Józef Jan Ewangelista Smolarski z Choczni

Josephus Joannes Evangelista Smolarski - Józef Jan Ewangelista Smolarski s. Walentego Smolarskiego i Katarzyny z d. Grabania urodził się w Choczni pod numerem domu 34 dnia 22 grudnia 1814 roku. 

Był trzecim z kolei dzieckiem rodziny Smolarskich i pierwszym urodzonym w Choczni. Jest to także pierwszy potwierdzony ślad bytności moich przodków w tej miejscowości, gdzie Walenty Smolarski otrzymał posadę organisty. Chrzest dziecka odbył się w wigilię roku 1814, a rodzicami chrzestnymi byli Józef Mader - wachmistrz i jego żona Apolonia Witych, obydwoje prawdopodobnie pochodzenia austriackiego[1].

metryka chrztu

Chrzestni nie byli miejscowymi, co może świadczyć, że Smolarscy przybyli do tej parafii niedawno, zostali nowymi mieszkańcami wsi. Dużo czasu zajęło mi poszukiwanie miejsca pochodzenia świadków tego chrztu, ale bez wymiernych efektów. Nie wiadomo, czy byli oni przyjaciółmi rodziny, czy też przypadkowymi ludźmi. Nie jest znana historia wymienionego Józefa Smolarskiego do roku 1846. Nie występuje w choczeńskich księgach metrykalnych jako świadek, brak jest innych informacji na jego temat. Może to wskazywać, że jako młody chłopak mógł pracować w innej okolicznej wsi lub odbywać służbę wojskową.

Należy wspomnieć, że dominium Rudze, do którego należała wieś Chocznia, było odpowiedzialne za przygotowanie, sporządzenie spisów rekrutacyjnych i rejestrów poborowych. Dominia wyznaczały terminy poboru i ilość rekrutów, ewidencje wszystkich osób zdatnych do służby wojskowej. Na tej podstawie powstawały listy i arkusze poborowych opracowane według odpisów z ksiąg metrykalnych dostarczanych przez proboszcza do urzędu cyrkularnego. Nie wiadomo czy sam pobór młodych rekrutów odbywał się w Choczni, czy w Rudzach, ewentualnie Wadowicach jako w mieście cyrkularnym?. 

Komisja rekrutacyjna do wojska składała się z kilku urzędników w tym: komisarza cyrkularnego, notariusza, justycjariusza z dominium (celem weryfikacji osobowej mieszkańca jako przyszłego wojskowego), pisarza, urzędnika wojskowego. Pobór był przymusowy bez względu na stan zdrowia rekruta. Poborowi szli na kilkumiesięczne szkolenie wojskowe na Morawy, gdzie był punkt werbunkowy dla ludności z tej części Galicji (cyrkułu). Prawdopodobnie Józef Smolarski w wieku około 20 lat trafił do wojska w 2 batalionie C.K. 56 Pułku Piechoty stacjonującego w Ołomuńcu lub do 1 batalionu w garnizonie Brno[2].

Przez cały okres zaboru austriackiego Myślenice, później Wadowice były 56 okręgiem werbunkowym, który pokrywał się z granicami cyrkułu. Służba wojskowa od 1811 roku trwała 10 lat, wcześniej 14 lat, a pod koniec XVIII w. także dożywotnio. Józef Smolarski trafił do wojska ok. 1835 roku i zakończył ją w 1846 roku. Z dokumentów parafii św. Jana Chrzciciela w Choczni można na dzień 08 listopada 1846 roku ustalić, że niejaki Józef Smolarski, były żołnierz wystąpił do miejscowego proboszcza Józefa Komorka o dokument potwierdzający jego chrzest na terenie parafii oraz miejsce pobytu czy zamieszkania, w związku z przewidywanym zawarciem związku małżeńskiego. Kilka dni wcześniej wystąpił do dominium Rudze o paszport podróżny w celu opuszczenia wsi w poszukiwaniu pracy. W tym miejscu historia okazała się bardziej łaskawa. Z zachowanego dokumentu, czyli paszportu z dnia 03 listopada 1846 roku wydanego w Rudzach dowiadujemy się więcej o wyglądzie i osobie Józefa Smolarskiego. Był rodem z Choczni, wieku 28 lat, stanu wolnego, religii katolickiej, wzrostu średniego, włosów ciemnych, oczu ciemnych, okrągłej twarzy, nosa i ust proporcjonalnych, nie posiadał żadnych znaków szczególnych. Znał języki: niemiecki i polski. Właściciel paszportu udaje się z rodzinnej Choczni do Dąbrowy w cyrkule tarnowskim (Dąbrowa Tarnowska) w poszukiwaniu pracy (służby). Paszport ważny był przez jeden rok. W dalszej treści dokumentu znajdujemy zapis o treści urzędowej: 

