Zmienność nazwisk chocznian w XVII i XVIII wieku

Jesteśmy przyzwyczajeni do sytuacji, że nazwisko dziecka brzmi i jest zapisywane identycznie, jak nazwisko jednego z jego rodziców. Ta sama forma naszego nazwiska widnieje w dowodzie osobistym, paszporcie, prawie jazdy, spisie wyborców czy dokumentach bankowych. Ale w siedemnasto- czy osiemnastowiecznej Choczni mieliśmy do czynienia w tym zakresie z dużą dowolnością, choć nazwiska chocznian zapisywano wówczas właściwie tylko w metrykalnych księgach kościelnych i ewentualnie w spisach sporządzanych do celów podatkowych.

Analizując stare dokumenty niejednokrotnie można zauważyć, że niektóre osoby zostały zapisane w nich na dwa, trzy, a nawet cztery różne sposoby. Doliczając do tego dość dowolną ortografię i lokalną wymowę mogło się zdarzyć, że ten sam człowiek w każdym kolejnym zapisie figurował z nieco zmienioną formą nazwiska lub z nazwiskiem zupełnie innym.

Dopiero w drugiej połowie osiemnastego wieku nazwiska chocznian i zasady ich dziedziczenia przyjęły stałą formę, a każda próba ich zmiany wymagała odtąd urzędowej zgody. Oczywiście przezwiska nadaje się poszczególnym chocznianom do dziś, ale nie mają one charakteru formalnego.

Co miało wpływ na zmienność nazwisk w czasach wcześniejszych?

• Wspomniane już wyżej ortografia i lokalna wymowa- na przykład Wójcik mógł być równie dobrze zapisany jako Wujcik, Koman jako Kuman, Zając w postaci Zaiacz, a Atłas w formie Hatłas.
• Równoległe funkcjonowanie w potocznym obiegu dwóch lub więcej określeń/przezwisk na dany ród (Kleśniak/Turała), czy jego część (Twaróg/Bandoła, Balon/Dąbrowski), które stopniowo się usamodzielniały. Te równolegle używane nazwiska pisano czasem obok siebie oddzielając je słowem vulgo (pospolicie/powszechnie/potocznie zwany), czy też  alias (lub).
• Pomyłki zapisujących, którzy oprócz przekręcania samych nazwisk i ich ortografii, odnotowywali dzieci na przykład pod panieńskim nazwiskiem matki (Malata zamiast Pietruszka, Garżel zamiast Wider) lub pod nazwiskiem ojczyma, mimo, że ten ich wcale nie usynowił (Bylica zamiast Styła).
• Określanie chocznian od zawodu, który uprawiali- na przykład Krawiec, Kramarz, Młynarz, Tkacz.
• Określanie chocznian od ich cech fizycznych lub cech charakteru:- na przykład Kalika zamiast Gzela, Plugawiec zamiast Kobiałka, Odważny zamiast Turała.
• Tendencja do zdrabniania nazwisk młodych potomków w stosunku do nazwiska ich rodziców- stąd Góralczyk zamiast Górala, Kowalczyk zamiast Kowala.
• Traktowanie przez plebana choczeńskiego mieszkańców wsi z pewną wyższością- jako „dużych dzieci” i zapisywanie ich wyłącznie w formie zdrobniałej- na przykład: Gazdeczka zamiast Gazda, Balonek zamiast Balon, Twarożek zamiast Twaróg.
• Określanie dzieci od imienia ich ojca- na przykład Adamczyk w przypadku dzieci Adama Woźniaka, Wawrzyńczak w przypadku potomków Wawrzyńca Matejki.

Oto zestawienia nazwisk starych choczeńskich rodów i form, w jakich w XVII i XVIII wieku zapisywano ich przedstawicieli:

• Balon- Balan, Balonek, Balończyk, Dąbrowski, Kowal, Siodłak
• Bandoła – Banduła, Twaróg
• Bąk- Bączek, Boncek
• Bryndza- Brendza, Bryndzak, Bryndziak
• Burzej- Burzeń, Burzey, Burzaczek, Burzyk, Kaczmarczyk
• Bylica- Belica, Byliczka, Styła
• Cap- Capek, Capik, Czap, Czapik, Molitoris
• Cibor- Nota, Koszorek
• Dąbrowski- Balon, Dąmbrowski, Dombrowski
• Drapa- Pękala, Penkala
• Dziadek- Banasik, Dziadkowicz
• Garżel- Cudak, Ganzorek, Gardziel, Garzołek, Kaczmarek
• Gazda- Gazdeczka, Gazdek, Stolarczyk
• Góralczyk- Góral, Guralczyk, Paździora
• Graboń- Grabonik, Grabowski
• Gzela – Duda, Grzela, Gzelowic, Kalika, Krawczyk, Pawlik
• Guzdek- Gustkowicz, Guzdkovic, Guzdzik, Kowal, Kuzdek, Pamuła, Wątroba
• Hatłas- Atłas
• Kobiałka- Kobiałczyk, Kobiołka, Kobyłka, Plugawiec
• Koman- Komańczyk, Kramarz, Kuman, Kumanik, Latawiec
• Kręcioch- Krencioch, Kręcioł, Kręciosek, Małecki
• Malata- Kumorek. Malaciok, Malatowszek
• Nowak- Kokoszka, Nowacek, Nowaczyk
• Paterak- Kleśniak, Leśniak, Paterek, Turała
• Piątek- Kowalczyk, Kumorek
• Pietruszka- Malata
• Pindel- Kakacz, Kruczek
• Płonka- Glimazda
• Ramenda- Chałupski, Ramęda, Romanda
• Romańczyk- Czul, Czulik, Dusza, Sobołczyk, Sobołek
• Ruła- Rułka, Rura, Rurka
• Strzeżoń - Węglarz
• Styła- Bylica, Kotuś, Stilak, Stylka,
• Szczur- Scurzik, Scurzyk, Sołtysowic, Szczurek, Szczurowic, Szczurowicz, Szczurowski
• Szymonek- Symonek, Symonik
• Świętek- Świentek, Świentkowicz
• Turała- Ciżma, Kleśniacek, Kleśniaczek, Kleśniak, Mańkut, Odważny
• Twaróg- Bandoła, Banduła, Twarok, Twarosek, Twarożek
• Wątroba- Guzdek, Wątrobik, Wątrobszczik, Wątróbka, Wątrubka
• Wcisło- Baca, Bacak, Baczak, Chodak, Cholewa, Wciślik, Wczisło, Wscisło, Wsciślik
• Wider- Ganzorek, Gołąb, Młynarz, Widra, Widro, Widrzyk, Wiedro, Wydro, Wydrzyk
• Widlarz- Kościelniak, Mateiko, Mateyko, Mateyczyk, Matheiko, Wawrzeńcak, Wawrzeńcowic, Wawrzyniec, Wawrzyńców, Wawrzyńczak, Widlarczyk
• Woźniak – Adamczyk, Adamus, Jadamusz, Kiełbaska, Krupa, Woźny, Woźniacek, Woźniakowski
• Wójcik- Kłaputowski, Mucha, Mucharski, Wójtowicz, Wojtowicz, Woytowicz, Woytyła, Woycik, Wóycik, Wujcik, Wujciosek
• Zając – Niemiec, Zaiacz, Zaiąc
• Żak- Dziurkowicz, Dziewkowicz, Tkacz, Zacik, Żaczek