Choczeńskie rody - Pietruszkowie

Wprawdzie Pietruszkowie zamieszkują Chocznię nieprzerwanie od lat siedemdziesiątych XVII wieku (czyli czasów panowania króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego), to jednak z niejasnych przyczyn przez pierwsze kilkadziesiąt lat swojej obecności w Choczni rzadko chrzcili w niej dzieci i zawierali związki małżeńskie.

W choczeńskich księgach metrykalnych w XVII wieku odnotowano zaledwie jeden chrzest dziecka, którego rodzice nazywali się Pietruszka. Chrzest ten odbył się 6 sierpnia 1671 roku, a rodzicami ochrzczonego wówczas Walentego byli Tomasz i Anna Pietruszkowie. Następny pewny zapis nazwiska Pietruszka w księdze chrztów pojawia się dopiero w 1707 roku. W tym czasie na próżno szukać także Pietruszków wśród nazwisk rodziców chrzestnych, czy świadków przy ślubach.

Skąd zatem wiadomo, że Pietruszkowie w ogóle zamieszkiwali wtedy Chocznię, a nie tylko sporadycznie chrzcili w niej dzieci?

Otóż to nazwisko począwszy od 1670 roku, jest stale notowane w spisach płatników podatku kościelnego (taczma), sporządzanych przez choczeńskich proboszczów ks. Kacpra Sosina i ks. Wojciecha Ciołkowicza.

Rzadkie wymienianie w księgach metrykalnych nazwiska Pietruszka można próbować tłumaczyć w ten sposób, że Pietruszkowie pojawili się w Choczni rzeczywiście około 1670 roku i początkowo nie byli zbyt liczną rodziną, na dodatek chrzczącą dzieci i zawierającą  małżeństwa często poza Chocznią- na przykład w Wadowicach. Lub dzisiejsi Pietruszkowie zamieszkiwali w Choczni już wcześniej, ale zapisywani byli w księgach metrykalnych pod innym nazwiskiem, które stopniowo zostało zastąpione przez nowe miano Pietruszka.

Z wymienionych wyżej spisów płatników taczma wynika ponadto, że Pietruszkowie w latach 1670-1710 zamieszkiwali na pagórku nad Choczenką w dolnej części wsi (dzisiejsze Osiedle Malatowskie), a ich pola rozpościerały się w kierunku granicy z Zawadką.

Ponieważ zaś na obecnym Osiedlu Malatowskim mieszkali znacznie wcześniej niż Malatowie, czy każdy inny ród reprezentowany we współczesnej Choczni, to patrząc z tej perspektywy historycznie uzasadnioną nazwą tego osiedla mogłoby być równie dobrze Pietruszkowskie (i analogicznie Pagórek/Pagorek Pietruszkowski).

Dwóch osiemnastowiecznych Pietruszków zajmowało się tkactwem: Szczepan (ur. 1745), syn Jana oraz Marcin (ur. 1757), syn Marcina. Z kolei Franciszek Pietruszka (ok. 1700-1760), mąż Anastazji Sordelonki, pełnił funkcję choczeńskiego kościelnego.

W 1749 zmarła w sędziwym wieku  96 lat Regina Pietruszka, wdowa po Mikołaju (babka tkacza Szczepana) co pozwala oszacować jej rok urodzenia na około 1653.

Według Metryki Józefińskiej z lat 1785-1789 choczeńscy Pietruszkowie, czyli tkacze Szczepan i Marcin oraz Michał i Teresa, wdowa po Jakubie, żyli nadal na obszarze dzisiejszego Osiedla Malatowskiego, jak ich przodkowie przed 100 laty,.

Najbliżej Wadowic znajdowała się chałupa Michała Pietruszki, który w 1763 roku poślubił Łucję Malacionkę. Ci właśnie Michał i Łucja są przodkami wszystkich współczesnych choczeńskich Pietruszków. Co ciekawe, ich dzieci, a nawet wnuki bywały błędnie zapisywane pod nazwiskiem Malata. Datujące się od tych czasów związki Pietruszków i Malatów miały charakter nie tylko rodzinny, ale i sąsiedzki, a to za sprawą przyjęcia przez Michała Pietruszkę Wojciecha Malaty, młodszego brata Łucji, jako wspólnika do uprawianej roli i zamieszkania tegoż Wojciecha z rodziną w pobliżu Pietruszków.

W spisie płatników podatku kościelnego z 1803 roku, tym razem określanego jako messalia, a nie taczmo, figuruje troje Pietruszków:

• Łucja, wdowa po Michale,
• tkacz Marcin Pietruszka,
• Wincenty Pietruszka, młodszy brat Marcina.

Także w austriackim Grundparzellen Protocoll z lat 1844-1852 uwzględniono trzech Pietruszków, posiadaczy nieruchomości w Choczni:

• Andrzeja, syna Michała i Łucji,
• Mikołaja, syna Antoniego i wnuka Marcina,
• Walentego, syna Jacentego i wnuka Michała oraz Łucji.

Obszar gruntów każdego z nich przekraczał nieco choczeńską średnią.

