Spis właścicieli gruntów 1844

Ciekawych informacji o właścicielach gruntów rolnych i leśnych w Choczni w połowie XIX wieku dostarcza "Grundparzellen- Protocoll der Gemeinde Chocznia", datowany na 1844 rok. 

Ten spis własności do celów podatkowych nie był do tej pory wykorzystywany w opracowaniach historycznych dotyczących Choczni.

Data 1844 podana na jego tytułowej stronie odnosi się do momentu rozpoczęcia czynności spisowych, a nie ich zakończenia. 

Nie sposób bowiem wyobrazić sobie przeprowadzenia tak dużego przedsięwzięcia w przeciągu jednego roku, biorąc pod uwagę, że w "Grundparzellen- Protocoll" ujęto 6664 działki rolne i leśne oraz 663 działki przypadające na drogi i własność gminną (łącznie 7337 parceli gruntowych).

Dane zawarte w tym spisie wykazują dużą zbieżność z katastrem sporządzonym przez Leuthmetzera i Frombera i podpisanym  8 sierpnia 1852 roku (LINK). 

Zmianie uległy jedynie nazwiska niektórych właścicieli-  w spisie zakończonym w 1852 roku osoby zmarłe w trakcie przeprowadzania pomiarów i klasyfikacji zostały przekreślone i zastąpione przez ich spadkobierców, co ciekawe wykazanych już jako właściciele w "Grundparzellen- Protocoll", datowanym teoretycznie na rok 1844, czyli osiem lat wcześniej.

To wskazuje dość wyraźnie, że w połowie XIX wieku odbywały się w Choczni krótko po sobie nie dwa spisy nieruchomości, ale jeden, trwający łącznie 8 lat, którego jedną z wersji jest omawiany tutaj "Grundparzellen- Protocoll". Taki zresztą dopisek (I Version) widnieje na pierwszej stronie protokołu.

W trakcie przeprowadzania spisu do każdej z 7337 parceli przypisano:

• przyporządkowanie do arkusza mapy katastralnej,
• przynależność do jednej z ośmiu historycznych niw, czyli większych jednostek służących do celów ewidencyjnych i obrachunkowych,
• numer ewidencyjny,
• formę własności (dominalną/właściciela wsi lub rustykalną/pozostałych właścicieli),
• numer domu,
• nazwisko i imię właściciela,
• stan własności w stosunku do pierwotnej, niepodzielonej roli,
• miejscowość zamieszkania,
• osobę dokonującą pomiarów,
• osobę dokonującą klasyfikacji gruntu do celów podatkowych,
• powierzchnię w morgach (5755 metrów kwadratowych) i w sążniach kwadratowych (3,597 metra kwadratowego),
• klasę gruntu (I-III lub poza klasą),
• wysokość rocznego dochodu wyliczoną od powierzchni i klasy gruntu, wyrażona we florenach i krajcarach (1/60 florena),
• ewentualne uwagi spisujących i klasyfikujących.

Podsumowanie spisu w poszczególnych niwach wyglądało następująco:

1. Niwa Dolna od Wadowic - grunty na północ od Choczenki, do granic odpowiednio: Wadowic, Tomic i Frydrychowic, na zachodzie sięgające po kościół parafialny w Choczni, parcele o numerach od 1 do 1375.

Obejmowała tereny przy dzisiejszej ul. Zawale, os. Patria, części ul. Kościuszki.
Spisano parcele należące do 87 właścicieli. 

Średni powierzchnia należąca do jednego właściciela to 7,36 morgi, a średni roczny dochód 24,98 florena.

To trzecia co do powierzchni niwa w Choczni i trzecia pod względem liczby właścicieli gruntów. Średni dochód na jednostkę powierzchni przewyższał średnią choczeńską, a łączny dochód z tej niwy ustępował tylko sąsiedniej Niwie Zakościelnej północnej.

Najwięksi właściciele gruntów:

• Maciej Wątroba z domu nr 204a właściciel ponad 20 mórg (20,68) 
• Mayer Huppert z domu nr 187 właściciel ponad 16 mórg (16,92) 
• Augustyn Guzdek z domu nr 9 (obecne Zawale przy granicy z Wadowicami) - 16,44
• Tekla Letscher z domu Płonka z domu nr 203- 16,05
• Antoni Piątek z domu nr 196- 15,64

Licząc łącznie własność małżeństwa: Jana (Johanna) Letschera i jego żony Tekli to ich gospodarstwo, tak zwana Leczerówka lub Lecierówka, o powierzchni ponad 24 mórg, było największe w tej niwie.

