekoracje i kostiumy do polonijnych spektakli teatralnych i baletowych. Zmarł w 1965 roku w Detroit. Spoczywa na miejscowym cmentarzu St. Olivet.

Malowidła Malczyka w kościele św. Kunegundy w Detroit

Cechą charakterystyczną malarstwa Malczyka we wnętrzach kościołów są anioły, których postacie mają twarze miejscowych dziewczyn. Nie inaczej jest i w Choczni, gdzie Malczykowi pozowała między innymi Urszula Gawrońska (później po mężu Studnicka), przedwojenna działaczka Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Żeńskiej.

Zdjęcie z archiwum Urszuli Szczygieł

Urszula Studnicka zd. Gawrońska
Archiwum Urszuli Szczygieł

Ksiądz proboszcz Józef Dyba w „Kronice Parafialnej” poświęcił odnowie ołtarza przez Malczyka tylko dwa zdania, bez podania konkretnej daty:

„Według projektu artysty malarza Karola Malczyka odmalowało się ścianę za wielkim ołtarzem, która przedtem żadnego malowidła nie miała i odnowiło się całkiem wielki ołtarz. (…) Malowanie kościoła i ołtarzy pokryło się przez dobrowolne składki parafian na ten cel oraz z imprez w tym celu urządzonych przez Radę Kościelną.”

Z kontekstu wynika, że prace nad odnowieniem i odmalowaniem wnętrza rozpoczęły się najprawdopodobniej w 1936 roku. Jako ciekawostkę można podać fakt, że w ekipie malarskiej pracującej dla Malczyka w Choczni znalazł się też Mieczysław Wądolny, znany później jako „Mściciel” z partyzantki antykomunistycznej po II wojnie światowej.

Malowidła Malczyka na ścianach choczeńskiego kościoła to prawdopodobnie jeden z dwóch zachowanych w Polsce przykładów jego twórczości, zdecydowanie mniej znany niż przyozdobione przez niego wnętrza kościoła św. Józefa w Kalwarii Zebrzydowskiej. Co prawda Malczyk stworzył także polichromię kościoła w Łękawicy i rozpoczął pracę w kościele św. Krzyża w Kielcach, ale te dzieła nie dotrwały do dzisiejszych czasów.

Kilka lat temu malunki ścienne Karola Malczyka w choczeńskim kościele oglądała delegacja z węgierskiego konsulatu, nie będąc świadoma, że spuścizna po tym artyście może być w Choczni większa.

Interesującą informację na ten temat przynosi wspomniana już wyżej „Kronika Parafialna”:

„W 1936 roku poświęcone zostały nowe stacje Drogi Krzyżowej malowane na płótnie przez p. Malczyka Karola z Barwałdu, zamówione jeszcze przez administratora parafii ks. Leona Bzowskiego, a fundowane przez jedną osobę, która nazwiska swojego wyjawić nie pozwoliła. Kosztowały z ramami dębowymi ponad 1600 zł.”

Ponieważ ks. Bzowski administrował parafią w 1934 roku, po śmierci proboszcza Dunajeckiego, to wtedy właśnie musiało dojść do złożenia zamówienia u Malczyka na wykonanie stacji Drogi Krzyżowej.

Kronika Parafialna nie wspomina o żadnej wymianie tychże stacji w okresie powojennym, więc niewykluczone jest, że są to te same obrazy w dębowych ramach, które wiszą w choczeńskim kościele do dziś. Potwierdzenie tego wymaga fachowej ekspertyzy.

Chocznia w malarstwie

Pejzaż choczeński Eugeniusza Bielenina (link) przechowywany do dziś w jego rodzinie:

Widok na Bliźniaki i Gancarz to jedyny znany obraz Eugeniusza Bielenina, dziennikarza prasy ludowej, publicysty, autora powieści, komedii scenicznej, a nawet scenariusza filmowego.

Zdjęcie obrazu udostępnił Jerzy Piotr Talaga- dziękujemy !