„(…) uprzejmie uprasza się stosowne władze, urzędy by zezwoliły na swobodne poruszanie się tegoż, zamieszkanie i pobyt w dowolnym miejscu do czasu odnalezienia pracy (…)’’.

Paszport został opatrzony okrągłą pieczęcią dominalną Państwa Rudze z roku 1806, opłatą urzędową 6 krajcarów. W treści pieczęci odnajdujemy herb rodowy Bobrowskich, w tarczy podkowa z krzyżem, z dziewięcioma pałkami, małą podkową i dwoma jastrzębiami. W paszporcie podróżnym na rewersie znajdujemy wpis i potwierdzenie pobytu w Dominium Spytkowice koło Zatora o treści następującej:

’’Widziałem majątek Spytkowice, nieczytelny podpis urzędnika’’.

Pieczęć owalna Dominium z dnia 04 listopada 1846 roku. Cały dokument został napisany w języku niemieckim, alfabetem gotyckim z ’’wplątaniem” alfabetu łacińskiego oraz liter znanych dla języka polskiego[3].  

Należy wspomnieć, że daleki kuzyn Józefa Smolarskiego czyli Piotr Smolarski[4] s. Wawrzyńca od czerwca 1846 roku piastował stanowisko urzędnika dominium Spytkowice w zamku rodziny Potockich. Nie ustalono, czy kuzyni spotkali się na miejscu wiadomo, że Józef nie otrzymał w dobrach Potockich żadnego zatrudnienia.

Dalszy los Józefa Smolarskiego prowadzi do wsi Brody koło Kalwarii Zebrzydowskiej. Tutaj początkowo wykonuje zawód krawca. We wrześniu 1849 roku bierze ślub z Jadwigą Moskwą, córką Reginy Żurek i zamieszkuje w Brodach pod numerem 70. Świadkami na ślubie byli krewni Jadwigi Moskwy: rodziny Łyczaków i Kusków. Interesującym okazał się inny zapis w metryce ślubu parafii św. Michała w Zebrzydowicach. Józef Smolarski podaje nazwisko swojej matki jako Katarzyna Dembińska (?). Z innych dokumentów rodzinnych zawsze wynikało, że była ona z rodu Grabaniów. Nie wiadomo co mój przodek miał na myśli podając inne nazwisko panieńskie swojej matki?. 

Należy wspomnieć, że na początku XIX w. właścicielami Skidzinia- rodzinnej wsi jego ojca Walentego Smolarskiego był ród Dembińskich, w wyniku związku małżeńskiego Huberta Ludwika Dembińskiego h. Nieczuja z Wiktorią Barbarą Martą Józefą Klose, córką Fryderyka, która byłą właścicielką Skidzinia, Przecieszyna, Wilczkowic i Brzeszcz. W Oświęcimiu - Klucznikowicach oraz pobliskim Rajsku od XVII wieku zamieszkiwała jedna z linii szlachecki tj. ród Dembińskich h. Rawicz. Nie wiadomo do końca jakie związki rodzinne łączyły moich przodków z rodami Dembińskich.

Na podstawie tego związku małżeńskiego Józef Smolarski przysposabia dwie córki swojej żony tj. Mariannę Moskwę urodzoną w 1840 r. i Katarzynę Moskwę urodzoną w 1844 r. Marianna Moskwa przybrała nazwisko Smolarska, a los jej siostry Katarzyny Moskwy nie jest znany.

