Nazwisko Bandoła, a właściwie
Banduła zapisano po raz pierwszy w choczeńskich kościelnych księgach
metrykalnych w 1733 roku. Tak nazywał się chrzestny Kazimierza Widlarza, syna
Kazimierza i Agnieszki. Pięć lat później (1738) swoją córkę o imieniu Salomea ochrzcili
Tomasz i Anna Bandułowie, którzy kolejne czworo dzieci mieli do 1751 roku.
Co ciekawe, ci sami Tomasz i Anna
Bandułowie zapisywani byli wcześniej jako Tomasz i Anna Twaróg, począwszy od
ślubu 16 listopada 1723 roku, kiedy to zanotowano, że Tomasz Twaróg, syn Grzegorza, poślubił Annę z domu Woźniak. Tomasz i Anna
Twarogowie mieli pierwsze troje dzieci w latach 1730-1734.
W XVII i XVIII wieku takie określanie tych samych osób dwoma lub więcej nazwiskami nie było niczym
nadzwyczajnym w Choczni, czego przykładami mogą być opisywane tu wcześniej historie Balonów/Dąbrowskich,
czy Wawrzyńczaków/Mateyczyków/Widlarzy. W tym okresie nazwiska chocznian nie
były jeszcze do końca ukształtowane i stabilne, a na ich ostateczną formę duży
wpływ miały osoby zapisujące dane w księgach kościelnych, jedynych wtedy oprócz
ksiąg gromadzkich dokumentach pisanych.
Dzieci wymienionej wyżej pary
Tomasza i Anny Bandułów/Twarogów zapisywano później niekonsekwentnie jako
Twaróg, Banduła, Bandoła, lub Twaróg vulgo Bandoła. Ostatecznie przyjęła się
forma Bandoła.
Ponieważ nazwisko Twaróg pojawia
się w zapisach metrykalnych znacznie wcześniej niż Banduła/Bandoła, to nie jest
wykluczone, że Bandułami/Bandołami nazwano lub przezwano jedną z linii rodziny
Twaróg (Tomasza i Anny), a pochodzenie tego nazwiska/przezwiska można próbować wywieść
na przykład od słowa „bandola”- nazwy instrumentu muzycznego zbliżonego do
mandoliny.
Inną ciekawą koncepcją etymologii nazwiska Bandoła/Banduła jest wywodzenie go od niemieckiego słowa "band" w znaczeniu grupa ludzi, związek, co po dodaniu końcówki -ula/-ola miało oznaczać członka grupy wędrownych pracowników najemnych, zatrudniających się zespołowo przy pracach sezonowych (sianokosy, żniwa, itp.), a rekrutujących się często z górali karpackich (wschodnia Słowacja, Rumunia, Węgry, zachodnia Ukraina).
Inną ciekawą koncepcją etymologii nazwiska Bandoła/Banduła jest wywodzenie go od niemieckiego słowa "band" w znaczeniu grupa ludzi, związek, co po dodaniu końcówki -ula/-ola miało oznaczać członka grupy wędrownych pracowników najemnych, zatrudniających się zespołowo przy pracach sezonowych (sianokosy, żniwa, itp.), a rekrutujących się często z górali karpackich (wschodnia Słowacja, Rumunia, Węgry, zachodnia Ukraina).
Również Putek przypisywał
Bandołom (i Bańdom) pochodzenie wołoskie/walaskie. W świetle podanych wyżej faktów, to trudne do
udowodnienia twierdzenie, choć rzeczywiście dwoistość nazwisk w siedemnastowiecznej i osiemnastowiecznej Choczni dotyczy szczególnie tych rodzin, które według Putka miały mieć obce
(walaskie) pochodzenie. W tych właśnie rodzinach jedno z zapisywanych na ich
określenie nazwisk miało polskie brzmienie i pochodzenie (jak tu Twaróg), a
drugie obce, mniej zrozumiałe dla zapisującego, czy sąsiadów. A o tym które
ostatecznie się przyjęło, decydował często przypadek lub zapisujący w
metrykach.