Gospodarstwa o największym wyliczonym przychodzie rocznym:

• Augustyn Guzdek 80,25 fl.
• Maciej Wątroba 71,55 fl.
• Mayer Huppert 54,4 fl.
• Antoni Piątek 51,1 fl
• Tekla Letscher 50,65 fl. (razem z mężem ponad 78 fl.)

2. Niwa Zakościelna (północna)- grunty na północ od Choczenki, po granicę Frydrychowic, na zachód od kościoła parafialnego, po Niwę Sołtysią, Za Sołtysią i Inwałd, parcele o numerach 1376-3004.

Obejmowała tereny przy dzisiejszej ul. Głównej, os. Barańciak i ul. Kościuszki (częściowo).

Spisano parcele należące do 100 właścicieli. 

Średni powierzchnia należąca do jednego właściciela to 7,52 morgi, a średni roczny dochód 25,54 florena.

Największa pod względem areału niwa w Choczni i przynosząca największy łączny dochód, o średnim dochodzie z jednostki powierzchni powyżej średniej, prawie identycznym, jak w sąsiedniej Niwie Dolnej od Wadowic.

Najwięksi właściciele gruntów:

• Aleksander Wider nr domu 197- 19,22 morgi
• Jan Wider nr domu 137 (brat Aleksandra) - 19,03
• Jan Dąbrowski nr domu 170a - 18,65
• Walenty Balon nr domu 220a - 18,21
• Jan Bryndza nr domu 208- 15,08

Wśród gospodarstw o największym wyliczonym przychodzie rocznym kolejność właścicieli jest identyczna jak wyżej.

3. Niwa Za Sołtysią, przy dzisiejszej ul. Drapówka, parcele o numerach 3005 - 3055.

Spisano parcele zaledwie czterech właścicieli.

To najmniejsza pod względem powierzchni niwa w Choczni, wyróżniająca się za to największą średnią powierzchnią gospodarstwa (19,19 morgi) oraz najwyższym średnim dochodem wyliczonym na gospodarstwo (64,32 fl.), przy ponadprzeciętnym średnim dochodzie na jednostkę powierzchni.

Najwięksi właściciele gruntów:

• Piotr Dunin z sołtystwa - 41,29 morgi
• Józef Drapa nr domu 133 - 17,45
• Stanisław Drapa nr domu 301- 16,85

Wśród gospodarstw o największym wyliczonym rocznym przychodzie rocznym kolejność właścicieli jest podobna, z tym że Stanisław Drapa wyprzedza nieznacznie Józefa Drapę.

4. Niwa Zarębki i Morgi, granicząca z Inwałdem i z Kaczyną, grunty na północny zachód od Choczenki (część dzisiejszej ul. Głównej i Zarąbki) - parcele o numerach 3056-3576.

Niwa o jednej z mniejszych powierzchni (szósta na osiem spisanych) z 50 właścicielami gruntów.

Średnia wielkość gospodarstwa (6,11 morgi) poniżej średniej choczeńskiej, najniższy wyliczony średni dochód gospodarstwa (15,41 fl.), przy średnim dochodzie na jednostkę powierzchni poniżej średniej.

Najwięksi właściciele gruntów:

• Bobrowscy z Rudz, właściciele wsi - 48,43 morgi (głównie lasy)
• Jakub Gurdek nr domu 128 - 13,09
• Józef Styła nr domu 113 - 12,66
• Jakub Bylica nr domu 107a - 11,9
• Jan Burzej nr domu 116 - 11,68

Gospodarstwa o największym wyliczonym przychodzie rocznym:

• Bobrowscy - 57,85 fl.
• Jan Burzej- 49,48 fl
• Józef Styła- 44,2 fl.
• Jakub Gurdek - 36,68 fl.
• Jakub Bylica - 29,53 fl.

5. Niwa od Lasu Górnica, granicząca z Kaczyną, Ponikwią i Zawadką, tereny na południe i południowy wschód od Choczenki, powyżej sołtystwa, parcele o numerach 3577-4293.