W roku 1850 Józef Smolarski w wieku 37 lat otrzymuje zatrudnienie w prowencie Poręba Żegoty koło Alwerni. Majątek należał do rodu Szembeków, tych samych właścicieli, którzy mieszkali od końca XVII wieku w Grojcu koło Oświęcimia. Należy wspomnieć, że przodkowie Józefa chodzili ze Skidzinia do kościoła św. Wawrzyńca w Grojcu, fundacji rodziny szlacheckiej Szembek. W Porębie Józef pracował od stycznia 1850 roku najpierw jako polowy, później jako lasowy (leśniczy, gajowy) do lutego 1852 roku. Za swoją służbę został całkowicie opłacony i’’ rozrachowany”[5]. 

Sama pieczęć prowentu Poręba jest podobna do tej używanej w Grojcu (dawniej ”Grodziec”) przez rodzinę szlachecką herbu własnego Szembeków ze Słupowa, z charakterystycznymi dwoma kozami: jednej w tarczy i drugiej między dwoma skrzydłami.

W dniu 21 czerwca 1850 roku rodzi się w Brodach pod numerem 70 Anna Smolarska. Jest to pierwsze dziecko ze związku małżeńskiego Józefa i Jadwigi Smolarskich. Niestety dziecko umiera po 3 latach dnia 3 września 1853 roku w Brodach. W między czasie Józef podejmuje kolejną pracę w dobrach Balice koło Krakowa.

Od 1 kwietnia 1852 roku wykonuje pracę karbowego[6], później zatrudniony jest do dozoru pola i lasu do 30 czerwca 1858 roku i na własne życzenie uwolniony od pracy w majątku Balice, gdzie jak wskazują dokumenty „sprawował się wiernie i trzeźwo”[7].

Dnia 19 listopada 1853 roku w Brodach 70 rodzi mu się kolejna córka Józefa Smolarska i zostaje ochrzczona w parafii św. Michała Archanioła w Zebrzydowicach. Kolejne dziecko rodzi się we wsi Balice w domu pod numerem 6 należącym do parafii w Morawicy. W tym dniu, czyli 26 stycznia 1857 roku rodzi się noworodek płci męskiej o imieniu Adam. Niestety dziecko urodziło się martwe, co potwierdzono w metryce zgonów tutejszej parafii.

Sam Józef Smolarski opisany jest w zachowanych poświadczeniach pracy jako rolnik zwany karbowym. Dalsze jego losy prowadzą z Balic do Sanki Północnej pomiędzy Morawicą a Tenczynkiem. Od 24 czerwca 1858 roku do 01 września 1859 roku pracuje jako karbowy w majątku ziemskim, o czym zaświadcza Kalixta Borowska[8].

Następnie wraca do Balic i zamieszkuje z żoną na terenie folwarku w tzw. murowankach. Początkowo wykonuje pracę karbowego, pracując w majątku w latach od 1859 do 1865 roku[9].

W tym czasie dnia 28 listopada 1859 roku przychodzi na świat jego syn Andrzej Smolarski, którego chrzest odbył się w parafii w Morawicy.

Dalej w 1866 roku Józef obejmuje posadę szafarza[10] w Balicach gdzie przepracuje 1 rok. Jak wynika z oryginału zaświadczenia pracy z dnia 24.01.1867 roku opatrzonego stemplem i znaczkiem opłaty 15 krajcarów, po całkowitym wypłaceniu go od dalszego pełnienia obowiązków Józef „uwolniony został”[11]. 

Cytowany dokument jest jednym z ostatnich oficjalnych poświadczeń z życia Józefa Smolarskiego. Wiemy, że opuścił wraz z rodziną Dobra Balice i udał się w nieznanym kierunku, prawdopodobnie do innego majątku gdzie został urzędnikiem dworackim, oficjałem. Około 1868 roku umiera jego żona Jadwiga Moskwa, ale metryki, miejsca, daty zgonu nie udało się ustalić. Inne informacje wskazują, że około 1868 roku bierze ślub z Jadwigą Brzoskwinią (1809-1889), córką Wojciecha i Małgorzaty z Przygockich z Burowa 4, wsi należącej do parafii Morawica. Jadwiga Smolarska z d. Brzoskwinia została pochowana na cmentarzu Rakowickim w Krakowie dnia 08 października 1889 roku, co uwiecznił w swoim przewodniku Stanisław Cyrankiewicz[12]. 