Wszyscy obecnie żyjący Bandołowie
o choczeńskich korzeniach są potomkami Jana Twaroga vulgo Bandoły (syna
wymienionych wyżej Tomasza i Anny) oraz Szczęsnego (Feliksa) Bandoły. Najprawdopodobniej
Szczęsny Bandoła był również synem Tomasza i Anny, a bratem Jana, ale w
księgach metrykalnych z Choczni brak jest zapisu jego chrztu, który być może
miał miejsce w Wadowicach. Jego potomkowie zamieszkiwali nie tylko w Choczni,
ale i w Jaroszowicach.
W Metryce Józefińskiej z lat
1785-1789, czyli pierwszym spisie choczeńskich nieruchomości dla celów
podatkowych nie ma mowy wprost o własności Bandołów, natomiast konfrontacja z
innymi danymi pozwala stwierdzić, że jedna z wymienionych w niej ról Twarogowskich
w Niwie „Od Wadowic” należała w rzeczywistości do Twarogów vulgo Bandołów.
Począwszy od XIX wieku informacje
o rodzinie Bandołów z Choczni zaczynają pojawiać się już nie tylko w księgach
kościelnych, ale i w innych dokumentach historycznych.
W 1833 roku jednym z choczeńskich
kowali był Antoni Bandoła (urodzony w 1802 roku, syn Bartłomieja), a w 1852 roku prawidłowość sporządzenia drugiego austriackiego
katastru gruntowego w Choczni potwierdzał Szczepan Bandoła, syn Izydora, urodzony
w 1815 roku.
Właśnie wyniki tego spisu wnoszą wiele nowych informacji na temat choczeńskich Bandołów w połowie XIX wieku. Łączna własność sześciu wykazanych w nim osób o nazwisku Bandoła, zresztą blisko spokrewnionych, wynosiła nieco ponad 40 mórg. Aż pięciu z nich (Szczepan, Antoni, Wojciech, Kazimierz i Maciej) było sąsiadami, zamieszkującymi obecny Pagórek Komani. Dlatego w tej części Choczni można upatrywać pierwotnej siedziby Tomasza, pierwszego Bandoły w Choczni. Ale największym posiadaczem gruntów nie był wtedy żaden z Bandołów z Komaniego Pagorka, a Jan Bandoła, z centralnej części wsi (okolice austerii- numeru domu 206). Gospodarstwo owego Jana, o powierzchni niespełna 9 mórg, jako jedyne z należących do Bandołów przekraczało powierzchnią średnią choczeńską. Za to ich pola na Komanim Pagorku zyskały uznanie "ocenicieli" (klasyfikatorów), stąd szacowane z nich dochody były powyżej przeciętnych.
Właśnie wyniki tego spisu wnoszą wiele nowych informacji na temat choczeńskich Bandołów w połowie XIX wieku. Łączna własność sześciu wykazanych w nim osób o nazwisku Bandoła, zresztą blisko spokrewnionych, wynosiła nieco ponad 40 mórg. Aż pięciu z nich (Szczepan, Antoni, Wojciech, Kazimierz i Maciej) było sąsiadami, zamieszkującymi obecny Pagórek Komani. Dlatego w tej części Choczni można upatrywać pierwotnej siedziby Tomasza, pierwszego Bandoły w Choczni. Ale największym posiadaczem gruntów nie był wtedy żaden z Bandołów z Komaniego Pagorka, a Jan Bandoła, z centralnej części wsi (okolice austerii- numeru domu 206). Gospodarstwo owego Jana, o powierzchni niespełna 9 mórg, jako jedyne z należących do Bandołów przekraczało powierzchnią średnią choczeńską. Za to ich pola na Komanim Pagorku zyskały uznanie "ocenicieli" (klasyfikatorów), stąd szacowane z nich dochody były powyżej przeciętnych.