Jan Krzyszkowski (Kumala) artysta- legionista związany z Chocznią

z archiwum Anny Michalik

   Jan Rudolf Kumala urodził się 8 grudnia 1893 roku w Krakowie przy ulicy Poselskiej 14, jako syn Jana Kumali pochodzącego z Krzęcina i Marii z rodu Gąciarskich.  29 grudnia tego samego został ochrzczony w kościele archikatedralnym na Wawelu.
Jego ojciec był krawcem wyspecjalizowanym w szyciu sutann dla księży. Nie wiadomo dokładnie, kiedy rodzina Kumalów przeprowadziła się z Wadowic do Choczni, ale musiało to mieć miejsce najpóźniej w 1901 roku, w którym to na świat przyszła ich córka Jadwiga,  ochrzczona w maju w choczeńskim kościele parafialnym.

Kumalowie mieszkali w domku przy cesarskim gościńcu, blisko granicy z Wadowicami.

Młody Jan uczęszczał najpierw do sześcioklasowej szkoły powszechnej w Wadowicach, a następnie do wadowickiego gimnazjum. Od 1909 roku po dwóch latach prywatnych przygotowań kontynuował naukę w seminarium nauczycielskim w Kętach, które ukończył maturą w 1913 roku, osiągając bardzo dobre wyniki w kaligrafii i rysunkach odręcznych.
W tym czasie związany był z choczeńskim teatrem amatorskim. (link) 
Ponieważ podczas nauki w seminarium Kumala pobrał stypendium w wysokości 660 koron, to przez 6 lat był zobowiązany do pracy w publicznych szkołach ludowych. W związku z tym od września 1913 roku podjął pracę nauczyciela tymczasowego w czteroklasowej szkole powszechnej w Targanicach z płacą roczną w wysokości 700 koron + 10% dodatku mieszkaniowego.
Po wybuchu I wojny światowej Kumala 17 sierpnia 1914 roku wstąpił ochotniczo na służbę w Legionach Polskich.

Według poświadczenia z 1932 roku Kumala służył w stopniu sierżanta w 12 kompanii 3 Pułku Piechoty Legionów Polskich. Natomiast dane z Centralnego Archiwum Wojskowego wskazują, że tenże Jan Kumala pod pseudonimem Garczyński, po wybuchu wojny zgłosił się na ochotnika do służby w Legionach i 29 września 1914 roku został mianowany chorążym-dowódcą plutonu w 8 kompanii 2 Pułku Piechoty Legionów Polskich.  Jeszcze inną wersję początków służby wojskowej Kumali podaje wikipedia- tu także pojawia się informacja o jego służbie w 12 kompanii 3 pp, ale z uwagą, że miał zostać wkrótce zaszeregowany do I kompanii w I batalionie pod dowództwem kapitana Józefa Hallera.

30 września 1914 roku Kumala wyruszył z Krakowa na front w Karpatach Wschodnich.

W listopadzie 1914 roku podczas walk w Gorganach (obecna Ukraina) odmroził sobie silnie szyję i nogi. Z powodu tych odmrożeń był hospitalizowany i kilkakrotnie operowany w Krakowie i na Węgrzech. Po powrocie do zdrowia i sprawności jesienią 1916 roku zaczął  uczęszczać na zajęcia z malarstwa w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie w szkole profesora Mehoffera oraz przystąpił do egzaminu kwalifikacyjnego dla nauczycieli szkół ludowych (16 października). Po pomyślnym zdaniu tego egzaminu został uznany dostatecznie uzdolnionym do samodzielnego sprawowania urzędu nauczycielskiego w szkołach ludowych pospolitych z językiem wykładowym polskim. Komisja uznała go za bardzo dobrze uzdolnionego do udzielania nauki śpiewu i gimnastyki oraz zastępowania nauczyciela religii swojego wyznania.

W roku akademickim 1916/1917 Kumala otrzymał nagrodę konkursową na dorocznej wystawie prac studentów ASP, w postaci brązowego medalu i gratyfikacji pieniężnej. Na medalu wygrawerowano napis:”Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie zasłużonemu Kumali Janowi 1917”.

Od 17 sierpnia 1917 roku ponownie znalazł się w wojsku, jako żołnierz Polskiego Korpusu Posiłkowego, formacji utworzonej przez Austro-Węgry z Legionów Polskich.