Niwa o czwartej powierzchni w Choczni, z 35 właścicielami gruntów.

Średnia wielkość powierzchni gruntów przypisana do jednego właściciela (10,57 morgi) przewyższa średnią choczeńską, głównie ze względu na własność leśną Bobrowskich. Łączny i średni dochód roczny na jednego właściciela były niskie w skali Choczni, przewyższają jedynie łączny i średni dochód z Zarębek i Mórg.

Najwięksi właściciele gruntów:

Bobrowscy z Rudz, właściciele wsi - 90,88 morgi (głównie lasy)

Jan Graboń nr domu 90 - 20,17

Franciszek Romańczyk nr domu 96 - 16,34

Józef Strzeżoń nr domu 292- 15,36

Karol Wider nr domu 89 - 14,97

Największy wyliczony przychód roczny miała dawać własność Bobrowskich (122,67 fl.), a wśród następnych kolejność była podobna, z tym, że Franciszek Romańczyk znalazł się na miejscu piątym.

6. Niwa Sołtysia, granicząca z Niwą Za Sołtysią, Zarębkami, Niwą Od Lasu Górnica oraz Niwami Zakościelnymi, parcele o numerach 4294-4374. 

O historii majątku sołtysiego w Choczni można przeczytać w osobnej notatce- LINK.

91% gruntów w tej niwie należało do Piotra Dunina (146,86 mórg). Oprócz niego parcele w tej niwie posiadało 4 innych właścicieli (Moskalik, Michalik, Smaza i Hanusiak).

To jedna z mniejszych niw w Choczni (160,62 mórg), większa jedynie od Niwy za Sołtysią. 

Łączny dochód i średni dochód na jednostkę powierzchni były w tej niwie poniżej średniej choczeńskiej.

7. Niwa Zakościelna (południowa), parcele o numerach 4375-5926. Tereny na południe od Choczenki, po granice Zawadki i od kościoła w górę wsi po Niwę Sołtysią (obecna Biała Droga, os. Ramendowskie, ul. Kościelna, część ul. Góralskiej).

To druga pod względem powierzchni niwa w Choczni, w której spisano 88 właścicieli gruntów.

Średnia powierzchnia gospodarstwa (7,97) była najbliższa do średniej wyliczonej dla całej wsi. 

Średni dochód na jednostkę powierzchni poniżej średniej choczeńskiej, przy trzecim łącznym dochodzie wśród wszystkich niw.

Najwięksi właściciele gruntów:

• Probostwo - 79,23
• Michał Ścigalski nr domu 38b- 20,29
• Melchior Styła nr domu 42 - 17,57
• Kazimierz Pindel nr domu 75a- 16,39
• Jan Guzdek nr domu 214- 14,57

Wśród właścicieli z największym wyliczonym dochodem kolejność miejsc 1-4 jest taka sama, a na piątym miejscu zamiast Jana Guzdka pojawia się Tomasz Hanusiak spod numeru 66.

8. Niwa Od Wadowic, położona na południe od Choczenki, po granice Zawadki. Od wschodu sięgająca do granicy Wadowic, od zachodu po Niwę Zakościelną, parcele o numerach 5927-6664. Obejmowała tereny przy dzisiejszej ulicy Kościuszki, os. Malatowskie, Komanie i częściowo przy ul. Góralskiej.

Piąta niwa pod względem powierzchni, z niską średnią wielkością gospodarstwa (6,95), ale z dość wysokim średnim dochodem z gospodarstwa i najwyższym średnim dochodem na jednostkę powierzchni (czyli przynoszące spory dochód grunty, wysoko sklasyfikowane, ale rozdrobnione).

Najwięksi właściciele gruntów (z 51):

• Józef Szczur młynarz spod nr 289- 22,62
• Wincenty Szczur nr domu 17- 22,53
• Jan Szczur spod nr 19 - 21,41
• Szczepan Malata nr domu 248- 16,25
• Szczepan Widlarz nr domu 288- 11,25

Wśród właścicieli z największym wyliczonym dochodem kolejność miejsc 1-4 jest taka sama, a na piątym miejscu zamiast Szczepana Widlarza pojawia się Stanisław Żak spod numeru 11.

cdn...