Choczeńska kronika policyjna - część 4

"Dziennik Polski" z 11 września 1937 roku informował:

Napad bandycki pod Wadowicami

We Frydrychowicach do domu mieszkańca tejże wioski Józefa Juźki wtargnęli dwaj osobnicy, którzy po sterroryzowaniu domowników zabrali 40 złotych i kilka kop jaj. Zawiadomiona o napadzie policja z pomocą psa policyjnego przechwyciła bandytów w ich kryjówce. Jednego z nich Mariana Adamka z Choczni przyaresztowała. Za drugim czynione są poszukiwania.

"Altoona Tribune" z 20 października 1921 roku podawała:

6 października Mike Bonk (urodzony w 1883 roku w Choczni jako syn Jana Bąka i Franciszki z domu Kręcioch-uwaga moja) z East Juniata dokonał sprzedaży kwarty odurzającego trunku bez licencji i niezgodnie z prawem. Zakupu kontrolowanego dokonał konstabl Claire Franks, czego świadkiem był Harry C. Lonard. Dowody były wystarczające, by zatrzymać nielegalnego bimbrownika.

W 1984 roku w "Kronice Beskidzkiej" ukazała się następująca notatka:

Zwyrodnialec 

Niedawno przed Sądem Wojewódzkim w Bielsku-Białej stanął 34-letni Wiesław J. Prokurator oskarżył go o to, że w dniu 11 października ubiegłego roku w Choczni, działając ze szczególnym okrucieństwem, polegającym m.in. na duszeniu, grożeniu pozbawieniem życia oraz podawaniu lekarstw oszałamiających, doprowadził. 12-letnią uczennicę do poddania się czynowi lubieżnemu, a następnie odbycia z nim stosunku płciowego. Skutkiem stosowanej przemocy pokrzywdzona doznała obrażeń ciała, naruszających czynność jej narządów na okres poniżej 7 dni. Przestępstwa tego Wiesław J. dopuścił się przed upływem 5 lat od odbycia kary S miesięcy pozbawienia wolności za podobne przestępstwo. Sąd uznał oskarżonego winnym popełnienia opisanego wyżej czynu i skażał go na 6 lat pozbawienia wolności, zasądzając od niego 10 tysięcy złotych na rzecz Zarządu Miejsko-Gminnego PCK w Wadowicach. zobligował do pokrycia kasztów sądowych w wysokości 15.736 złotych oraz oddal go na okres 3 lat pod nadzór ochronny, polecając równocześnie powstrzymywanie się od nadużywania alkoholu. Wyrok w tej sprawie, która zbulwersowała wadowicką opinię publiczną. nie jest jeszcze prawomocny. 

Jan Kręcioch - legionista i kolejarz

Zdjęcie z archiwum Michelle Ferguson,
prawnuczki Jana Kręciocha

18 sierpnia 1893 roku w rodzinie Antoniego Kręciocha i jego żony Ludwiki z Kobiałków przyszedł na świat ich pierworodny syn, któremu nadali imię Jan. W metryce chrztu jego urodziny zapisano jednak pod datą o dwa dni późniejszą.

Młody Kręcioch ukończył czteroklasową szkołę ludową w Choczni i pomagał rodzicom w pracy na roli.

W lipcu 1912 roku wstąpił do choczeńskiej Sokolej Drużyny Polowej, kierowanej przez Anastazego Bielenina.

Była to paramilitarna organizacja, której celem było przygotowanie młodych ludzi do walki o niepodległość. Członkowie SDP dbali o utrzymanie tężyzny fizycznej i odbywali w Choczni ćwiczenia w posługiwaniu się bronią palną.

Okazja do walki o niepodległość pojawiła się już po dwóch latach, wraz z wybuchem I wojny światowej. Wielu choczeńskich "Sokołów" wstąpiło wówczas do Legionów Polskich, a wśród nich znalazł się również Jan Kręcioch.

Legionistą został 21 sierpnia 1914 roku. Przydzielono go do służby w szwadronie kawalerii legionowej, który w listopadzie 1915 roku włączony został do 2 Pułku Ułanów Legionów Polskich. W 1915 roku Jan Kręcioch został ranny i praktycznie do końca 1916 roku przebywał najpierw w szpitalu w Lublinie, a następnie na rekonwalescencji. 

8 stycznia 1919 roku Kręcioch zgłosił się na ochotnika do służby w Wojsku Polskim. Trafił do 2 Pułku Szwoleżerów, z którym brał udział najpierw w walkach z Ukraińcami, a następnie w przejmowaniu Pomorza z rąk zaborcy pruskiego. 2 stycznia 1920 roku został zdemobilizowany, a 13 dni później poślubił swoją rówieśniczkę Stefanię Józefę Stando. Młody małżonek imał się różnych zajęć- pracował jako rolnik, robotnik fabryczny i w charakterze listonosza. Ostatecznie w czerwcu 1920 roku zamieszkał w Mikuszowicach koło Bielska i zatrudnił się jako robotnik na stacji kolejowej w Bielsku. W lecie 1920 roku Jan Kręcioch został ponownie powołany do służby wojskowej i do 21 stycznia 1920 walczył z bolszewikami jako wachmistrz 3 Pułku Strzelców Konnych. 

Po zakończeniu walk Kręcioch powrócił do pracy na kolei i 22 listopada 1922 roku złożył przysięgę służbową. W 1928 roku po złożeniu odpowiednich egzaminów rozpoczął pracę w charakterze telegrafisty na stacji w Bielsku, a rok później został prowizorycznym stacyjnym.