W lutym 1918 roku część żołnierzy PKP, w tym i Kumala, przebiła się przez front austriacko- rosyjski pod Rarańczą i połączyła z II Korpusem Polskim w Rosji.

Jan Kumala został przydzielony do 12 kompanii 16 Pułku Strzelców Polskich.

W maju 1918 roku walczył w bitwie pod Kaniowem, gdzie dostał się do pruskiej niewoli. Był przetrzymywany w obozach w Parchim i Güstrow od 12 maja 1918 roku do 5 marca 1919 roku. Jak podaje we własnoręcznie spisanym życiorysie w drugim z wymienionych obozów prowadził prace organizacyjne wśród jeńców polskich w porozumieniu z konsulatem w Berlinie.
Po powrocie do Polski z dniem 1 maja 1919 roku Kumala został przeniesiony do rezerwy. Niedługo później z polecenia rady Szkolnej Krajowej podjął pracę asystenta przy nauce rysunków w III Gimnazjum im. Sobieskiego w Krakowie.

Studia malarskie ukończył ostatecznie 19 czerwca 1922 roku z postępem dobrym. W tym samym roku został formalnie adoptowany przez Stanisława Krzyszkowskiego i zmienił swoje rodowe nazwisko Kumala na Krzyszkowski oraz poślubił w archikatedrze na Wawelu Marię Władysławę de Odrowąż Krzyszkowską, urodzoną w Rzeszowie w 1900 roku. Świadkiem na tym ślubie był brat Jana- Kazimierz Kumala, wówczas urzędnik kolejowy w Suchej. Młoda para zamieszkała w Krakowie przy ulicy Garncarskiej 2. Tam właśnie w 1923 roku urodziła się ich pierwsza córka Aleksandra Barbara Janina.
26 czerwca 1925 roku Jan Krzyszkowski uzyskał od Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego dyplom dotyczący kwalifikacji zawodowych do nauczania rysunków w szkołach średnich ogólnokształcących i seminariach nauczycielskich, co wiązało się ze wzrostem jego uposażenia.
Od 1 września 1926 roku Jan Krzyszkowski został mianowany przez kuratorium oświaty nauczycielem w Państwowym Gimnazjum im. Kościuszki w Myślenicach, a od 1 stycznia 1927 roku nauczycielem stałym.
Do 1939 roku uczył zarówno rysunków, jak i prac ręcznych (podstaw stolarstwa i ślusarstwa), kaligrafii, gramatyki oraz przysposobienia obronnego. Był także opiekunem szkolnej drużyny harcerskiej. W celu uzupełnienia brakującej do etatu liczby godzin był przydzielany w 1933 i w 1936 roku do pracy w szkole powszechnej w Myślenicach.

Adam Spytkowski w monografii myślenickiego liceum tak pisze o Krzyszkowskim: 

„Zarówno gruntowne przygotowanie zawodowe jak i cechy charakteru zjednywały mu bardzo życzliwe przyjęcie w społeczności uczniowskiej. Ciekawe dyskusje jakie przeprowadzał z uczniami, celne i dowcipne riposty, wspominają – już bardzo leciwi studenci z tamtych lat – do dziś. Drugim nurtem, obok pracy pedagogicznej, było pogłębienie życia kulturalnego młodzieży przez budzenie zainteresowania teatrem, przez kształtowanie wrażliwości na piękno, przez uprawianie turystyki. Przedstawienia, które J. Krzyszkowski reżyserował, do których malował dekoracje, projektował stroje, były przeżyciem nie tylko dla młodzieży, ale cieszyły się aprobatą mieszkańców Myślenic.”
Z kolei w oficjalnych spostrzeżeniach o pracy Krzyszkowskiego jako nauczyciela przeczytać można, że:

• sprawnie prowadził zajęcia,
• racjonalnie dzielił czas podczas lekcji na różne aktywności,
• okazywał się być dobrym wychowawcą,
• prowadził wieczorki na wysokim poziomie artystycznym,
• jego lekcje były dobrze przygotowane.

Na rynku myślenickim- wyróżniający się wysokim wzrostem
 Jan Krzyszkowki stoi z tyłu pod samolotem 

Krzyszkowski był też wiceprezesem lokalnego oddziału Związku Legionistów w Myślenicach oraz członkiem/sekretarzem Związku Artystów Plastyków i cechu artystów- plastyków "Jednoróg".

