Choczeńskie rody- Hatłasowie

Hatłasowie pojawili się w Choczni w pierwszej połowie XVIII wieku. Początkowo ich nazwisko zapisywano jako Atłas, później na przemian jako Atłas lub Hatłas, a dopiero w XIX wieku utrwaliła się ostatecznie forma gwarowa Hatłas. Językoznawcy nazywają taki proces fonetyczny, polegający na pojawieniu się etymologicznie nieuzasadnionej głoski na początku wyrazu, jako proteza językowa, a początkowa faza wymowy inicjalnej samogłoski „a” w postaci przypominającej dźwięk „h” określany jest jako przydech inicjalny lub preaspiracja. 

Pierwszym znanym Atłasem/Hatłasem w dziejach Choczni był Stanisław, który w 1721 roku poślubił w miejscowym kościele miejscową dziewczynę Zofię Kręcioch. Ta para małżeńska nie zamieszkała jednak prawdopodobnie w Choczni. Natomiast pewny początek ciągłej obecności Atłasów/Hatłasów w Choczni przypada na rok 1739, kiedy to ochrzczono Marcina, syna Wawrzyńca i Jadwigi Atłasów.  Sześć lat później przyszedł na świat inny syn Wawrzyńca i Jadwigi, któremu nadano imię Michał i właśnie on, a nie jego starszy brat Marcin, czy też współcześni mu synowie Macieja i Reginy Atłasów jest protoplastą tego choczeńskiego rodu. Zarówno Marcin Hatłas, jak i jego brat Michał, byli według Metryki Józefińskiej kumornikami, czyli nie posiadali własnej ziemi i wynajmowali mieszkania („na kumorze”) u bardziej majętnych gospodarzy. W przypadku Marcina i Michała Hatłasów nie były to „kumory” wchodzące w skład czyjegoś domostwa, lecz osobno stojące chałupy pod nr 74 i 80, położone w obrębie gruntów choczeńskich Twarogów. Obydwie te chałupy usytuowane były między Choczenką a Białą Drogą, tuż poniżej gruntów choczeńskiego sołtystwa. Marcin Hatłas, którego linia nie przetrwała do czasów współczesnych, był mężem Agaty z Gazdów, a Michał, odległy przodek współczesnych Hatłasów, w 1775 roku poślubił Mariannę z Turałów. Ich drugim z kolei synem był Franciszek Hatłas, urodzony w 1781 roku, dzięki któremu nazwisko Hatłas zostało przekazane dalej czterem synom: Szczepanowi, Franciszkowi, Piotrowi i Wojciechowi oraz trzem córkom: Teresie, Mariannie i Salomei.

Franciszek Hatłas i jego żona Zuzanna z Kręciochów także nie dorobili się w Choczni własnego majątku, żyjąc z pracy najemnej. Żadnej ich własności nie wykazuje „Grudnparzellen Protocoll” z lat 1844-1852, a jako ich miejsce zamieszkania figuruje tam nadal stara chałupa nr 80.

Kolejnymi mężczyznami w rodzie Hatłasów przekazującymi to nazwisko następnym pokoleniom byli Piotr Hatłas, trzeci z kolei syn Franciszka, mąż Franciszki z domu Hanusiak i jego syn Jan, urodzony w 1850 roku, w tej samej chałupie pod numerem 80, którą zamieszkiwał już jego pradziadek Michał.

Gdy w 1874 roku Jan Hatłas żenił się z Magdaleną z domu Graboń, był żołnierzem rezerwistą 56 pułku piechoty. Rok później wymieniany jest jako ofiarodawca na zakup i przeróbkę choczeńskich dzwonów pod numerem 63, wniesionym mu w posagu przez żonę, który był usytuowany na dzisiejszym Osiedlu Ramendowskim.

Jan i Magdalena doczekali się sześciorga dzieci, z których najbardziej znany był najmłodszy syn Antoni Hatłas, urodzony w 1886 roku, właściciel 3-hektarowego gospodarstwa, choczeński grabarz i kościelny, członek Komitetu Parafialnego. Przed II wojną światową pełnił także funkcję zegarowego za wynagrodzeniem rocznym 40 zł, a do jego obowiązków należało nakręcanie i regulowanie zegara na wieży kościelnej i na plebani. Od 1947 roku był także „gminnym oglądaczem zwłok”, gdy na przykład zachodziło podejrzenie, że śmierć danej osoby mogła nie nastąpić z powodów naturalnych.

W 1910 roku Antoni Hatłas poślubił Marię z domu Balon i doczekał się z nią pięciorga dzieci:

- córki Józefy (1911-1997), późniejszej żony Tadeusza Klaczaka,

- syna Józefa (1913-1913), zmarłego jako półroczne dziecko,

- syna Jana (1920-2005), kolejnego grabarza w rodzinie, w czasie II wojny światowej robotnika przymusowego w Breslau,

- córki Marii (1921-2005), później po mężu Lenart, przedwojennej działaczki Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Żeńskiej i powojennej radnej gminnej oraz gromadzkiej.

- syna Władysława (1930-1946), który zginął tragicznie od wybuchu pocisku artyleryjskiego pozostałego po II wojnie światowej.

Po II wojnie światowej Hatłasowie zamieszkiwali w Choczni dwa domy:

- nr 519- Antoni Hatłas z żoną i synem Janem,

- nr 165- Władysław Hatłas ur. w 1902 roku z żoną Marią z domu Pindel, który był bratankiem Antoniego.

Straty rodziny Antoniego Hatłasa, powstałe w wyniku II wojny światowej (w budynkach, inwentarzu martwym i żywym, drzewach i ziemiopłodach oraz przez wysiedlenie) wyceniono na 10660 przedwojennych złotych.

Obecnie tradycje rodzinne kontynuuje Władysław Hatłas, syn Jana i wnuk Antoniego, prowadzący firmę „Usługi Cmentarne”.

Według Teresy Kolber, autorki opracowania „Słownik nazwisk mieszkańców dekanatu wadowickiego z lat 1786-1939” Hatłasowie już w XVIII wieku mieszkali także w Wadowicach, a pod koniec XIX wieku również w Andrychowie. Nazwisko to pochodzi od określenia „atłas”- gatunku materii jedwabnej.

W 2002 roku mieszkały w Polsce 344 osoby o nazwisku Hatłas (177 kobiet i 167 mężczyzn). Najwięcej w powiecie oświęcimskim (36 osób), Bydgoszczy (17), powiecie konińskim i łaskim (po 15) i w powiecie wadowickim (14).

Według aktualnych danych liczba Hatłasów w Polsce spadła do 306 osób.