Rozporządzeniem Prezydenta RP z 10 lipca 1933 roku odznaczono go Krzyżem Niepodległości.

W 1934 roku został mianowany etatowym stacyjnym w Bielsku z pensją 125 złotych + 100 złotych zasiłku wyrównawczego. Deklarował wówczas, że posiada w 1/10 praw do własności domku drewnianego w Choczni (po rodzicach) oraz 3 i 3/4 morgi pola, ale nie czerpie z tego faktu żadnych korzyści.

Do 1939 roku jego praca na kolei była na ogół dobrze oceniana przez przełożonych, choć kilkakrotnie otrzymał upomnienia i kary na łączną kwotę 8 złotych i 56 groszy, głównie z powodu mylnego odczytania wiadomości telegraficznej lub opóźnienia w jej przekazaniu.

Oprócz pracy zawodowej Jan Kręcioch działał ponadto aktywnie w bielskim oddziale Związku Legionistów Polskich.

W czasie II wojny światowej Kręcioch został wysłany przez niemieckich okupantów do pracy przymusowej. Pracował jako drwal w Niemczech i w lasach koło Wapienicy.

Po wojnie powrócił do pracy w PKP, aż do emerytury w 1953 roku.

Zmarł 11 kwietnia 1958 roku i został pochowany na cmentarzu w Bystrej.

Z żoną Stefanią Józefą doczekał się dziesięciorga dzieci- 6 córek (Elżbiety, Zofii, Wandy, Heleny, Elżbiety II i Jadwigi) oraz 4 synów (Stanisława, Jana, Władysława i Kazimierza). Tylko najstarsza Elżbieta urodziła się w Choczni, pozostałe dzieci już w Mikuszowicach.

Po śmierci pierwszej żony na początku II wojny światowej Jan Kręcioch ponownie wstąpił w związki małżeńskie z Julią z Wolskich.

Dziś jego potomkowie po córce Zofii zamieszkują nawet w Australii.

Cudzoziemcy odwiedzający Chocznię w latach 1966-1972

Rejestrowaniem pobytu cudzoziemców w Choczni w latach 1966-1972 zajmowała się urzędniczka gromadzka Janina Matura.

W rozpatrywanym czasie odnotowano 128 pobytów cudzoziemców w Choczni, na tyle długich, że podlegały obowiązkowi meldunkowemu.

Najwięcej cudzoziemców zameldowano w 1971 roku - 32 osoby, a najmniej w 1970 roku- 10 osób.

Cudzoziemcami przybywającymi do Choczni byli na ogół emigranci z Choczni posiadający obce obywatelstwo oraz członkowie ich rodzin. 

Zdecydowanie przeważali obywatele USA i Francji (po 42 osoby).

Pozostali wywodzili się z:

- Wielkiej Brytanii 20 osób,

- Kanady 16 osób,

- Związku Radzieckiego 3 osoby,

- Niemieckiej Republiki Demokratycznej 2 osoby,

- Austrii i Urugwaju po 1 osobie; jedna osoba miała ponadto status bezpaństwowca.

Zestawienie nazwisk cudzoziemców odwiedzających Chocznię- lista obejmuje mniej niż 128 osób wykazanych w meldunkach, ponieważ niektórzy przyjeżdżali do Choczni wielokrotnie.

• Józef, Władysława i Kazimiera Balon Kanada
• Anatol, Marian i Irena Bandoła USA
• Stanisław Baster Francja
• Stanisław, Mieczysław, Ireneusz, Janusz, Józef, Halina, Barbara Bator Wielka Brytania
• Edward, Mira i Jadwiga Bator USA
• Friedrich Bayer Austria
• Aniela i Józefa Bożok Związek Radziecki
• Jan, Edmund, Afreda i Maria Bratek Francja
• Maria i Franciszek Bryndza Francja
• Antoni Calep Francja
• Stanisława Danisz Wielka Brytania
• Edward i Józef Drapa USA
• Edward Drożdż USA
• Julian, Mieczysław, Anna, Regina, Elżbieta, Rozalia Drożdż/Droze Francja
• Balbina Dynan USA
• Jan Faber bezpaństwowiec
• Lucyna Haliełowicz Związek Radziecki
• Paweł Idec USA
• Fryderyk, Wanda i Jacqueline Kaczor Francja
• Władysława Karawacki Urugwaj
• Frank Karpala Kanada
• Franciszek, Agnes, Francis, Eryk i Elizabeth King USA
• Barbara Konopka USA
• Maria Kręcioch Francja
• Stanisław Kryjak USA
• Józefa Kutnia Francja
• Edward, Krzysztof i Helena Kwiatkowski Francja
• Michał, Michalina, Józef i Aniela Lalik Francja
• Jacqueline Legris Francja
• Sandra Ochman USA
• John i Julia Mrzygłód USA
• Władysław, Anna i Krystyna Nowak Wielka Brytania
• Ludwik, Leon i Maria Piórkowski Francja
• Tadeusz Ramęda USA
• Stella Rzewska USA
• Jan Skrzynecki Francja
• Franciszek, Ronnie, Frank i Honorata Srokosz Kanada
• Włodzimierz i Maria Szczur Kanada
• Józefa Walker Kanada
• Stanisław i Irena Widlarz Wielka Brytania
• Władysław, Józef i Hermina Widlarz USA
• Ludwik, Stanisław, Krystyna i Helena Wiktor Francja
• Jan i Franciszka Włodarczak Francja
• Katarzyna Wnuczek USA
• Manfred i Anna Wolff NRD
• Henryk, Anna i Sandra Woźniak USA
• Franciszka Wójcik USA
• Jan, Ryszard, Andrzej i Mirosława Zając USA
• Teodor Zięba Kanada

Dawni właściciele obecnych parcel budowlanych - Osiedle Ramendowskie

Czyją własnością w połowie XIX wieku były parcele, na których stoją obecnie domy mieszkańców Choczni?