Jan Krzyszkowski z siostrzenicą i siostrzeńcem
Archiwum Anny Michalik

Posiadał liczne odznaczenia: Krzyż Niepodległości, Krzyż Kaniowski, Medal Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości, odznakę honorową „Stanęli w potrzebie” oraz nadany 8 stycznia 1938 roku Srebrny Medal za długoletnią służbę w szkolnictwie.

Oprócz wymienionej wcześniej córki Aleksandry był także ojcem urodzonych w Myślenicach: Krystyny Marii Stefanii (1927) i Zbigniewa Mariana (1931).

W czasie II wojny światowej uczył rysunku w szkole podstawowej w Myślenicach. 

Od września 1939 do listopada 1940 roku sprawował funkcję burmistrza Myślenic.

Zmarł 23 czerwca 1944 roku w Krakowie w wieku zaledwie 51 lat.

Twórczość:

Pejzaże okolic Myślenic, Wadowic i Suchej to główny temat prac malarskich Jana Krzyszkowskiego. Oprócz tego malował portrety i starą architekturę sakralną lub ludową- obiekty, które nierzadko nie dotrwały do obecnych czasów.

Skawa pod Zagórzem

Muzeum Regionalne w Myślenicach, które posiada dużą kolekcję prac tego artysty-malarza, charakteryzuje jego obrazy olejne jako dzieła, które „mają przede wszystkim dawać radość barwy-  choć barwa ta  barwa w obrazach Jana Krzyszkowskiego nie krzyczy, nie szokuje a mimo to, odgrywa ogromną rolę. To właśnie monochromatyczność barw wprowadza widza w spokojny, nostalgiczny nastrój.  Udzielający się klimat prac przenosi oglądających w miniony świat.”

Pejzaż z wiejskim kościółkiem

Obrazy Jana Krzyszkowskiego wystawiane były we Lwowie i w Krakowie, w ramach wystaw zbiorowych zrzeszenia artystycznego „Zwornik”, którego był członkiem. Oprócz tego pokazywano je na wystawach indywidualnych: w Pszczynie (w 1936 roku) i dwukrotnie w Myślenicach – w 1985 i 2013 roku (w Domu Greckim).

Portret Anny Zając (siostry artysty)
1937 ze zbiorów Anny Michalik

Wykorzystano niepublikowane informacje ustne od potomków Jana Krzyszkowskiego oraz Marii Biel i Anny Michalik.

Malarz Michał Kręcioch

Michał Kręcioch to przedstawiciel bardzo licznego i rozgałęzionego choczeńskiego rodu. 
Urodził się w Choczni Górnej pod koniec września 1900 roku (26 września według metryki chrztu lub 29 września według innych danych).
Jego ojciec Franciszek był karczmarzem, sklepikarzem, kościelnym kantorem (śpiewakiem) i przewodnikiem pielgrzymek z Choczni do Kalwarii Zebrzydowskiej oraz Częstochowy. 
Matka Michała- Maria pochodziła z rodziny Romańczyków i oprócz prac gospodarskich zajmowała się sklepem, domem i dziewięciorgiem dzieci.

Po ukończeniu szkoły podstawowej w Choczni Michał pomagał rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa rolnego. 
W 1917 roku został powołany do armii austriackiej i brał udział w walkach na froncie we Włoszech. Wraz z nastaniem niepodległej Polski znalazł się w szeregach sił zbrojnych RP. W 1920 roku był dwukrotnie ranny, a w 1922 roku został zdemobilizowany i wrócił do Choczni. 
Zaangażował się wtedy w działalność choczeńskiego teatru amatorskiego, jako aktor i autor dekoracji. Namalowany przez niego krajobraz górski na tylnej ścianie sceny w budynku choczeńskiego „Sokoła” zachował się przez długie lata. 
W 1925 roku studiował w Wolnej Szkole Malarstwa w Krakowie, a od 1926 roku w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Te studia pod kierunkiem między innymi: Władysława Jarockiego, Ignacego Pieńkowskiego i Wojciecha Weissa zajęły mu sześć lat, absolutorium uzyskał ostatecznie w 1932 roku. 

