Toponimy odnazwiskowe w Choczni

Toponimy czyli nazwy miejsc- takich jak na przykład: przysiółki, osiedla, drogi, lasy, pola, czy góry, są odzwierciedleniem postrzegania świata przez lokalną społeczność.

Dość często nazwy te pochodzą od nazwisk ludzi zamieszkujących dane miejscowości.

Nie inaczej jest w przypadku Choczni.

Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych zawiera pięć takich toponimów:

• Pagórek Komani jako określenie na część Choczni położoną na wzgórzu, na południowym brzegu Choczenki i wpływającej do niej Konówki, poniżej kościoła parafialnego. Nazwa ta pochodzi od nazwiska Koman (dawna forma Kuman) zanotowanego w Choczni po raz pierwszy już w 1547 roku. Obecność siedzib dawnych Komanów czy Kumanów na  tym pagórku da się wykazać od co najmniej 350 lat. W 1663 roku (w spisie płatników taczma- podatku kościelnego) i później w latach 1785-1789  (w Metryce Józefińskiej) tam właśnie lokowano Rolę Komanowską. Jednak nazwa Pagórek Komani pojawia się na oficjalnych mapach dopiero w drugiej połowie XX wieku, a nazwa administracyjna Osiedle Komanie w drugiej połowie lat 80-tych XX wieku.
• Pagórek Malatowski jako określenie na część Choczni położoną na wzgórzu na południowym brzegu Choczenki, nad szosą Wadowice-Andrychów i na wschód od Pagórka Komaniego. Nazwa pochodzi od nazwiska Malata zanotowanego w Choczni po raz pierwszy w 1663 roku. Malatowie początkowo zamieszkiwali w sąsiedztwie Ramendów (toponim Malatówka w 1670 roku), a pod koniec XVIII wieku sprowadzili się na pagórek nazywany obecnie od ich nazwiska, na skutek małżeństwa Wojciecha Malaty z przedstawicielką rodziny Twarogów/Bandołów, która osiadła tam już wcześniej. Nazwa Pagórek Malatowski jest stosunkowo nowa i pochodzi zapewne z początku XX wieku. Jej nadanie związane jest ze wzrostem znaczenia licznej wówczas rodziny Malatów, z której wywodził się ówczesny wójt i działacz ludowy Maksymilian Malata. Natomiast nazwa administracyjna Osiedle Malatowskie została wprowadzona w drugiej połowie lat 80-tych XX wieku.
• Pagórek Ramendowski (w PRNG Ramendowskie) jako określenie na wyniosłość terenu wzdłuż Choczenki, powyżej Kościoła i cmentarza. Ramendowie, notowani w Choczni po raz pierwszy w 1630 roku, zamieszkiwali ten pagórek z pewnością już w 1663 roku, co wykazane jest w spisie płatników taczma (w formie Ramendówka).  Podobnie jak Pagórek Komani także i Ramendowski pojawia się na oficjalnych mapach dopiero w drugiej połowie XX wieku. Nazwa administracyjna Osiedle Ramendowskie została wprowadzona w drugiej połowie lat 80-tych XX wieku.
• Bryndzówka jako nazwa na część wsi położoną w górnej Choczni, w rejonie szkoły w Choczni Górnej. Nazwa wywodzi się od nazwiska Bryndza (dawniej zapisywanego również Brendza), obecnego w parafii choczeńskiej w 1652 roku (w Kaczynie), a w samej Choczni z pewnością od 1698 roku. Od czasu pojawienia się tego nazwiska w Choczni siedziby osób je noszących znajdowały się w okolicach dzisiejszej Bryndzówki. Obok choczeńskiej Bryndzówki w rejestrze znajduje się także Bryndzówka, będąca częścią Makowa Podhalańskiego. Nazwa Bryndzówka w odniesieniu do Choczni pojawia się na dokładnych mapach topograficznych w II połowie XX wieku.
• Graboniówka jako nazwa na część wsi położoną w Choczni, poniżej sołtystwa. Pochodzi od nazwiska Graboń (najdawniejsza forma Grabowski) używanego w Choczni od 1654 roku. Rola należąca do Graboniów/Grabowskich rozciągała się od Choczenki w kierunku południowo-wschodnim, po granice z Zawadką. W II połowie XVII wieku Rola Graboniów sąsiadowała z rolami Walaska i karczmarza z Górnej Choczni, czyli była zbliżona do dzisiejszej lokalizacji Graboniówki według rejestru państwowego. Natomiast już na początku XVIII wieku Graboniowie sąsiadowali z Bryndzami i Strzeżoniami, co oznacza, że ich główna siedziba znajdowała się powyżej sołtystwa. To pokrywa się z danymi ze spisu własności z lata 1844-1852, gdzie duża własność Jana Grabonia (ćwierć pierwotnej roli czyli około 20 mórg) umiejscowiona jest na wysokości szkoły w Choczni Górnej, rozciągając się aż po Zawadkę. Podobnie jak w przypadku Bryndzówki nazwa Graboniówka  w odniesieniu do Choczni pojawia się na dokładnych mapach topograficznych w II połowie XX wieku. Inna Graboniówka według rejestru państwowego jest częścią wsi w gminie Brzozów na Podkarpaciu.