Kontynuacja wcześniejszych notatek - tym razem Osiedle Ramendowskie:

• os. Ramendowskie 1; 2; 3 - Franciszek Kręcioch
• os. Ramendowskie 4; 5; 6; 7; 16; 17 - Michał Ścigalski
• os. Ramendowskie 8; 10; 12; 13; 15  - Antoni Ramenda
• os. Ramendowskie 18; 19; 21; 22; 24; 26 - Jan Ścigalski
• os. Ramendowskie 20; 25; 27; 27A - Jakub Cibor
• os. Ramendowskie 23 - Franciszek Cibor (spod nr 40)
• os. Ramendowskie 28; 30; 31 - Ignacy Klaczak
• os. Ramendowskie 31A; 31B; 33; 34; 35; 36 - Józef Szczur
• os. Ramendowskie 37; 39; 39A - Wincenty Bąk
• os. Ramendowskie 40; 41; 42; 43 - Szczepan Graboń
• os. Ramendowskie 44; 44A; 45; 45A; 46; 46A; 47; 48 - Melchior Styła
• os. Ramendowskie 49; 50; 51; 52; 53 - Franciszek Wątroba
• os. Ramendowskie 54; 55; 56; 57; 57A - Michał Rzycki
• os. Ramendowskie 60 - Wawrzyniec Zając
• os. Ramendowskie 61; 62; 63; 65 - Jan Ramenda
• os. Ramendowskie 64 - Stanisław Cibor
• os. Ramendowskie 67; 71 - Józef Kulczyk
• os. Ramendowskie 68; 69 - Marek Cibor
• os. Ramendowskie 70; 73 - Sebastian Dąbrowski (spod nr 49)
• os. Ramendowskie 74; 75; 76 - Jan Wcisło
• os. Ramendowskie 79; 81 - Jan Kolber
• os. Ramendowskie 79A - Jan Kolber, Błażej Paterak
• os. Ramendowskie 82; 83 - Sebastian Dąbrowski (spod nr 258)
• os. Ramendowskie 84 - Franciszek Cibor (spod nr 258b)
• os. Ramendowskie 85; 86 - Jan Paterak
• os. Ramendowskie 88, 92; 93, 94; 95 - Jan Wcisło (spod nr 52)
• os. Ramendowskie 89 - Sebastian Szczur
• os. Ramendowskie 97; 97A - Marcin Szczur
• os. Ramendowskie 98; 99; 100; 101; 104 - Piotr Rokowski
• os. Ramendowskie 102; 103 - Tomasz Łuszczyński

Lista do głosowania w referendum ludowym w 1946 roku

Na 30 czerwca 1946 roku Krajowa Rada Narodowa wyznaczyła termin głosowania w referendum ludowym, w którym dorośli obywatele Polski (powyżej 21 lat) mieli udzielić odpowiedzi na trzy pytania:

1. Czy jesteś za zniesieniem Senatu?
2. Czy chcesz utrwalenia w przyszłej Konstytucji ustroju gospodarczego, zaprowadzonego przez reformę rolną i unarodowienie podstawowych gałęzi gospodarki krajowej, z zachowaniem ustawowych uprawnień inicjatywy prywatnej?
3. Czy chcesz utrwalenia zachodnich granic Państwa Polskiego na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej?

Chocznia wraz z Kaczyną tworzyła jeden obwód wyborczy.

Do 31 maja 1946 roku sporządzono spis uprawnionych do głosowania, w którym znalazło się 1731 mieszkańców Choczni.

To zestawienie jest ciekawym źródłem wiedzy na temat ówczesnych mieszkańców wsi.

Najstarszą osobą uprawnioną do głosowania była Maria Targosz spod numeru 17, licząca sobie 91 lat.

Oprócz niej jedynie 22 osoby przekroczyły 80 rok życia,  a przeciętny choczeński głosujący miał 44 lata, czyli urodził się w 1902 roku.

75 % ówczesnych choczeńskich wyborców urodziło się przed wybuchem I wojny światowej, a prawie 42% jeszcze w XIX wieku.

Aż 57% wyborców w Choczni to kobiety- na ten wynik duży wpływ miała z pewnością niedawno zakończona wojna i obowiązkowa służba wojskowa części choczeńskich mężczyzn.

Najczęstsze nazwiska w spisie to:

63- Bryndza
48- Guzdek
52- Widlarz
37- Bąk
36- Kręcioch,Wcisło
35- Zając
33- Ramenda,Woźniak
26- Wójcik
23- Gawęda, Byrski
22- Dąbrowski, Góralczyk, Nowak
21- Świętek
20- Balon, Burzej, Szczur
19- Bandoła, Góra, Romańczyk
18- Gazda, Pindel
16- Drapa, Płonka, Stuglik
15- Kolber

Natomiast pełne zestawienie nazwisk głosujących przedstawia się następująco- pogrubiono nazwiska, których brak w spisie wyborców z 1973 roku:

Aksak, Andrzejczyk, Augustynek, Augustyniak, Ast

Babiński, Bajorski, Balon, Baluś, Bałys, Banaś, Bandoła, Bania, Bańdo, Barcik, Bargiel, Baster, Bator, Bąk, Bednarz, Bernacik, Bębenek, Białorczyk, Biel, Biłka/Biłko, Bizoń, Bochorski, Bogunia, Borek, Brańka, Brońka, Bryndza, Bryzek, Buldończyk, Buliński, Burek, Bursztyński, Burzej, Burzyński, Buśko, Bylica, Byrski

Cap, Chmiel, Cholewa, Cholewka, Chrapkiewicz, Chruszcz, Chwalibóg, Cibor, Ciejek, Copija

Czaicki, Czapik, Czarny, Czech, Czechowicz

Dąbrowski, Dębak, Dębowski, Doliński, Drabek, Drapa, Drazgacz, Drozdyk, Drożdż, Duda, Dyba, Dyrcz, Dziadek
Elżbieciak

Faber, Fajfer, Fiałek, Ficek, Fila, Filek, Foryś, Frączak, Fujawa

Gajowiec, Gancarz, Garus, Garżel, Gaszman, Gawęda, Gawroński, Gazda, Giełdoń, Gondko, Góra, Góralczyk, Górkiewicz, Grabiec, Graboń, Graca, Gregorczyk, Grupka, Grzywa, Guzdek, Gzela

Habina, Hałat, Hankus, Hanusiak, Hardek, Harnik, Hatłas, Hereda, Hojny, Holcman, Homel, Hrycak

Jabłoński, Janik, Janoszek, Janus, Jarek, Jastrzębski, Jędrzejowski, Jończyk, Jura

Kaczor, Kapała, Kasperek, Kasprzycki, Kaszuba, Kaszycki, Kencki, Kizner, Klaczak, Klisiak, Kłeczek, Kobiałka, Koczurek, Kolak, Kolasa, Kolber, Kołodziej, Koman, Konik, Korkulewski, Korzenny, Korzeń, Kosowski, Kosycarz, Kot, Kożuch, Kraus, Kręcioch, Królewski, Królik, Kryjak, Kubasiak, Kudłacik, Kulig, Kuliński, Kusiak, Kuwik, Kwarciak, Kwaśny

Lach, Lasek, Latocha, Legut, Lenart, Leśniak, Ligięza, Lipowski, Lisak

Łabęcki, Łomzik, Łysoń

Maj, Malata, Malinowski, Małysa, Marczyński, Mastek, Matejko, Matusiak, Matuśniak, Mąka, Michalak, Michalik, Michałek, Migdałek, Mikołajek, Mirek, Mirowicz, Miska, Miś, Mizera, Mlak, Mojski, Mrajca, Mrzygłód, Mularczyk

Nestoruk, Nęcek, Nikiel, Nosal, Nowak, Nowakowski, Nowiński

Oboza, Ochman, Odrobina, Ogiegło, Oleksy, Olszowski

Pacek,  Paleczny, Palewicz, Palichleb, Palus, Pamuła, Panek, Pasternak, Paterak, Pawlik, Pędziwiatr, Pękala, Piątek, Piegza, Pietras, Pietruszka, Pilarz, Pindel, Piwowarczyk, Placek, Pławny, Płonka, Płużek, Polak, Ponikiewski, Popiołek, Poradzisz, Porębski, Ptaszek, Putek, Pyka, Pytel

Radwan, Rajda, Ramenda, Ramza, Rokowski, Roman, Romańczyk, Romański, Rudzicki, Ruła, Rusin, Rusinek, Rzycki

Sarlej, Sarna, Schabowicz, Sępek, Sikora, Siwiec, Skoczylas, Skowron, Skupień, Słaboń, Smaza, Smolec, Sopicki, Sordyl, Spisak, Spytkowski, Stanek, Staniek, Strzeżoń, Studnicki, Stuglik, Styła, Stypuła, Suchan, Suchobiecki, Surzyn

Szafran, Szatan, Szczerbowski, Szczur, Szczygieł, Szewczyk, Szlagor, Szot, Szustak, Szymocha, Szymonek

Ścigalski, Świątek, Świerkosz, Świętek

Taborski, Tarasek, Targosz, Tatar, Trzaska, Turała, Turek, Twaróg, Tyralik

Urbański

Waligóra, Walter, Wandor, Warmuz, Warowny, Warta, Wawer, Wądrzyk, Wątor, Wątroba, Wcisło, Wenda, Wider, Widlarz, Wiktor, Włodarczyk, Wnęczak, Wojewodzic, Wojtala, Wojtyła, Wolas, Woźniak, Woźny, Wójcicki, Wójcik, Wróbel, Wymysło

Zadora, Zając, Zajda, Zajgier, Zawada, Zawiła, Zieliński, Zięba

Żabiński, Żak, Żurek

Najczęstsze imiona kobiece:

193- Maria

85- Anna

65- Helena

53- Franciszka

39- Aniela, Wiktoria

37- Józefa

34- Stefania

28-Agnieszka

27- Elżbieta

24- Zofia

20- Balbina, Tekla

Najczęstsze imiona męskie:

121- Jan

106- Józef

79- Franciszek

60- Stanisław

49- Władysław

32- Antoni

17- Piotr, Wojciech

16- Andrzej, Ludwik

15- Tadeusz

14- Karol

13- Michał, Stefan

Uwzględniono mieszkańców 449 domów o numerach od 1 do 625 (z przerwami w numeracji).

