Rzemieślnicy w dawnej Choczni

Oprócz kowali i młynarzy, którym poświęcono wcześniej osobne notatki, w dawnej Choczni występowali również przedstawiciele innych rzemiosł, niekiedy już zapomnianych:

• bednarze, czyli wytwórcy drewnianych beczek, kadzi, wiader, balii, cebrzyków, konewek, itp.

Po raz pierwszy ich obecność w Choczni odnotowano już w 1601 roku.

Najbardziej znani przedstawiciele tego zawodu wywodzili się z rodziny Kłapouchów, w XVII wieku zamieszkującej na Ramendowskim Pagórku. Można wymienić tu: Łukasza, Jędrzeja i Majchera (Melchiora) Kłapouchów, przyjętych do wadowickiego cechu w 1642 roku, oraz Wawrzyńca Kłopucha, notowanego rok później. Ostatnim znanym bednarzem z Choczni był Baltazar Kłapouch, notowany w 1695 roku.

• ceglarze, czyli wytwórcy cegieł z miejscowej gliny.

Pierwszym odnotowanym ceglarzem z Choczni był Błażej Cibor w 1803 roku. W 1913 roku przy granicy z Inwałdem działała cegielnia Loebla Landaua i Lipmana Sternlichta. Palaczami cegły byli między innymi: Alojzy Bąk (ur. 1872) i Stanisław Dąbrowski (ur. 1906).

• cieśle, czyli wytwórcy drewnianych więźb dachowych, wieńców, belek do budowy domów i innych drewnianych elementów budowlanych.

Po raz pierwszy o cieśli z Choczni napisano w 1784 roku, ale z pewnością zawód ten wykonywany był dużo wcześniej. Często ciesielstwo łączono ze stolarstwem.
Znani przedstawiciele tego zawodu z Choczni to: Andrzej Szczur (1784), Mateusz Szczur (ur. 1786), Jan Kumorek (1786), Błażej Kobiałka (po 1789), Szymon Sikora (1796), Jan Ławicki (przed 1830), Franciszek Wątroba (1880), Jan Wątroba (1880), Jan Targosz (1941)
oraz: Michał Stuglik (ur. 1884), Józef Trzaska (ur. 1903) i Tadeusz Twaróg (ur. 1918).

• cukiernicy, czyli osoby zajmujące się wypiekiem ciast i ciastek.  

 Dość często jednocześnie piekarze. W latach czterdziestych XIX wieku osiadł w Choczni austriacki piekarz i cukiernik Johann (Jan) Letscher. Wraz z żoną- Teklą z domu Płonka zaliczali się do największych posiadaczy gruntów w Choczni w połowie XIX wieku. Tradycje rodzinne w zakresie cukiernictwa kontynuował ich syn Alojzy Letscher, który przeprowadził się później do Bochni.

Znanymi cukiernikami z Choczni byli również: Franciszek Widlarz (ur. 1878) , uprawiający swój zawód w Morawskiej Ostrawie i Bolesław Bandoła (ur. 1904), właściciel cukierni w Leżajsku i w Nisku (do 1939 roku). Aktywnym w Choczni cukiernikom- piernikarzom poświęcony będzie osobny akapit.

• fryzjerzy, czyli osoby zajmujące się strzyżeniem, pielęgnacją, układaniem i farbowaniem włosów. 

W dzisiejszym rozumieniu tego zawodu pierwsi fryzjerzy/fryzjerki z Choczni pojawili się w okresie międzywojennym, wcześniej wśród większości ludności wsi nie było zapotrzebowania na ich usługi. Fryzjerami- golibrodami byli między innymi: Wiktor Woźniak i Antoni Wróbel. Na emigracji w Holyoke w USA zakład fryzjerski razem z mężem prowadziła Stanisława (Stella) Rzewska z domu Wójcik. Fryzjerką była również zamieszkała w Choczni Krystyna Barbara Wicińska z domu Rokowska.

• kaletnicy, czyli wytwórcy skórzanych toreb, sakw i pasków.

W 1745 roku kaletnictwo uprawiał w Choczni Łukasz Chrząszcz, nazywany też Lachem lub od zawodu Kaletą.