Kolejne trzy toponimy odnazwiskowe w Choczni zostały wprowadzone administracyjnie w II połowie lat 80-tych XX wieku, ale tylko dwa z nich nawiązują do nazwisk chocznian:

• Drapówka jako nazwa ulicy od skrzyżowania z ulicą Główną po Drogę Krajową numer 52 (Wadowice-Andrychów), gdzie na pewnym odcinku stanowi granicę pomiędzy Inwałdem a Chocznią. Nazwa Drapówka pochodzi od nazwiska Drapa, noszonego przez posiadaczy znacznej własności gruntowej, przylegającej do części tej drogi (od strony sołtystwa), co wykazuje „Grundparzellen- Protocoll” z lat 1844-1852. Wcześniej droga nazywana obecnie Drapówką stanowiła na pewnym odcinku północno- wschodnią granicę sołtystwa choczeńskiego (Niwy Sołtysiej), oddzielając go od północnej Niwy Zakościelnej. Nazwisko Drapa pojawia się w Choczni po raz pierwszy w 1696 roku, a osoby je noszące sprowadziły się do Choczni z Kaczyny, jako poddani sołtysi. Pierwszych Drapów nazywano również Pękalami i pod tym nazwiskiem równolegle żyli nadal w Kaczynie.
• Osiedle doktora Józefa Putka nazwane na cześć choczeńskiego posła, wójta i adwokata Józefa Putka, związane z miejscem jego zamieszkania do śmierci w 1974 roku. Osiedle zlokalizowane jest wzdłuż drogi od Zespołu Szkół nr 1 w Choczni Dolnej po Drogę Krajową nr 52 w rejonie starej strażnicy Ochotniczej Straży Pożarnej, po przeciwnej stronie Choczenki, niż kościół parafialny. Putek przeprowadził się do Choczni z Wadowic po śmierci ojca i zamieszkał z matką w wynajętej izbie. Właścicielem domu na obecnym osiedlu jego imienia został w latach 20-stych XX wieku, jako poseł  na Sejm RP i choczeński wójt. (link)

Następny toponim odnazwiskowy w Choczni można znaleźć na starej wojskowej mapie austriackiej z lat 1869-1887 (Franzisco- Josephinische Landesaufnahme) gdzie widnieje nazwa Kawkówka. Owa Kawkówka została umiejscowiona pod Bliźniakami, blisko granicy z Kaczyną. Jej nazwa pochodzi od nazwiska Kawa/Kawka używanego w Choczni w XIX wieku. Spis właścicieli gruntów z lat 1844-52 wykazuje własność Jakuba Kawki w Niwie Od Lasu Górnica, której lokalizacja pasuje do umiejscowienia Kawkówki na późniejszej mapie austriackiej.

Dwie inne nazwy pochodzące od nazwisk chocznian pojawiają się w „Kronice wsi Chocznia” Jana Turały:

• Guzdkówka, z której miał się wywodzić ksiądz Jan Guzdek, proboszcz parafii polonijnych w USA (link). Guzdkówka (od nazwiska Guzdek notowanego w Choczni już 1589 roku) położona była w Górnej Choczni i rozpościerała się od Choczenki po granice z Frydrychowicami.
• Balończykówka, której nazwa wywodzi się od nazwiska Balon, występującego w Choczni od 1645 roku. Na Balończykówce położony jest cmentarz epidemiczny „Boża Męka” (link), przylegający do Starego Gościńca.

Podane powyżej nazwy Guzdkówka i Balończykówka nawiązują do nazw historycznych ról choczeńskich, wymienianych między innymi w Metryce Józefińskiej (1785-89), które przytoczone są we wcześniejszej notatce z 2014 roku- link. Na podobnej zasadzie tworzono toponimy związane z innymi starymi choczeńskimi rodami, jak na przykład: Widrówka, Styłówka, Kręciochówka, Widlarzówka, itp. - nie ujęte oficjalnie w żadnych rejestrach, czy na mapach.