Pomoc UNRRA dla Choczni w 1946 roku

UNRRA, czyli United Nations Relief and Rehabilitation Administration- po polsku Administracja Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy powstała w 1943 roku i miała zgodnie z nazwą na celu udzielanie pomocy obszarom wyzwolonym w Europie i w Azji po zakończeniu II wojny światowej.

Akcja pomocowa zakończyła się z końcem 1946 roku, ponieważ na jej kontynuację nie wyraziły zgody ówczesne władze Polski, traktujące wsparcie UNRRA jako formę ingerencji w suwerenność kraju.

Pomoc UNRRA dotarła również do Choczni.

W archiwach państwowych zachowały się zaledwie dwa protokoły dotyczące rozdziału darów UNRRA w Choczni, ale ze wspomnień chocznian wynika, że ta akcja pomocowa miała znacznie szerszy zasięg i nie obejmowała tylko odzieży, ale również: żywność, pasze, zboże, leki, zwierzęta gospodarskie i sprzęt rolniczy.

Pomoc UNRRA dla Choczni docierała za pośrednictwem starostwa powiatowego. Jej sortowania i rozdziału dokonywała Gminna Komisja Opieki Społecznej.

W protokole z 3 sierpnia 1946 roku znajdują się podpisy: Leona Bąka (w zastępstwie wójta), Józefa Malaty, Bolesława Zająca i Józefa Góry-  referenta opieki społecznej.

Otrzymane 436 sztuk odzieży rozdzielono do 24 sierpnia pomiędzy 88 osób/rodzin o nazwiskach: Bandoła, Bąk, Brańka, Bryndza, Buldończyk, Burzej, Bylica, Byrski, Dąbrowski, Dębak, Drapa, Dukała, Dziadek, Elżbieciak, Fiałek, Gancarz, Gawenda, Gazda, Góralczyk, Graboń, Guzdek, Jończyk, Kalemba, Koczurek, Kolber, Koman, Kręcioch, Królewski, Lach, Łysoń, Nestoruk, Nowak, Ogiegło, Okruta, Oleksy, Pacek, Paterak, Pawlik, Pindel, Pisz, Płonka, Ramenda, Ramza, Romańczyk, Rudzicki, Rusin, Sarlej, Siwiec, Skirło, Skupień, Spisak, Spytkowski, Stuglik, Stypuła, Targosz, Urbański, Wawer, Wcisło, Widlarz, Woźniak, Wójcik, Zając, Żak i Żurek.

Przedmiotem rozdziału były zaś: bielizna dziecięca, bluzki damskie, czapeczki dziecięce, halki, kalesony, kamizelki, płaszcze damskie, dziecięce i kąpielowe, reformy damskie, skarpetki, swetry, spodnie, spódnice, wiatrówki, suknie damskie i buty.

Natomiast drugi zachowany zestaw dokumentów dotyczy pomocy z 27 września 1946 roku.

Tym razem rozdzielono 78 sztuk odzieży (koszul, płaszczy, marynarek, bluzek i spódnic) oraz 114 par butów pomiędzy 85 potrzebujących- wdowy, sieroty i uboższe rodziny.

Pojawiają się wśród nich także inne nazwiska, niż w poprzednim przypadku: Cap, Hereda, Jastrzębski, Lipowski, Szymonek, Ścigalski, Wenda, Wnętrzak i Zawiła.

Sortowania i rozdziału dokonały te same osoby, co wcześniej, z tym że zamiast Leona Bąka na dokumencie widnieje podpis wójta Józefa Guzdka.

Choczeńskie rody - Ramzowie

Nazwiska Ramza próżno szukać w najstarszych choczeńskich metrykach chrztów, małżeństw i zgonów z XVII wieku. Brak go również w najdawniejszych świeckich dokumentach dotyczących Choczni.

Po raz pierwszy odnotowane zostało w Choczni dopiero w drugiej  połowie XVIII wieku, przy okazji chrztów Macieja Ramzy (1754), syna Wojciecha (rodem z Frydrychowic) i Magdaleny z domu Nowak oraz Teresy (1765) i Filipa Ramzy (1768), dzieci tegoż Wojciecha i jego drugiej żony Agaty (z domu Figura).

Najbardziej znanym Ramzą w Choczni był wówczas krawiec Tomasz Ramza, który wraz z żoną Agatą z Woźniaków doczekał się w drugiej połowie XVIII wieku dziewięciorga dzieci. Jego córki wyszły za mąż za: Ramendę, a po jego śmierci Płonkę (Salomea), za Płonkę (Zofia), za Woźniaka (Barbara) i za Pindla (Agnieszka).

Natomiast nazwisko Ramza na następne pokolenia przenieśli synowie Tomasza: Błażej Ramza (mąż Agnieszki Pindel), Franciszek Ramza (mąż Zofii z Balonów-Dąbrowskich) i Jacenty Ramza (mąż Gertrudy Pindel). Potomkowie Franciszka żyją w Choczni do dziś.

Nie wiadomo, gdzie urodził się ów Tomasz, głowa rodu Ramzów. Z metryk zgonów wynika, że w chwili śmierci w 1828 roku miał 80 lat, czyli jego urodzenie musiało przypadać na około 1748 rok.

Zamieszkiwał w domu numer 72 w Niwie Zakościelnej, czyli przy dzisiejszej Białej Drodze- obecnie na tej parceli stoi dom nr 112. Jego grunta w Roli Twarogowskiej rozciągały się od Choczenki, poprzez tereny przyległe do Konówki, po granice Zawadki (Górnicę). Uprawiał na nich żyto i owies, niewielką część posiadłości Ramzy stanowił sad nad Choczenką, łąki i część Lasu Granicznik przy granicy zawadzkiej.