• kamieniarze, czyli osoby zajmujące się obróbką kamienia.

Ponieważ na cmentarzu w Choczni do II wojny światowej dominowały groby ziemne z drewnianymi krzyżami, to dawni kamieniarze dokonywali obróbki kamienia przede wszystkim do celów budowlanych. Pierwszym znanym kamieniarzem w Choczni był Bartłomiej Zarębski w 1829 roku.

• kapelusznicy, czyli wytwórcy kapeluszy.

W 1930 roku w ogólnopolskiej księdze adresowej podano, że zakład zajmujący się produkcją kapeluszy prowadziła w Choczni osoba o nazwisku Mende. Kapelusznikiem był także Wojciech Garżel (ur. 1882), przyrodni brat Józefa Putka, który uprawiał ten fach w morawskim Nowym Jiczynie.

• kołodzieje, zwami też stelmachami, czyli wytwórcy drewnianych wozów, sań i części do nich- głównie kół.

Obecni w Choczni od bardzo dawna, ponieważ po raz pierwszy wymieniano ich już w 1603 i 1606 roku. Bardziej znani choczeńscy kołodzieje często wywodzili się z rodu Woźniaków. Oprócz: Szymona Cieciaka (1691), Jana Radwana (1744), Józefa Sikory (1783) i Adama Gracy (ur. 1910) byli to Jan Woźniak (notowany od 1875), Jan Maksymilian Woźniak (przełom XIX i XX wieku), Jan Woźniak (okres międzywojenny) oraz ostatni z nich  Józef Woźniak (ur. 1901).

• kotlarze, czyli wytwórcy metalowych kotłów, rondli, itp.

W Choczni podawani już w 1606 i w 1811 roku. Te dawne tradycje kontynuował w drugiej połowie XIX wieku Karol Guzdek, pracownik fabryki lokomotyw w Wiedniu.

• krawcy- szyjący odzież wierzchnią i bieliznę z tkanin i dzianin.

Lista bardziej znanych choczeńskich krawców jest długa- powinni zostać tu uwzględnieni: Walenty Wcisło (przed 1769), Tomasz Ramza (1783), Tomasz Rudzki (1783), Sebastian Wcisło (1784), Eustachy Michał Wcisło (1785), Józef Rudzki (1810), Szczepan Grzesiewicz (1827), a następnie: Antoni Ścigalski (ur. 1818), Karol Smolarski (ur. 1833), Józef Romańczyk (ur. 1846), Antoni Bandoła (ur. 1897), Józef Bandoła (ur. 1920), Kazimierz Bandoła (ur. 1907- mistrz), Stanisław Bandoła (ur. 1877), Franciszek Drożdż (ur. 1911), Błażej Habina (ur. 1881), Władysław Homel (ur. 1905), Roman Jarczak (ur. 1890), Ignacy Koman (ur. 1896- mistrz), Albin Kręcioch (ur. 1914- mistrz), Antoni Kręcioch (ur. 1829- mistrz), Franciszek Kręcioch (ur. 1857), Jan Kręcioch (ur. 1883), Józef Kręcioch (ur. 1886), Jan Kumala (ur. 1863- mistrz), Ludwik Pindel (ur. 1896- mistrz), Józef Studnicki (ur. 1891- mistrz), Wacław Szczur (ur. 1882), Franciszek Ścigalski (ur. 1889), Franciszek Świerkosz (ur. 1897).

• krupnicy, czyli wytwórcy kasz.

Krupnicy byli często równocześnie młynarzami. Bardziej znani z terenu Choczni to: Józef Guzdek (1731) i Szczepan Woźniak (1734).

• kuśnierze- zajmujący się szyciem i zdobieniem wyrobów skórzanych (kożuchów, futer, czapek, rękawic, serdaków, itp.).

Najbardziej znanym kuśnierzem z Choczni był Stanisław Bandoła (ur. 1904), prowadzący działalność w Makowie Podhalańskim.

• lakiernicy i malarze wnętrz

Karol Guzdek (przed I wojną światową), Franciszek Majkut (1906), Ferdynand Woźniak (okres międzywojenny), Jan Polak (przed II wojną światową), Jan Romański (1941), Józef Woźniak (1941).