Mikołaj Pietruszka, syn Antoniego, w 1875 roku ofiarował 3 złote reńskie na zakup nowych choczeńskich dzwonów i przelanie dotychczasowych. Oprócz uprawy roli zajmował się także murarką i w latach 1880-1885 jako majster murarski zasłużył się przy budowie aktualnego kościoła parafialnego. Był dwukrotnie żonaty: z Marianną z Malatów i Katarzyną z Woźniaków i z każdą z nich doczekał się pięciorga dzieci. Niestety żaden z jego pięciu synów nie dożył do wieku dorosłego i nazwisko Pietruszka w jego linii nie utrzymało się. Za to jego pra-pra-prawnukiem jest biskup Józef Guzdek.

Do budowy kościoła w Choczni przyczynił się również podwójci Szymon Pietruszka, syn Walentego (1840-1889).

Jeszcze przed I wojną światową w poszukiwaniu lepszych warunków życia opuścili Chocznię:

• Józef Pietruszka (1876-1918), który wyemigrował do USA,
• Piotr Pietruszka (ur. 1859), który jako konduktor kolejowy zamieszkał w Krakowie, gdzie doczekał się sześciorga dzieci.

Na początku dwudziestego wieku i w okresie międzywojennym osobami zaangażowanymi w działalność społeczną byli natomiast:

• Piotr Pietruszka, ur. w 1876 roku, członek zarządu Spółki Oszczędności i Pożyczek w Choczni,
• Szczepan Pietruszka, ur. w 1863 roku, zastępca przewodniczącego Spółki Oszczędności i Pożyczek (od 1917 roku) i członek urzędujący z uposażeniem 100 koron rocznie. Od 1920 roku przewodniczący zarządu tejże kasy (wpisany do rejestru w 1921 roku).
• Jan Łukasz Pietruszka, ur. w 1891 roku, członek choczeńskiej Sokolej Drużyny Polowej, starszy sierżant Legionów Polskich w czasie I wojny światowej (2 pułk piechoty, oddział broni maszynowej). W okresie międzywojennym naczelnik straży pożarnej w Choczni.

W okresie II wojny światowej wyróżnili się:

• Jan Pietruszka (ur. 1907), syn Józefa, żołnierz armii polskiej we Francji, wzięty do niewoli niemieckiej (1940) i osadzony w stalagu XIA,
• Julian Pietruszka (ur. 1913), syn Jana, żołnierz Armii Krajowej pseudonim „Wołowicz” i „Julian”, zaangażowany w pozyskiwanie broni od Niemców. Powstaniec warszawski, dowódca sekcji, a następnie dowódca drużyny w stopniu kaprala batalionu „Kiliński” Armii Krajowej- Wojskowa Służba Ochrony Powstania. Walczył w Śródmieściu Północ. Dostał się do niewoli (05.10.1944) i znalazł się w obozie jenieckim (stalag VII B Memmingen).

Według sporządzanych zaraz po wojnie kalkulacji strat i szkód powstałych w jej wyniku, skutki II wojny światowej dotknęły najbardziej pięć rodzin choczeńskich Pietruszków:

• Wojciecha Pietruszki spod numeru 678- wyliczone straty 24460 przedwojennych zł,
• Jana Pietruszki spod numeru 687- wyliczone straty 14992 przedwojennych zł,
• Józefa Pietruszki spod numeru 677- wyliczone straty 14138 przedwojennych zł,
• Stanisława Pietruszki spod numeru 555- wyliczone straty 12098 przedwojennych zł,
• Jana Pietruszki spod numeru 355- wyliczone straty 4639 przedwojennych zł.

Na listach do głosowania w referendum ludowym w 1946 roku znaleźli się:

• Józef, Helena, Anna, Wojciech i Maria spod numeru 19,
• Jan, Maria i Otylia spod numeru 538,
• Stanisław i Agnieszka spod numeru 213 (lub 215),
• Jan spod numeru 357.

Kontynuatorem pracy dawniejszych Pietruszków, którzy działali na rzecz choczeńskiej społeczności, był po II wojnie światowej Stanisław Pietruszka (1916-1994), z zawodu księgowy/ekonomista, współinicjator wznowienia działalności Ochotniczej Straży Pożarnej po 1945 roku i jej pierwszy powojenny prezes. 

W 1950 roku został członkiem Komitetu Funduszu Odbudowy Szkół. Od grudnia 1954 roku był członkiem Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej, odpowiedzialnym za wykonanie planów budżetowych i finansowych. Od 1956 roku był ponadto ławnikiem Sądu Powiatowego w Wadowicach, a od 1958 roku ponownie radnym gromadzkim.

Stanisław Pietruszka był ojcem siostry Marianny (Marii Wandy) Pietruszka (1943-2018) zakonnicy ze zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo (link).

Na koniec 2017 roku mieszkało w Polsce 6156 Pietruszków obojga płci. Najwięcej w województwie śląskim – 815, małopolskim- 729 i mazowieckim 694.

Językoznawcy wywodzą nazwisko Pietruszka albo od nazwy rośliny uprawnej, rosnącej dziko na Bałkanach i Półwyspie Apenińskim (słowo to zanotowano w języku polskim po raz pierwszy w 1472 roku) albo od zdrobnienia imienia Piotr.

W jednym i drugim przypadku w nazwie występuje pierwotny rdzeń –petros, czyli po grecku skała.