Ponieważ w 1787 roku w przyległym domu (nr 73) zamieszkiwała wdowa po Wojciechu Ramzie, to można domniemywać, że Tomasz był jakoś powiązany rodzinnie z wymienionym wcześniej Wojciechem Ramzą. Mógł być nawet jego synem, a na pewno odziedziczył majątek Wojciecha.

Tomasz Ramza był znanym w Choczni darczyńcą na rzecz kościoła parafialnego. W księgach kościelnych zapisano, że w latach 1814-1825 wnosił stałe opłaty „na światło”, czyli rokrocznie fundował świece dla choczeńskiego kościoła. Ponadto w 1817 roku ufundował obraz pod chórem, na dwa lata przed śmiercią 1824 roku wespół z  "lekarzami ludzi" ofiarował olbrzymią kwotę prawie 500 florenów na przyozdobienie zwierciadłami "4 słupów na wielkim ołtarzu tudzież gzymsów na wielkim i dwóch pobocznych ołtarzach", a rok później za jego pieniądze wykonano obicie na żółto cyborium, czyli ażurowej obudowy ołtarza- kolumn podtrzymujących baldachim.

Oprócz Tomasza Ramzy i wdowy po Wojciechu pod koniec XVIII wieku zamieszkiwał w Choczni jeszcze jeden Ramza- pod numerem 145. Nosił również imię Wojciech, pochodził z Frydrychowic i po poślubieniu Ewy Jadwigi z Drapów (1782) gospodarował na tak zwanych przymiarkach w Niwie pod Sołtystwem. Ta para miała tylko dwóch zmarłych w dzieciństwie synów i dlatego nazwisko Ramza nie zachowało się wśród ich potomków. Wojciech z przymiarków musiał być jakoś powiązany rodzinnie z krawcem Tomaszem, skoro ten bywał chrzestnym jego dzieci.

Spisy płatników podatku kościelnego z początków XIX wieku potwierdzają, że wśród ówczesnych mieszkańców Choczni znajdowali się:

• Tomasz Ramza (krawiec) pod nr 72,
• Jacenty Ramza (syn Tomasza) pod nr 76,
• Jakub Ramza pod nr 94,
• Andrzej Ramza (wnuk Tomasza) pod nr 72.

Na temat własności Ramzów w Choczni wiele danych przynosi spis gruntowy z lata 1844-1852. „Grundparzellen Protocoll” podaje, że:

• spadkobiercą krawca Tomasza był jego wnuk Andrzej/Jędrzej (syn Franciszka), który posiadał po dziadku dom nr 72 i 9,5 morgi gruntu,
• Józef Ramza (syn Jacentego, a wnuk Tomasza) spod numeru 94 był właścicielem niespełna 8 mórg gruntu w Niwie Zakościelnej,
• najbardziej majętnym Ramzą był wtedy Szymon Ramza spod nr 145, właściciel ponad 10 mórg pól i łąk,
• niewielkie poletka w Zarębkach i Morgach należały do Jędrzeja Ramzy (lub Jędrzejów) spod numerów 275 i 277.

Do powstałych w 1844 roku Towarzystw Wstrzemięźliwości i Trzeźwości zapisało się siedmioro dorosłych Ramzów: Jędrzej, Tomasz, Józef, Wojciech, Zuzanna i dwie Marianny.

W 1875 roku nazwisko Ramza występuje w zestawieniu ofiarodawców na zakup i przeróbkę choczeńskich dzwonów kościelnych. Na ten cel złożyli się między innymi:

• Józef Ramza z synem Janem spod nr 120 (według nowej numeracji wprowadzonej w połowie XIX wieku),
• Jędrzej Ramza spod numeru 172- prawnuk krawca Tomasza,
• Szymon Ramza spod numeru 231.

W 1889 roku Ludwik Ramza z Choczni, prawnuk krawca Tomasza, zawarł związek małżeński w Żywcu i tam osiadł na stałe. Wiązało się to z pracą Ludwika, który służył u żywieckiego starosty Dunajewskiego.

Natomiast troje innych potomków krawca Tomasza – dzieci Jana i Tekli z domu Widlarz, wyemigrowało na stałe do Stanów Zjednoczonych Ameryki:

• Jan Ramza, urodzony w 1886 roku, wyjechał do USA w 1909 roku. Z żoną Zofią z Parzygnatów byli rodzicami 2 synów i 5 córek. Jan zmarł w 1940 roku w Streator,
• jego młodszy brat Franciszek Jan Ramza, urodzony w 1893 roku, dotarł do Ameryki w 1911 roku. Tam poślubił Annę z Parzygnatów, z którą doczekał się trojga dzieci. Pracował jako robotnik w American Bottle Co (1917), później był właścicielem sklepu spożywczego na Bronson Street w Streator w stanie Illinois (1942). W 1932 roku otrzymał amerykańskie obywatelstwo, dwukrotnie stawał do poboru do US Army (1917 i 1942), zmarł w 1967 roku,

Franciszek i Anna Ramza

• ich siostra Agnieszka Ramza, urodzona w 1895 roku, poślubiła w USA Gusa Burmana i urodziła mu troje dzieci. Zmarła w Streator w stanie Illinois w 1965 roku.

Na emigracji w Stanach Zjednoczonych znaleźli się również:

• Franciszek Józef Ramza, urodzony w Choczni w 1878 roku, mąż Karoliny z Dąbrowskich,
• Balbina Ramza, urodzona w Choczni w 1877 roku, żona Pawła Kierpca.