• murarze- wykonujący prace związane z wznoszeniem budowli z kamieni lub cegieł, wiązanych zaprawą murarską.

Murarstwo (dawniej mularstwo) to zawód bardzo rozpowszechniony w Choczni począwszy od XIX wieku. Choczeńscy murarze wznosili wiele ważnych budowli w Krakowie, Bielsku, Bialej i w Katowicach. Były to kościoły i obiekty sądowe, szpitale, gmachy urzędów i prywatne kamienice.
W Choczni własnymi siłami wznieśli obecny kościół parafialny, szkołę, Dom Ludowy i Katolicki. Murarstwo było najczęściej zajęciem sezonowym,. z przerwą w okresie zimowym. W sezonie budowlanym wiązało się na ogół z długim pobytem poza wsią i rzadkimi odwiedzinami u rodzin w święta. W 1926 roku zorganizowana grupa młodych choczeńskich murarzy wyjechała za pracą do Urugwaju i większość z nich pozostała tam już do końca życia. Nie sposób wymienić wszystkich choczeńskich murarzy, ale lista wyróżniających się wśród nich i tak jest długa: Franciszek Krystian (1828), Tomasz Łuszczyński (1829), Jan Syrek (1832), Andrzej Siepak (1844), Jakub Koman (1864), Józef Krystian (1864), Ferdynand Brandstaetter (1894),  zaangażowani przy budowie szkoły w 1910 roku: Jan Zając, Józef Dąbrowski, Józef Drożdż, Józef Garżel, Władysław Koman, Józef Łopata, Karol Łopata, Antoni Szafran, Aleksander Wider oraz Ludwik Woźniak- paler/mistrz,  następnie: Antoni Bandoła (ur. 1897), Józef Bandoła (ur. 1893), Maksymilian Bandoła (ur. 1900), Piotr Bandoła (ur. 1866- paler/mistrz), Piotr Bandoła (ur. 1886- paler/mistrz), Stanisłąw Bandoła (ur. 1894), Józef Bylica (ur. 1863), Stanisław Jura (ur. 1905), Andrzej Kolber (ur. 1865), Władysław Kręcioch (ur. 1903), Kazimierz Siwiec (ur. 1893), Jan Ścigalski (ur. 1893), Antoni Turała (ur. 1895), Jan Turała (ur. 1863- paler/mistrz), Jan Turała (ur. 1886), Klemens Turała (ur. 1898), Tymoteusz Turała (ur. 1903), Jan Wcisło (ur. 1851), Władysław Wider (1899), Antoni Widlarz (1902) i Julian Woźniak (ur. 1897).

• piekarze- zajmujący się wyrabianiem i wypiekaniem chleba oraz innego pieczywa.

Wspomniany już przy cukiernikach Jan Letscher (1844), Jan Iran (1847), Jan Wątroba (1863), Alojzy Letscher (II połowa XIX wieku), Franciszek Szczur (II połowa XIX wieku), Jan Przybyło (1913), Izydor Bryndza (okres międzywojenny i powojenny), Jan Biłka (okres międzywojenny), Leopold Główka (okres międzywojenny), Stanisław Kręcioch (okres międzywojenny) Stanisław Leśniak (okres międzywojenny), Franciszek Oleksy (okres międzywojenny- we Francji).

• piernikarze- zajmujący się wypiekiem pierników, sprzedawanych później głównie na jarmarkach i odpustach.

W tym "słodkim" fachu wyróżniali się: Jan Wcisło (ur. 1851) i jego syn Andrzej Wcisło (ur. 1883)

• piwowarzy- zajmujący się warzeniem piwa.

Już w 1579 roku Wojciech Halama nabył szynk i urządzenia browarnicze od Wojciecha Kołodzieja. W pierwszej połowie XVII wieku piwowarem starosty Mikołaja Komorowskiego był Stanisław Szymonek. Natomiast w 1817 roku odnotowano obecność w austerii dworskiej browarnika Joachima Holcgrina.

