Chocznianie w obcych mundurach

Od czasu rozbiorów do końca I wojny światowej chocznianie, jako poddani monarchii austro- węgierskiej, służyli w cesarskiej i królewskiej armii austriackiej.

Poborowi (brance) podlegali mężczyźni od 17 do 40 roku. Służba wojskowa początkowo była bezterminowa-  do śmierci lub dopóki siły i zdrowie na nią pozwalały, z tendencją do skracania jej długości w późniejszym okresie. 

Od 1868 roku te kwestie regulowała szczegółowo „Ustawa o powszechnym obowiązku wojskowym”, zastąpiona nowymi przepisami w 1912 roku, według których służba w armii lądowej trwała 2 lata (w rezerwie uzupełniającej 12 lat) i obejmowała osoby pomiędzy 19 a 50 rokiem życia. 

Podstawowymi kryteriami przy poborze, określającymi przydatność poborowego do służby były: wiek, wzrost (od 1889 roku zmniejszony z 155 cm na 153 cm) oraz ogólny stan zdrowia.

Istnieją jedynie fragmentaryczne informacje na temat służby chocznian w armii austriackiej.

I tak w 1782 roku zostali wcieleni do wojska:

Mikołaj Pindel, Jakób Styła, Fabian i Gabriel Gancarczykowie, Walenty Cap i Urban Ruła. 

Służba  ostatniego z wymienionych nie mogła trwać zbyt długo, ponieważ już kilka lat później jego postać pojawia się wielokrotnie w zapisach choczeńskich ksiąg metrykalnych, z podawanym zawodem muzykant.

W 1791 roku w obozie wojskowym pod Chocimiem zmarł Grzegorz Twaróg z Choczni, pierwsza znana ofiara służby w c.k. armii.

O ewentualnej służbie wojskowej chocznian podczas wojen napoleońskich brak jest jakichkolwiek informacji, choć skądinąd wiadomo, że właśnie w walkach przeciw wojskom Napoleona, a szczególnie w  bitwie pod Lipskiem w 1813 roku, straciło życie wielu mieszkańców okolicy.

W 1844 roku żołnierzami armii austriackiej byli następujący chocznianie: Jan Bryndza, Wojciech Dąbrowski, Jan Kolber, Wojciech Kuta, Józef Pietruszka, Jakub Rzycki, Józef Stuglik, Wojciech Szczur, Florian Zając i Stanisław Żak, członkowie choczeńskich Towarzystw Wstrzemięźliwości i Trzeźwości.
Tego samego roku do poboru powołani zostali natomiast: Szymon Majkut (nr domu 24), Szymon Kręcioch (67), Franciszek Świętek (155), Józef Roman (237), Piotr Żak (287) i Walenty Romańczyk (126).
W czasie wojny austriacko- pruskiej w bitwie pod Nachodem ciężko ranny został szeregowy 56 pułku piechoty 25-letni Tomasz Styła (1866), który zmarł w szpitalu wojskowym w Wiedniu. Na dwa dni przed podpisaniem rozejmu w Trenczynie na terenie obecnej Słowacji zmarł z kolei Wojciech Guzdek (ur. 1839), wywodzący się z domu stojącego przy granicy z Wadowicami (dzisiejsze Zawale). Uczestnikami tej wojny w armii austriackiej byli też: Ignacy Wójcik, przyszły ksiądz oraz Jan Balon, zmarły na tyfus w Bruck and der Leithe 13 dni po wejściu w życie rozejmu..

Nie wszyscy chocznianie z chęcią przywdziewali mundur austriacki. 
Już w 1835 roku wskazany do służby wojskowej Jan Trzaska spod numeru 109, który "nie wiedzieć dokąd się oddalił", miał wrócić w ciągu 6 tygodni i usprawiedliwić swoją nieobecność, ponieważ w przeciwnym razie "według ostrości praw z nim postępować się będzie". 
W 1853 roku Dominium Rudze, do którego należała Chocznia, wzywało poprzez specjalne obwieszczenie Jakóba Pindla spod numeru 138 i Franciszka Kręciocha spod numeru 61, którzy nie zgłosili się w terminie na plac assenterunku (poboru). 
Trzy lata później (1856) poszukiwano z tego tytułu trzech chocznian: Wojciecha Szczura, Jędrzeja Ramzę i Tomasza Kręciocha, a w 1858 roku kolejnych dwóch: Franciszka Guzdka (spod numeru 239) oraz Wojciecha Kamińskiego (245).
Dezerterem z wadowickich koszar w latach 90-tych XIX wieku był na przykład Jan Guzdek, przyszły duszpasterz polonijny w USA (link).

