Choczeńskie rody- Balonowie

Według stanu na wrzesień 2002 roku w Polsce mieszkały 1494 osoby o nazwisku Balon. Najwięcej osób o tym nazwisku zamieszkiwało województwo krakowskie, a wśród powiatów- wadowicki (226 osób).  

W sąsiadujących z południową Polską Czechach i Słowacji żyje według najnowszych danych odpowiednio 522 i 114 Balonów.

Balon to również nazwisko popularne w Choczni. Józef Putek jego pochodzenie wywodzi nie od słowa balon, ale od balanów, czyli strażników leśnych lub zamkowych, ewentualnie wojskowych w prywatnych armiach magnackich. Takie określenie funkcjonowało jeszcze w XVII wieku, a do jednostek tych rekrutowano często górali (Wołochów/Walasów), bitnych i świetnych strzelców.

Po rumuńsku bǎlan oznacza blond, natomiast według  językoznawców czeskich Balán to forma skrócona od imienia Baltazar.

Hipotezę o pochodzeniu nazwiska Balon od słowa balan trzeba traktować poważnie, ponieważ w najstarszych choczeńskich księgach metrykalnych zdarzają się różne formy zapisu tego nazwiska: obok Balonów, Balonków, Balończyków doszukać się można i Balanów.

Pierwszy zapis z nazwiskiem Balon pojawia się 24 lipca 1656 roku, przy chrzcie Magdaleny, córki Sebastiana Balona.
W 1663 roku kmieć Balon odprowadzał podatek kościelny (taczmo) z roli sąsiadującej z Świętkiem i Walkiem Styłą.

11 sierpnia 1677 roku ochrzczony został w Choczni Wawrzyniec Balon, syn Wawrzyńca i Jadwigi. To późniejszy wójt Choczni i miejscowy kowal, przodek znacznej części współczesnych Balonów. I nie tylko zresztą Balonów. Jeden z jego synów- Marcin Balon od 1735 roku zaczął być zapisywany jako Dąbrowski, co kontynuowano później w metrykach jego potomków. Z tego powodu przeważająca część współczesnych Dąbrowskich z Choczni to także potomkowie wójta i kowala Wawrzyńca Balona.

Nie jest pewne, czy wszyscy choczeńscy Balonowie pochodzą od wspólnego przodka. W 1690 roku ożenił się w Choczni Michał Balon z Rzyk, niezwiązany wprost z wcześniejszymi choczeńskimi Balonami. A w 1719 pojawił się kolejny „nowy” Balon, ożeniony w Kaczynie Paweł, którego potomków zapisywano najczęściej jako Balonkowie, dla odróżnienia od dawniejszych Balonów.

Wspomniany wyżej Wawrzyniec Balon to nie jedyny znany Balon z Choczni. 

Jeszcze w XVIII wieku Andrzej Balon był choczeńskim karczmarzem, a Mikołaj, Kacper, Błażej i Józef Balonowie oprócz uprawy roli zajmowali się handlem. W 1805 roku ks. proboszcz Majeronowski powierzył Błażejowi i Józefowi legat w kwocie 250 zł reńskich.  Handlarzem był również Melchior Balon (1784-1791), a ponadto przysiężnym (radnym) gminnym (1783). Funkcję przysiężnego sprawował także Wojciech Balon, w podobnym okresie czasu, co Melchior. 

W 1810 roku urodził się Ignacy Balon (LINK), który po skończeniu gimnazjum w Podolinie na Spiszu i studiach teologicznych otrzymał w 1840 roku święcenia kapłańskie. Pracował jako wikariusz w 18 parafiach galicyjskich, ale nigdy nie otrzymał nominacji na proboszcza. 

Wyższe wykształcenie uzyskał również Józef Balon (ur. 1849), który po maturze w gimnazjum św. Anny w Krakowie i studiach na UJ został nauczycielem szkół średnich i pracował jako matematyk w Jaśle. Jego synem był Adam Balon (1884-1963) sędzia w Tyczynie, Tarnowie i Krakowie.

W 1879 roku odwiedzający Chocznię krakowscy dziennikarze zachwycali się talentem rzeźbiarza-samouka Ignacego Balona, wówczas zaledwie szesnastoletniego chłopaka.  