Znacznie starszy niż Metryka Józefińska spis płatników taczma (zapoczątkowany w 1663 roku) podaje kilka innych nazw ról, które były wówczas chwilowo nieobsadzone, co związane było z szwedzkim najazdem z lat 1655-1660 i późniejszymi migracjami ludności Choczni:

• Sowówka w Górnej Choczni, na południe od Choczenki w stronę Zawadki. Sąsiadowała z obecną Graboniówką. Wywodzi się od nazwiska Sowa wymienianego po raz pierwszy w Choczni w 1604 roku.
• Lemiszówka, której nazwa nawiązuje do nazwiska Lemirz/Lemisz/Lemiesz? używanego w Choczni od 1602 roku. W latach 1674-75 lokalizowana jest powyżej Ramendówki, od Choczenki w stronę Konówki i granic Zawadki.
• Chaiostówka wywodząca się od nazwiska Chajost/Hajost, zanotowanego po raz pierwszy w 1602 roku. Rola Chajostów przylegała do sołtysiej i zlokalizowana była na wschód od dzisiejszej Drapówki.
• Walaszkówka od nazwiska Walas/Walasek wymienianego po raz pierwszy w 1600 roku. Walaskowie byli kmieciami w górnej części wsi, poniżej Graboniówki.
• Wilkówka od nazwiska Wilk/Wilczek używanego w Choczni od 1601 roku, a które później zanikło (lata 20-ste XVIII wieku), według Józefa Putka z powodu ucieczki części choczeńskich Wilczków na Orawę pod koniec XVII wieku. W 1675 roku Wilkówka zlokalizowana była poniżej Ramendówki, czyli nieco powyżej kościoła parafialnego.
• Foltinówka od nazwiska Foltinowski, posiadaczy gruntów rolnych w Choczni od co najmniej 1602 roku. W 1672 roku taczmo z Foltinówki opłacał jeden z Komanów/Kumanów. Ówczesna Foltinówka umiejscowiona była w dolnej części wsi, w rejonie dzisiejszego Zawala (trzecia w kolejności rola od granicy z Wadowicami).

W książkach i innych drukowanych publikacjach można natrafić na kolejne ciekawe choczeńskie toponimy.
Szczególnie interesująca jest nazwa Leczerówka lub Lecierówka, która powstała od spolszczonej formy nazwiska Letscher. Historię jej powstania da się odtworzyć dość dokładnie. Otóż w pierwszej połowie XIX wieku do Wadowic przywędrował z austriackiego Vorarlbergu niejaki Johann Letscher, który zajmował się piekarstwem i cukiernictwem. Po poślubieniu Tekli Płonkówny z Choczni przeprowadził się do rodzinnej wsi żony, gdzie zamieszkiwał pod numerem 203, dawniej należącym do Wątrobów. W 1844 roku gospodarstwo Jana i Tekli Letscherów miało powierzchnię około 24 mórg i rozpościerało się od Choczenki (obecne górne Zawale) po granice Frydrychowic. Po śmierci seniora rodu jego syn Alojzy przeprowadził się do Bochni, ale nazwa Leczerówka przetrwała w świadomości chocznian do czasów współczesnych.

Inna nazwa choczeńska o interesującym pochodzeniu to Bikówka. Wywodzi się od Gurdków zamieszkujących w Choczni w XIX wieku, których nazywano również Bikami lub Biczami. Gurdkowie/Bikowie wywodzili się z Ponikwi- Chobotu.

Niejasne natomiast jest pochodzenie nazwy Sosina, alternatywnego określenia na Księży Las/Księżą Barć. Czy pochodzi ono od porastających las plebański sosen, czy też nazwiska długoletniego proboszcza choczeńskiego z XVII wieku Kacpra Sosina? To pytanie pozostaje bez rozstrzygnięcia.

Na koniec warto wspomnieć o miejscowych nazwach pochodzących wprawdzie od nazwisk, ale nie noszonych przez mieszkańców Choczni.

Można wymienić tu:

• Drogę Sobieskiego jako zamienne określenie na Stary Gościniec (oficjalna nazwa według rejestru państwowego). To określenie nadane na pamiątkę przemieszczania się tą drogą w sierpniu 1683 roku części wojsk polskich zmierzających w kierunku Wiednia do walki z najazdem tureckim. Kolumną lekkiej jazdy i częścią  dragonów w sile około 7000 ludzi dowodził jednak nie sam król Jan III Sobieski, a hetman polny Mikołaj Hieronim Sieniawski. Tak więc bardziej poprawną historycznie nazwą byłaby Droga Sieniawskiego zamiast Drogi Sobieskiego.
• Ulicę Tadeusza Kościuszki, pokrywającą się ze starym przebiegiem Drogi Krajowej numer 52 (przed powstaniem obwodnicy Wadowic), od granicy miasta po Inwałd. Nazwa na cześć naczelnika insurekcji w 1794 roku, bardzo poważanego przez ludowców z Choczni, ze względu na wydany przez niego uniwersał, w którym przyznawał chłopom wolność osobistą, zapewniał nieusuwalność z użytkowanej ziemi pod warunkiem odrabiania pańszczyzny bądź zapłaty czynszu. Kościuszko jest również patronem Zespołu Szkół nr 1 w Choczni.

Inni patroni choczeńskich instytucji to: Karol Świerczewski (szkoły), Janek Krasicki (szkoły), Konstanty Rokossowski (spółdzielni produkcyjnej), królowa Jadwiga Piastówna (szkoły), Józef Piłsudski (szkoły), Jan Chrzciciel (parafii).