Natomiast w 1912 roku sąd w Ried, w Górnej Austrii, skazał Jana Gazdę z Choczni na 14 dni ścisłego aresztu za niestawienie się do poboru wojskowego rok wcześniej. Nie uwzględniono tłumaczeń skazanego, że obowiązku tego nie dopełnił, z powodu pracy zarobkowej w Niemczech.

Dokładniejsze dane dotyczące służby chocznian w c.k. armii pojawiają się dopiero w okresie I wojny światowej. Na temat żołnierzy z Choczni, zabitych, zaginionych, rannych lub wziętych do niewoli, można przeczytać w osobnym artykule (link).

Spośród żołnierzy armii austriackiej udało się ustalić tożsamość: 48 chocznian wziętych do niewoli rosyjskiej lub włoskiej, 50 chocznian zabitych, zmarłych lub zaginionych i sądownie uznanych za nieżyjących oraz 102 chocznian rannych.

Zdecydowana większość z nich służyła jako piechurzy w 56 pułku piechoty, którego rejon rekrutacji obejmował Chocznię, a koszary znajdowały się w Wadowicach. Ale zdarzali się też artylerzyści (w tym Klemens Guzdek, znany później działacz gminny), łącznościowcy (Józef Malata), a nawet żołnierze elitarnych oddziałów jegrów (Mlak, Bałys, Gawęda, Widlarz). Kilku z chocznian dosłużyło się stopni oficerskich: Michał Widlarz (porucznika), Wojciech Widlarz (podporucznika), Jan Wójcik lub kadetów/podchorążych (Eugeniusz Bielenin, Jan Kobiałka). Kapelanami wojskowymi byli pochodzący z Choczni: Ignacy Wójcik, Franciszek Bandoła, Franciszek Widlarz i Jan Guzdek (dwaj ostatni wymieniani bywają jako kapelani ze stopniem kapitana).

W czasie I wojny światowej żołnierze  z Choczni służyli jednak nie tylko w c.k. armii Austro-Węgier. Część emigrantów choczeńskich w Stanach Zjednoczonych również została objęta obowiązkowym poborem wojskowym, ich zestawienie znajduje się w osobnym artykule (link).

Nie wiadomo ilu z nich faktycznie wzięło czynny udział w zmaganiach wojennych. W armii generała Hallera walczył na przykład Józef Kręcioch z Ohio i Ignacy Ścigalski. Nie w Europie, ale w Fort Du Pont na granicy z Meksykiem zginął w kwietniu 1918 roku 30-letni chocznianin Tomasz Guzdek, syn Józefa i Balbiny z domu Bąk.

Nietypowe były natomiast losy innego chocznianina w obcej armii. To Michał Kręcioch, urodzony w 1889 roku w Choczni, który służył w stopniu kaprala w francuskiej Legii Cudzoziemskiej (Régiment de Marche d'Afrique) i poległ w październiku 1916 roku w czasie walk w Grecji.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę chocznianie zasilali szeregi wojska polskiego i od tego momentu trudno doszukać się już tych, którzy służyli w obcych mundurach.

Być może czynny udział w II wojnie światowej wzięła część chocznian objętych amerykańskim poborem z 1942 roku (link), ale w walkach frontowych brali udział raczej potomkowie chocznian, urodzeni już na amerykańskiej ziemi. Można wymienić tu na przykład Stanley'a Drapę, syna Szczepana, który zginął w Niemczech na miesiąc przed oficjalnym końcem wojny. Jedynym potwierdzonym przypadkiem urodzonego w Choczni żołnierza US Army z czasów II wojny światowej jest Stanisław Jarczak (rocznik 1918), który w 1944 roku podczas walk w Belgii dostał się do niewoli niemieckiej.

Z II wojną światową związane są również nietypowe przypadki służby chocznian w obcych mundurach. 
Otóż według Józefa Turały, autora „Kroniki wsi Chocznia”, w wojsku niemieckim,  w tym w walkach pod Stalingradem, brał udział Czesław Bryndza, urodzony w 1917 roku, jako syn Ignacego i Walerii z domu Latocha. Na froncie wschodnim został ciężko ranny w nogę, którą musiano mu amputować.
W niemieckim wojsku- w 372 Zapasowym Batalionie Grenadierów służył też inny chocznianin- Józef Góralczyk (ur. 1907), przed wojną stolarz w Katowicach. W kwietniu 1945 roku Góralczyk dostał się do niewoli amerykańskiej, z której w październiku tego samego roku powrócił do Polski. 
Trzeci znany przypadek służby w Wehrmachcie to Jan Drapa (ur. 1914), syn Franciszka i Marii z domu Kolber. W armii niemieckiej znalazł się z powodu żony- Niemki z Bielska. Około 1942 roku zaginął na froncie wschodnim (Ukraina).

Natomiast po II wojnie światowej, w armii USA służyli: urodzony w Choczni w 1932 roku Edward Bator (link) oraz Czesław (Chester) Ponikiewski.