Niewiele starszy od niego był Antoni Balon (ur. 1857)- szanowany gospodarz, w okresie przed I wojną światową członek choczeńskiego „Sokoła”, a w 1920 roku przewodniczący rady nadzorczej. Kasy Stefczyka  w Choczni.

Zasłużonym działaczem „Sokoła” był też Szymon Balon (ur. 1894), który pod wpływem idei sokolskich wstąpił do Legionów Polskich, uczestnicząc w ich szeregach w I wojnie światowej (2 pułk ułanów).

W I wojnie światowej walczył także Karol Balon (ur. 1889), który ranny dostał się do niewoli rosyjskiej, podobnie jak Józef Karol Balon (ur. 1885), wcześniej student prawa UJ (brat Szymona) i inny Józef Balon (ur. 1885), który w niewoli zmarł na czerwonkę. 

W I wojnie światowej brał udział również Franciszek Balon (ur. 1886), przed II wojną światową choczeński radny i członek rady nadzorczej Kasy Stefczyka (do jej likwidacji po wojnie).

Warto wspomnieć jeszcze o kilku kolejnych przedstawicielach choczeńskich Balonów i ich potomkach:

• Jan Balon (ur. 1878), to organista z Rybnej pod Krakowem u proboszcza Ferdynanda Widlarza rodem z Choczni, swojego szwagra. Jan był ojcem licznej rodziny, spośród jego dzieci (najczęściej uprawiających zawód nauczyciela) najbardziej znani byli: Karol Balon (ur. w 1917 roku w Rybnej), partyzant AK w stopniu porucznika, po wojnie na emigracji w Londynie i w Kanadzie, pełnił między innymi funkcję sekretarza generalnego jednej z europejskich central związkowych-  Central European Federation of Christian Trade Unions (1954), Tadeusz Balon (ur. 1907 w Rybnej), podporucznik piechoty, zamordowany w Katyniu oraz najstarszy syn:
• Ferdynand Balon (ur. 1898 w Choczni), przedwojenny nauczyciel, po wojnie kierownik szkoły w Rabce (LINK)
• Józef Ferdynand Balon (ur. 1911), absolwent wadowickiego gimnazjum w 1933 roku, wyświęcony na księdza w 1939 roku, wieloletni proboszcz parafii w Skawicy.

Dawne siedziby i własność Balonów w Choczni ustalić można na podstawie spisu płatników taczma (od 1663 roku), austriackich spisów własności gruntowej- Metryki Józefińskiej z lat 1785-1789 oraz "Grundparzellen- Protocoll" z lat 1844-1852.

Najdawniejsze zapisy w zestawieniach płatników podatku kościelnego (taczma) wskazują, że Balonowie sąsiadowali wtedy ze Styłami i Świątkami, gospodarując powyżej kościoła parafialnego, a poniżej sołtystwa, na północ od Choczenki.

W Metryce Józefińskiej Rola Balonowska (pierwotnie około 80 mórg- to jest około 46 hektarów) usytuowana jest podobnym miejscu-w Niwie Srzedniej nad Sołtystwem, czyli północnej Niwie Zakościelnej z lat 1844-52.

I rzeczywiście również w tym drugim spisie trzech z sześciu właścicieli gruntów o nazwisku Balon (Antoni, Kazimierz i Walenty) miało swoje parcele powyżej kościoła, na północ od Choczenki, w stronę granic Frydrychowic, czyli w tej samej części wsi, co około 50 i 180 lat wcześniej. Do tego dochodziły grunty wywodzących się z Balonów Dąbrowskich, skoncentrowane na tym samym obszarze.

Druga połowa Balonów spisanych w połowie XIX wieku, gospodarowała nieco bardziej na wschód, w Niwie Dolnej od Wadowic (dwóch Jakubów i Marcin).

Łącznie Balonowie posiadali wtedy około 60 mórg, czyli 3/4 pierwotnej roli.

Najbardziej majętny z nich - Walenty Balon spod numeru 220a- był właścicielem ponad 18 mórg i zaliczał się do największych chłopskich posiadaczy w Choczni (10-ty pod względem posiadanej powierzchni gruntu i 20-sty pod względem wyliczonego rocznego dochodu).

Przeciętne gospodarstwo Balonów z Choczni w tamtych czasach przewyższało wielkością i przynoszonym dochodem wartości średnie wyliczone dla całej wsi.

W tym samym cyklu:

• o Dąbrowskich
• o Widlarzach
• o Widrach