Przez okres studiów utrzymywał się malując obrazy na potrzeby Polonii amerykańskiej, jego pejzaże i obrazy o tematyce patriotycznej były wówczas rozprowadzane w USA przez choczeńskich emigrantów. Także w czasie studiów, w 1929 roku, był członkiem stowarzyszenia artystycznego „Złoty Róg”, a po ich ukończeniu uczestnikiem grupy literacko-plastycznej „Czartak II”, utworzonej pod patronatem Emila Zegadłowicza. 

"Czartak II" organizował spotkania autorskie, wystawy oraz prelekcje propagujące zagadnienia sztuki. Obok Michała Kręciocha należeli do tej grupy tacy artyści, jak między innymi: Wincenty Bałys, Roman Brańka, Kazimierz Foryś, Ludwik Jach, Józef Jura, Franciszek Suknarowski i Karol Malczyk.

W czerwcu 1933 roku prace Michała Kręciocha i innych członków grupy "Czartak II" wystawiane były w Wadowicach w górnej sali „Sokoła” (obecnie Wadowicki Dom Kultury) 

Trzy lata po dyplomie ASP Michał Kręcioch został absolwentem Szkoły Sztuk Zdobnych i Przemysłu Artystycznego w Krakowie (1935). Po uzupełnieniu studiów pedagogicznych uczył rysunku. Przed II wojną światową znalazł się w gronie nauczycielskim IV Gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Warszawie, gdzie był profesorem rysunku między innymi Zbigniewa Widlarza, późniejszego powstańca warszawskiego, którego pochodzący z Choczni ojciec Wojciech Widlarz pracował wtenczas w Ministerstwie Obrony. 

Po wybuchu II wojny światowej Michał Kręcioch brał czynny udział w kampanii wrześniowej 1939 roku i w walkach pod Rawą Ruską został ranny w lewą rękę. 
W czasie okupacji niemieckiej przebywał w Krakowie, gdzie pracował w spółdzielni transportowej „Zespół”, śpiewał w chórze „Echo” i uczestniczył w konspiracyjnym ruchu oporu. Z tego powodu został aresztowany w 1943 roku, osadzony w krakowskim więzieniu przy ulicy Montelupich i brutalnie przesłuchiwany przez Gestapo. Podczas przewożenia go  z innymi więźniami do Majdanka uciekł z transportu i ukrywał się do zakończenia wojny. 
W drugiej połowie lata czterdziestych XX wieku pracował ponownie w Krakowie w spółdzielni transportowej, po czym wyjechał do Warszawy. W 1955 roku został odznaczony medalem „10-cio lecia Polski Ludowej” na wniosek Centralnego Związku Spółdzielczości Pracy, a rok później ożenił się z Ireną z Badowskich, z którą doczekał się dwóch córek. 

Zmarł w wieku niespełna 84 lat, 5 lipca 1984 roku. 

Jego młodszy kolega Józef Turała tak pisze o nim w „Kronice wsi Chocznia” w 1977 roku:

„Chcę nadmienić, że Michał był ogólnie lubiany przez nas, był to dobry i uczynny kolega i dzisiaj zawsze z wielkim sentymentem mówi on o rodzinnej wiosce Choczni oraz o wszystkich, z którymi tak dobrze żył”.

Artyści i twórcy związani z Chocznią

Emanuel Luftglas - malarz i scenograf z Choczni

autoportret

W 1816 roku w choczeńskich kościelnych księgach metrykalnych odnotowano po raz pierwszy obecność mieszkańców wyznania mojżeszowego narodowości żydowskiej.

A dokładnie osiemdziesiąt lat później (w 1896 roku) przyszedł na świat w Choczni jeden z najwybitniejszych przedstawicieli tej społeczności- Emanuel Luftglas, syn Dov-Bar Luftglasa i Estery z domu Sheingut. Nie jest to fakt powszechnie znany- co prawda niektóre izraelskie źródła encyklopedyczne podają jako miejsce jego urodzenia miejscowość o podobnej nazwie (Hotz’niah lub Bhotznia), ale położoną gdzieś w … Rosji.