W metryce zgonu podano, że była w związku małżeńskim 20 lat i zmarła jako wdowa po oficjaliście prywatnym. Z dalszego opisu wynika, że została pochowana w kwaterze Kw. H blisko głównego wejścia na cmentarz, na prawo od bramy głównej. Grób nie zachował się w związku z rekultywacją kwatery ''H''' i podziałem jej na 6 części tzw. sekcji.

W 1875 roku pojawia się wzmianka o Janie Smolarskim, synu byłego organisty choczeńskiego, który przekazuje 10 złotych reńskich na nowy dzwon parafialny w Choczni. Nie wiadomo, czy wymieniony Jan to mój przodek, czy też jego młodszy brat Jan Błażej Smolarski, rocznik 1820.

Dzieci Józefa Smolarskiego trafiły w latach 70-tych XIX wieku do Krakowa. Marianna Smolarska wyszła za mąż za Michała Pępka ze Ślemienia, zamieszkała przy ul. Łobzowskiej na Piasku w Krakowie. Miała 6-cioro dzieci. Józefa Smolarska wyszła za mąż za Jana Woźniaka vel. Woźny ze wsi Łączki Kucharskie, cześć Łopuchowa koło Ropczyc i osiadła na Kleparzu. Miała 8-mioro dzieci. Andrzej Smolarski zwany także ''Józefem'' ożenił się Konstancją Zawadzką, mieszczką krakowską i miał 5-cioro dzieci. Mieszkał na Pędzichowie, Krowodrzy, Nowej Wsi, Czarnej Wsi. Wykonywał zawód czeladnika murarskiego, był budowniczym wielu kamienic w rejonie II obwodnicy Krakowa (obecnie Aleje Trzech Wieszczów).

Ostatnie lata z życia Józefa Smolarskiego są mało znane. Prawdopodobnie zmarł przed 1878 rokiem w miejscu nieustalonym. Ze względu na brak wiedzy jego historia nie została do końca rozpoznana i odtworzona.

  

„Pamięci Józefa Jana Ewangelisty Smolarskiego w 203 rocznicę urodzin’’ mojego przodka z Choczni.

Maciej Smolarski

---

[1] Liber natorum, parafia pw.  Narodzenia św. Jana Chrzciciela w Choczni, 22 grudnia 1814 r.

[2] Historyja C. K. 56. Pułku Piechoty, Robert Janota i Stanisław Bednarski, Wadowice 1884.

[3] Paszport podróżny Józefa Smolarskiego z dnia 03 listopada 1846 r., Rudze, archiwum prywatne M. Smolarski.

[4] Piotr Smolarski (1817-1891), aktuariusz, justycjariusz, mandatariusz w cyrkule wadowickim, sędzia powiatowy, naczelnik Sądu w Podgórzu, radca sądu Krajowego Wyższego w Krakowie, honorowy obywatel miasta Podgórza.

[5] Zaświadczenie pracy Józefa Smolarskiego z dnia 24 marca 1852 r., Poręba Żegoty, archiwum prywatne M. Smolarski.

[6] Karbowy – osoba odpowiedzialna za nadzór pracy chłopów zatrudnionych w folwarku.

[7] Zaświadczenie pracy Józefa Smolarskiego z dnia 01 lipca 1858 r., Balice, archiwum prywatne M. Smolarski.

[8] Zaświadczenie pracy Józefa Smolarskiego z dnia 15 października 1859 r., archiwum prywatne M. Smolarski.

[9] Zaświadczenie pracy Józefa Smolarskiego z dnia 22 września 1865 r., archiwum prywatne M. Smolarski.

[10] Szafarz – urzędnik gospodarski, zarządca folwarku, majątku szlacheckiego.

[11] Zaświadczenie pracy Józefa Smolarskiego z dnia 24 stycznia 1867 r., Balice, archiwum prywatne M. Smolarski.

[12] Przewodnik po cmentarzach rzeczowo spisany przez St. Cyrankiewicza, Kraków 1908, s. 329.