Natomiast na stały wyjazd za pracą do kopalni i hut północnych Czech zdecydowali się:

• Antoni Ramza (ur. w 1871 roku), mąż Teresy z domu Bogdanik,
• Jan Ramza (ur. w 1880 roku), mąż Weroniki Flak, którą poślubił w Śląskiej Ostrawie w 1913 roku.

W czasie I wojny światowej starszy szeregowy 56 pp Wojciech Ramza z Choczni, urodzony w 1888 roku, został ranny i dostał się do niewoli rosyjskiej, z której szczęśliwie udało mu się powrócić.

Kolejna wojna światowa przyniosła już niestety ofiary śmiertelne wśród choczeńskich Ramzów. Tomasz Ramza, urodzony wprawdzie we Frydrychowicach w 1877 roku, ale zamieszkały w Choczni, w 1941 został wysiedlony do Imielni, powiat jędrzejowski. Aresztowany za nielegalne przekroczenie granicy Generalnej Guberni i Rzeszy trafił do obozu koncentracyjnego w Auschwitz, w którym zginął. W 1948 roku został uznany sądownie za zmarłego. Jego dom w Choczni został zburzony w czasie wojny.

Tragiczny los spotkał również dziewięcioletnią Krystynę Ramzę. Jej rodzice- Jan i Zofia z Kwarciaków prowadzili przed wojną w Choczni sklep z wyszynkiem. Gdy w lutym 1945 roku powrócili z czteroletniego wysiedlenia, w ich domu opuszczonym przez Niemców doszło do wybuchu, w wyniku którego Krystyna straciła życie, a Zofia palec.

Według kwestionariuszy szkód wojennych z 1945 roku straty choczeńskich Ramzów wywołane przez II wojnę światową wynosiły:

• 15.000 złotych w przypadku Joanny Ramza z domu Lachendro spod numeru 429, głównie z tytułu utraty jedynego żywiciela i zniszczenia domu,
• 14.471 złotych w przypadku Wojciecha Ramzy spod numeru 118, głównie z powodu niewypłacenia należnych wynagrodzeń, wysiedlenia, uszkodzenia domu i strat w ziemiopłodach,
• 10.205 złotych +1500 złotych renty w przypadku Zofii Ramza spod numeru 201, głównie z powodu wysiedlenia i straty dziecka,
• 10.199 złotych w przypadku Władysława Ramzy spod numeru domu 586, głównie z powodu wysiedlenia i strat w inwentarzu żywym.

Nieco więcej osób o nazwisku Ramza wymienionych zostało na listach wyborców biorących udział w referendum ludowym w 1946 roku.

Byli to:

• Wojciech i Weronika Ramzowie spod nr 118,
• Zofia Ramza spod numeru 201,
• Teofil i Wiktoria Ramzowie spod numeru 427,
• Joanna i Joanna Ramza spod numeru 429,
• Władysław i Maria Ramzowie spod numeru 586.

27 lat później na listach wyborczych z 1973 znalazło się tylko troje Ramzów z Choczni: Władysław i Kazimiera spod numeru 519 oraz Weronika spod numeru 219- później po mężu Kornaś.

Warto dodać, że wymienieni wyżej Władysław i Weronika Ramza to w prostej linii potomkowie opisywanego wcześniej krawca Tomasza Ramzy z przełomu XVIII i XIX wieku.

Na początku XXI wieku w całej Polsce mieszkało 577 osób o nazwisku Ramza.

Najwięcej- bo 83- w powiecie wadowickim, a ponadto 36 osób we Włocławku, 34 w Nowym Sączu i 30 w powiecie oświęcimskim.

Oprócz tego odnotowano 47 osób o nazwisku Ramz, które również pojawiło się w Choczni w XIX wieku. Wojciech Rams lub Ramz pochodził z Zebrzydowic koło Kalwarii, był pracownikiem poczty w Wadowicach, a w Choczni znalazł się za sprawą małżeństwa z Marianną z Ciborów.

Teresa Kolber – autorka pracy doktorskiej o nazwiskach dekanatu wadowickiego, wywodzi pochodzenie nazwiska Ramza albo od gwarowego słowa „ramza” , czyli komar albo z niemieckiego słowa „rams” oznaczającego rodzaj gry w karty lub towar jubilerski, który wyszedł z mody. Tytułem uzupełnienia dodam, że słowo „Rams” w niemieckim to też określenie na czosnek niedźwiedzi.

Dawni właściciele obecnych parcel budowlanych - Osiedla Malatowskie i Komanie

Czyją własnością w połowie XIX wieku były parcele, na których stoją obecnie domy mieszkańców Choczni?

Kontynuacja wcześniejszych notatek - tym razem Osiedla Malatowskie i Komanie:

• os. Malatowskie 1 - Walenty Pietruszka
• os. Malatowskie 1A, 3, 4 - Szczepan Malata
• os. Malatowskie 2, 2A - Michał Szczur
• os. Malatowskie 6 - Szymon Maykut
• os. Malatowskie 8 - Antoni Zając
• os. Malatowskie 9, 10, 11 - Wawrzyniec Warmuz, Karol Cibor
• os. Malatowskie 12, 13 - Jakub Haczek (Chaczek)
• os. Malatowskie 15 - Wawrzyniec Krystian
• os. Malatowskie 16 - Ignacy Skoczylas
• os. Malatowskie 19, 20, 21, 22, 23 - Mikołaj Pietruszka
• os. Malatowskie 24 - Józef Korzeń
• os. Malatowskie 25, 25A, 26, 27, 30 - Szczepan Bandoła
• os. Malatowskie 32, 33, 36 - Maciej Bandoła
• os. Malatowskie 37, 38, 40 - Wojciech Bandoła
• os. Malatowskie 42, 43, 44 - Ignacy Kloss
• os. Komanie 1, 1A, 2 - Michał Woźniak
• os. Komanie 4, 33 - Antoni Bandoła
• os. Komanie 8, 9, 10, 27, 28, 29, 30, 35 - Józef Szymonek
• os. Komanie 11, 12 - Stanisław Gładysz
• os. Komanie 13, 26 - Kazimierz Bandoła
• os. Komanie 14, 17, 18 - Franciszek Bąk (spod nr 272)
• os. Komanie 16, 19 - Franciszek Bąk (spod nr 207), Andrzej Pietruszka
• os. Komanie 20 - Jan Koman
• os. Komanie 21, 22 - Jan Wątroba
• os. Komanie 25 - Andrzej Stankowicz
• os. Komanie 31 - Jan Woźniak
• os. Komanie 32, 34 - Wojciech Bandoła
• os. Komanie 36 - Maciej Bandoła
• os. Komanie 39 - Szczepan Bandoła
• os. Komanie 40, 41 - Józef Korzeń
• os. Komanie 43, 44 - Ignacy Skoczylas

Pochodzenie nazwy Zawale

Mierząca około 1400 metrów ulica Zawale w Choczni przebiega na prawie całej swej długości wzdłuż toru kolejowego.

Dlatego, gdy zastanawiamy się nad pochodzeniem nazwy Zawale, na myśl przychodzi nam właśnie nasyp, czyli wał tegoż toru kolejowego.

Zastanowić nas może jednak, dlaczego drogę przebiegającą wzdłuż wału toru kolejowego nazwano Zawalem, skoro w stosunku do zdecydowanej większości domów w Choczni usytuowana jest ona nie za lecz przed owym wałem. Dlaczego więc Zawale nie jest  Przedwalem lub Przywalem, jak wynikałoby to z postrzegania położenia tej drogi przez większość chocznian?

Gdyby hipoteza o pochodzeniu nazwy Zawale od wału linii kolejowej była prawdziwa, to nazwa ta nie miałaby zbyt długiej tradycji, gdyż linię kolejową przechodzącą przez Chocznie otwarto dopiero w 1888 roku.

Droga istniała oczywiście dużo wcześniej. Jej najdawniejszy przebieg można obejrzeć już austriackiej mapie sporządzonej pod kierownictwem podpułkownika Friedricha von Miega w latach 1779-1783.

Co ciekawe niewielki fragment tej drogi położony był rzeczywiście na północ od obecnej linii kolejowej, czyli po jej wybudowaniu, pozostał „za wałem” lub jak się to w Choczni mówi „za śtreką”.

Przed oddaniem do użytku Gościńca Cesarskiego w latach 80-tych XVIII wieku (ulica Kościuszki) dzisiejsze Zawale stanowiło część głównej drogi przebiegającej przez wieś, od granicy Wadowic, w kierunku kościoła parafialnego.

Rolę obwodnicy Choczni i głównego traktu komunikacyjnego pełniła wtedy droga nazywana do dziś Starym Gościńcem, od której w rejonie Bożej Męki odchodził „zjazd” w kierunku wsi, dochodzący właśnie do Zawala.

Do Zawala, którego nazwę możemy pisać bez cudzysłowu, ponieważ okazuje się, że określenie to funkcjonowało już wówczas !

Otóż w Metryce Józefińskiej, pierwszym urzędowym spisie własności, który właściciel Choczni Jan Biberstein Starowieyski i władze gminy popisały w listopadzie 1787 roku, natrafić możemy na nazwę „droga poza wałem zwaną”.

Nie ma wątpliwości, że nazwa „droga poza wałem” odnosi się do dużego fragmentu obecnego Zawala.
 „Drogą poza wałem” jest określana mianowicie droga w Niwie Dolniej od Wadowic, pomiędzy Choczenką a Starym Gościńcem, do której blisko granicy Wadowic dochodziły włości Wawrzeńczaków/Widlarzy, a następnie wszystkich kolejnych gospodarzy w Rolach: Śmierdzichowskiej, Nutowskiej i Kumorkowskiej, aż po posiadłość Franciszka i Pawła Wątrobów, usytuowaną w rejonie obecnego adresu Zawale nr 85.

Dalsza część tej drogi- w kierunku kościoła jest nazywana w Metryce Józefińskiej po prostu jako „droga przez wieś”.

Pojawia się jednak pytanie, skąd nazwa „droga poza wałem” i o jaki wał tu chodzi.

Odpowiedź na nie przynoszą kolejne zapisy w Metryce Józefińskiej.

Geometrzy dokonujący pomiarów odnotowali w metryce istnienie przykopy polnej, czyli wału ziemnego przy rowie, równoległego do „drogi poza wałem” a umiejscowionego pomiędzy nią i chałupami rolników, zgrupowanymi bliżej Choczenki.

Rolą tego rowu z wałem najprawdopodobniej było zbieranie wody spływającej z pól w czasie gwałtownych opadów i roztopów, w celu zabezpieczenia przed zalaniem niżej położonych chałup.

Czyli nazwa Zawale jest rzeczywiście z wałem związana, tyle że nie kolejowym i w zbliżonym do obecnego brzmieniu po raz pierwszy zapisano ją już 231 lat temu.