W latach 50-tych i 60-tych XIX
wieku urodzili się natomiast:
- Franciszek Bandoła (w 1859 syn Piotra) ksiądz, kapelan wojskowy, absolwent gimnazjum w Wadowicach w 1879 roku i studiów teologicznych na Uniwersytecie Jagiellońskim (1883)
- Józef Bandoła (w 1860 syn Macieja) nauczyciel w Choczni Górnej, a potem wieloletni kierownik szkoły w Ryczowie, założyciel tamtejszego kółka rolniczego i biblioteki, ojciec podpułkownika Tadeusza Bandoły
- Józef Bandoła (w 1866 syn Antoniego) kancelista sądowy, urzędnik prowadzący księgi gruntowe w Jordanowie, Bochni, Rzeszowie i Wadowicach.
Choczeńskich Bandołów można doszukać
się także w rzeszy emigrantów zarobkowych do Ameryki na przełomie XIX i XX
wieku. Przykładem może być tu Stanisław Bandoła (ur. 1877) wzięty krawiec w
Chicago, darczyńca na budowę Domu Ludowego w Choczni i szkoły, ojciec amerykańskiego
karmelity o. Alojzego (Kazimierza) Bandoły. Inni Bandołowie szukali szans na
lepsze życie na terenie Francji oraz północnych Czech (Franciszek, Melchior, Ignacy, Stanisław Bandołowie), gdzie ich potomków zapisywano z nazwiskiem Bandula, co ciekawe nawiązującym do wczesnej wersji nazwiska Bandoła notowanej w Choczni. Ignacy Bandoła był pierwszym znanym z nazwiska i imienia chocznianinem zatrudnionym w zawodzie górnika (1869).
W czasie I wojny światowej do
niewoli rosyjskiej dostał się Stanisław Bandoła (1894-1963), a krótko po wojnie
Szymon Bandoła (ur. 1899) zmarł w Przemyślu jako żołnierz Wojska Polskiego
uczestniczący w walkach o utrzymanie niepodległości.
W okresie międzywojennym do
najbardziej znanych Bandołów z Choczni należeli:
- Jan Bandoła (1874-1941) członek zarządu choczeńskiej kasy zapomogowo-pożyczkowej
- Jan Bandoła (1909-1989) absolwent wadowickiego gimnazjum w 1930 roku, urzędnik pocztowy, zmarł w Świdnicy
- Kornelia Bandoła (1904-1976) nauczycielka, absolwentka seminarium nauczycielskiego w Kętach
- Piotr Bandoła (1886-1963) murarz, budowniczy, kierownik wielu budów na Śląsku.
W czasie II wojny światowej w
obozie Auschwitz zginął Józef Bandoła (1885-1943), a wkrótce po zakończeniu
działań wojennych w szpitalu w Wadowicach zmarła Anna Bandoła „z ran
odniesionych w wypadkach wojennych”.
Po wojnie wyróżniającymi się
przedstawicielami rodziny Bandołów z Choczni byli:
- Daniel Bandoła (1882-1958) przedwojenny podoficer, po wojnie urzędnik stanu cywilnego w Wadowicach
- Gabriel Bandoła (1928-1996) wieloletni dyrektor Domu Rencistów w Wadowicach i radny miejski
- Józef Bandoła (1920-1987) absolwent UJ, magister ekonomii, brat sołtysa Piotra
- Katarzyna Bandoła (ur. 1912) członkini Gminnej Rady Narodowej w Choczni i Koła Gospodyń Wiejskich
- Marian Bandoła (1925-2005) pułkownik Ludowego Wojska Polskiego, szef kadr w Wojewódzkim Zarządzie Ligii Obrony Kraju w Bielsku-Białej
- Piotr Bandoła (1921-2015) sołtys Choczni, drogomistrz, w czasie wojny partyzant Batalionów Chłopskich na Lubelszczyźnie i żołnierz armii gen. Berlinga.
W tym samym cyklu:
Uzupełniono o dane ze spisu własności gruntowej z lat 1844-1852.
OdpowiedzUsuń