Emanuel, zwany w Choczni Mańkiem, już od dziecka wykazywał duży talent malarski. Gdy miał 13 lat namalowane przez niego obrazy zobaczył znany niemiecki mecenas kultury i zachwycony talentem Mańka namówił jego rodziców, aby wysłali syna na studia artystyczne do Lipska, które sam opłacił. Po ukończeniu w 1915 roku studiów w Königliche Akademie für graphische Künste und Buchgewerbe Emanuel Luftglas kontynuował naukę w Akademii Sztuk Pięknych w niemieckim Buxtehude, w specjalizacji scenografia teatralna. Jednocześnie pracował jako scenograf dla teatru i opery w pobliskim Hamburgu. W 1925 roku powrócił do niepodległej Polski. Wkrótce na zlecenie Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Kalwarii Zebrzydowskiej przyozdobił wnętrze miejscowej synagogi obrazami i ornamentami opartymi na motywach biblijnych. Ale w tym czasie pochłaniała go głównie działalność w ruchu syjonistycznym, dążącym do odtworzenia żydowskiej siedziby narodowej na terenach starożytnego Izraela. Na wezwanie syjonistów już w 1926 roku wyjechał na stałe do Izraela razem z pochodzącą z Wadowic żoną Miriam Amalią Haas (zwaną Malką), zamieszkał w Tel Awiwie i posługiwał się nazwiskiem Emanueli lub Emanuel. Dzięki emigracji uniknął tragicznego losu swoich sióstr Hanny i Friedy, które zginęły w czasie II wojny światowej. W Auschwitz zamordowany został również jego siostrzeniec, zaledwie dziesięcioletni Henryk.

Po przybyciu do Palestyny Luftglas wstąpił do trupy artystycznej, która założyła teatr "T.A.Y" (Izraelski Teatr Artystyczny). Później był także jednym z założycieli satyrycznego Teatru Matate („Miotła”) i jego stałym scenografem. Jednocześnie pracował dla teatru "Ohel”, Teatru Narodowego Habima i izraelskiej Opery. Jego zasługi dla nowoczesnego teatru izraelskiego są tak duże, że określa się go jako jednego z jego „ojców założycieli”.  Przez 25 lat był jedynym profesjonalnym scenografem w Palestynie, charakteryzującym się pomysłowością i oryginalnością, ale biorącym równocześnie pod uwagę ograniczenia budżetowe i dostępność materiałów.  Jako pierwszy użył obrotowej platformy scenicznej i zastosował rzutowanie na scenę slajdów lub fragmentów filmów. Oprócz tego udzielał się jako pedagog, wychowując całą rzeszę swoich następców.

Jako ciekawostkę można podać fakt, że podczas partii szachów na żywo, rozgrywanej w 1931 pomiędzy arcymistrzami Rubinsteinem i Marmaroszem, stroje żywych „figur szachowych” zostały zaprojektowane właśnie przez Emanueliego, czyli Emanuela Luftglasa.

jewishchesshistory.blogspot.com

Mimo tylu obowiązków związanych z pracą dla teatru Luftglas nie zaniedbywał malarstwa. Tworzył głównie w technice olejowej: pejzaże, portrety i sceny biblijne, wzorując się na renesansowych twórcach niderlandzkich.

Izraelskie Muzeum Narodowe

 Zmarł 14 września 1958 roku, a przygotowywane przez niego przez wiele lat opracowanie „Van Eyck i Vasari - im Lichte neuer Tatsachen” („Van Eyck i Vasari- w świetle nowych faktów”) ukazało się dopiero siedem lat później, wydane przez jego żonę i córkę.

Kilka prac malarskich Luftglasa znajduje się w kolekcji Izraelskiego Muzeum Narodowego, około setki szkiców krajobrazowych zgromadziło centrum Hmila’h, a jego twórczości malarskiej poświęcone były wystawy w 1959, 1964, 1978, 2001 i 2006 roku. Pozostawił również kilkaset szkiców scenografii teatralnych i kostiumów, wykonanych w pastelach lub farbami wodnymi.