• rusznikarze- zajmujący się wyrobem, naprawą i konserwacją broni palnej,

Rusznikarzem z Choczni był Ludwik Turała (ur. 1909). Nieco inny zakres obowiązków zawodowych i służbowych posiadał rusznikarz Marian Talaga (ur. 1916) pracujący w pułkach lotniczych w Polsce i w Anglii.

• rymarze (siodlarze)- wyrabiający uprzęż konną, siodła, skórzane pasy, itp.

Rymarze pracowali w Choczni już w XVII wieku: Walenty (notowany w 1601), Paweł (w 1661), Tomasz (w 1670). Ostatnim znanym rymarzem był Józef Siwiec (przełom XIX i XX wieku), który naprawiał też meble skórzane.

• rzeźnicy/masarze- zajmujący się ubojem zwierząt i obróbką mięsa, w tym wyrobem wędlin.

Na przełomie XVIII i XIX wieku istnieli w Choczni rzeźnicy gminni, wykonujący swój zawód nie na potrzeby mieszkańców, ale stale przemieszczających się przez wieś i kwaterujących oddziałów wojskowych.
Znani byli wtedy między innymi: Grzegorz Cibor (1789), Roch Ryczko (1797), Jan Kowalczyk (1808).

Z czasów późniejszych warto wymienić: Marcina Kręciocha (lata 30-ste XIX wieku), Mikołaja Widlarza (1832), Wojciecha Szczura (1833), Jakuba Widlarza (1833) i Józefa Widlarza (po 1856). Natomiast Już w XX wieku rzeźnictwem, masarstwem i sprzedażą na miejscu swoich wyrobów parali się:  Mojżesz Aaron Haas (1906), Łukasz Małusecki (1913), Zygmunt Bernacik (1941), Andrzej Kuś (ur. 1902), Jakub Porębski (ur. 1896), Ludwik Porębski (ur. 1894), Józef Ramęda (ur. 1906), Joachim Schoengut (ur. 1877), Stanisław Widlarz (ur. 1912) i Jan Wymysło (ur. 1902). Niektórzy działali także poza Chocznią: Klemens Bury (ur. 1920 - w Katowicach i w Andrychowie), Jan Łapka (ur. 1884- w USA), Ignacy Nęcek (ur. 1890- w Wadowicach), Moses Zuckerbrod (ur. 1891- w Krakowie).

• snycerze- specjalizujący się w rzeźbieniu w drewnie elementów mebli lub wystroju wnętrz (na przykład kościelnych).

Znanym snycerzem był w Choczni wykonawca rzeźb kościelnych Szymon Guzdek (ur. 1818)- teść Jędrzeja Wowro, który też zresztą przez pewien czas mieszkał w Choczni (ale tworzył raczej w późniejszych latach). Wyróżniał się również już za młodu Ignacy Balon.
Snycerzem z dyplomem Państwowej Szkoły Przemysłu Drzewnego w Zakopanem był natomiast Franciszek Twaróg (ur. 1906), noszący później nazwisko Jaśmiński.

• stolarze- wykonujący z drewna meble i inne przedmioty codziennego użytku.