W 2009 roku na domu w Tel Awiwie, przy ulicy Hermann Cohen 8, w którym zamieszkiwał Emanuel Luftglas, władze miejskie zawiesiły tablicę upamiętniająca jego postać. 

Choczeńscy Żydzi

Artyści i twórcy z Choczni

Artyści i twórcy związani z Chocznią

Zestawienie różnego rodzaju artystów i twórców związanych z Chocznią, obejmujące osoby zmarłe przed 2000 rokiem:

• Ignacy Balon (ok. 1863-?) rzeźbiarz-samouk i snycerz
• Ferdynand Balon (1898-1949) autor adaptacji i reżyser sztuki teatralnej "Hanusine wesele"
• Eugeniusz Bielenin (1891-1979) autor komedii i powieści sensacyjnej, malarz amator 
• Władysław Bielenin (1886-1941) aktor, autor sztuk teatralnych 
• Maria Bittner z domu Lipowska (1908-1988) aktorka i śpiewaczka w teatrze przy III Dywizji Strzelców Karpackich we Włoszech, absolwentka konserwatorium w Poznaniu i wokalistyki w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej
• o. Dominik (Franciszek) Dunin (1789-1832) kantor chóru oo. Paulinów w Częstochowie i muzyk kapeli zakonnej
• ks. Jan Guzdek (1876-1933) malarz/rzeźbiarz amator, autor poezji i powieści 
• Karol Guzdek (ok. 1877-1922) malarz portretów i obrazów o tematyce religijno-patriotycznej
• Franciszek Jaśmiński (Twaróg) (1906-?) rzeźbiarz, wykonawca mebli artystycznych
• Władysław Jeziorski (1882-1934) autor śpiewników, kompozytor melodii pieśni żołniersko- patriotycznych
• ks. Mateusz Jeż (1862-1949) poeta, autor słów kolędy "Nie było miejsca dla Ciebie"
• Marta Kajdas (1898-1983) malarka, autorka prac o tematyce religijnej 
• Jan Kobiałka (1893-1914) malarz i muzyk amator 
• Michał Kręcioch (1900-1984) artysta malarz, absolwent ASP w Krakowie
• Jan Kumala (Krzyszkowski) (1893-1944) artysta malarz, absolwent ASP w Krakowie
• Maria Latocha (1931-2003) poetka, autorka wierszy głównie o tematyce religijnej publikowanych w Carolusie
• Emanuel Luftglas (Emanuel) (1896-1958) artysta malarz, scenograf, "ojciec" teatru izraelskiego
• Mieczysław Łopata (1917-1985) rzeźbiarz
• Milada Malczyk z domu Pawlik (1911-1989) malarka fresków kościelnych
• Henryk Osuchowski (1878-?) autor „Niektórych opowieści i wierszy o Grunwaldzie w XV i XVI wieku”, twórca pisma literacko- naukowego
• Anna Otkowiez z domu Bryndza (1902-1979) muzyk uliczny w Paryżu
• Janina Podlodowska z domu Bielenin (1909-1992) poetka, autorka utworów prozatorskich i dramatycznych
• Józef Putek (1892-1974) autor książek i publikacji o tematyce historyczno- politycznej
• Tekla Romańczyk (1900-1994) artystka ludowa w dziedzinie haftu i szydełkowania
• Wiesław Ruliński (1904-ok.1970) muzyk orkiestrowy
• Władysław Świętek (1886-1956) autor wierszowanego pamiętnika z czasów wojny
• Edward Staniek (1912-1976) rzeźbiarz ludowy
• Aleksander Widlarz (1892-1969) autor legend dla dzieci, muzykant wiejski
• Jan Woźniak (1886-1918) poeta ludowy
• Józef Zając (1890-1974) atysta malarz,  absolwent ASP w Krakowie
• Robert Zanibal (1843-1878) autor opowiadań ludowo-historycznych
• Maria Zielińska (1923-1986) twórczyni szopek z lalkami
• Anna Zrazik (1895-1978) poetka i autorka aforyzmów

Zestawienie nie uwzględnia licznych organistów oraz dyrygentów i muzyków orkiestry Ochotniczej Straży Pożarnej w Choczni. Aktualizacje i uzupełnienia w miarę napływu nowych informacji.