Najbardziej znanym stolarzem na terenie Choczni był Leon Bąk (ur. 1898), absolwent Państwowej Szkoły Przemysłu Drzewnego w Zakopanem. Po uzyskaniu dyplomu mistrzowskiego w 1926 roku wykonał między innymi: konfesjonały, ławki, drzwi na chór dla choczeńskiego kościoła oraz liczne meble dla potrzeb szkoły i Domu Ludowego. Pracę w stolarstwie łączył z aktywną działalnością społeczną w choczeńskim samorządzie i w Kasie Stefczyka.
Nieco wcześniej "Fabrykę Krzeseł" otworzył w Choczni Jan Twaróg (ur. 1877), były pracownik Fabryki Mebli, Trumien i Parkietów pod Ostrawą. Po emigracji do Wielkopolski Jan Twaróg położył podwaliny pod rozwój tego rzemiosła w Murowanej Goślinie niedaleko od Swarzędza. Jego następcą był syn również Jan Twaróg, urodzony w 1915 roku jeszcze w Choczni. Jan Twaróg junior specjalizował się w produkcji mebli biurowych, dla piekarni i masarni. Stał na czele Cechu Rzemiosł Różnych w Murowanej Goślinie i podobnie jak Leon Bąk udzielał się społecznie- przewodził komitetowi budowy szkoły, pomnika Powstańców Wielkopolskich i Ofiar Wojny, organizował rzemieślniczą spółdzielnię produkcyjną, działał jako kurator sądowy i w organizacjach kombatanckich. Pomagali mu w tym wspomniany wcześniej brat: Franciszek Twaróg/Jaśmiński, inny brat Adam Twaróg (ur. 1919) i syn Apoloniusz. W wielkopolskim Szamocinie pracował także w tym samym fachu ich kuzyn Piotr Twaróg (ur. 1901). Innym znanym stolarzem z Choczni był Józef Widlarz (ur. 1862), właściciel dużej stolarni parowej w Mistku na Morawach. Z pracujących w Choczni wyróżniali się między innymi: Józef Sikora (1783), Andrzej Szczur (1784), Mateusz Szczur (1786), Jan Kumorek (1786), Jan Kanty Bąk (1808), Walenty Bąk (1809), Jan Ławicki (przed 1830), Franciszek Pawlica (1844), Karol Młyński (od lat 60-tych XIX wieku), Rafał Bargiel (przed i po II wojnie światowej) oraz Jan Bałys (ur. 1895), Jan Filek (ur. 1907), Józef Góralczyk (ur. 1907), Jan Kręcioch (1893) i Jan Wcisło (ur. 1912).

• szewcy- wytwórcy obuwia, zajmujący się też jego naprawą.

Pierwszym znanym szewcem z Choczni był Szymon Wcisło (1656), zwany Cholewa.
Już w pierwszej połowie XVIII wieku bardzo znanym szewcem mieszkającym w Choczni był Sebastian Stankowicz nazywany Chachuła, starszy cechmistrz cechu szewskiego w Wadowicach (1735), przodek wielu znanych wadowickich Stankowiczów/Stankiewiczów. Jako szewcy pracowali ponadto: Jakub Stankowicz (1751), Błażej Cibor (1783), Jan Kanty Cibor (1783), Mikołaj Odrobina (1783), Walenty Stankowicz (1783), Ignacy Wcisło (1783), Sebastian Zając (1783), Tomasz Zając (1783), Łukasz Szymonek (1784), Kacper Stankowicz (1787), Błażej Cap (1789), Maciej Cibor (1808), Urban Zając (1808), Wawrzyniec Cibor (1809), Paweł Kręcioch (I połowa XIX wieku- w Wadowicach), Jan Kanty Pamuła (lata 30-ste XIX wieku), Tomasz Romański (1844), Walenty Walusiak (1863), Antoni Woźniak (1879), Kacper Legut (ur. 1878 - aktywny działacz polityczny i społeczny), Michał Sabuda (ur. 1891), Jan Kiznar (ur. 1906), Tomasz Wider (ur. 1887), Władysław Zając (ur. 1913), Józef Sebastian Żak (ur. 1866).

• ślusarze- zajmujący się obróbką metali na zimo- dawniej głównie ręczną, później również mechaniczną.

Najbardziej znanym ślusarzem z Choczni był Stanisław Turała (ur. 1907), posiadając uprawnienia mistrzowskie prowadził zakład w Wadowicach.

Jako ślusarze pracowali także: Edward Antecki (ur. 1890), Adolf Główka (ur. 1911), Antoni Hupert (ur. 1852), Józef Jabłoński (ur. 1896), Czesław Sępek (ur. 1906), Franciszek Skowron (ur. 1881), Wojciech Świętek (ur. 1899), Ludwik Turała (ur. 1909), Kazimierz Woźniak (ur. 1906).

• tkacze, nazywani też knapami lub textorami, a zajmujący się wytwarzaniem tkanin (w Choczni często z lnu) i ich wykańczaniem.

Tradycje choczeńskiego tkactwa sięgają 1594 roku, co oznacza, że udowodnione początki tego rzemiosła w Choczni są wcześniejsze, niż w Andrychowie !
Niestety w połowie XIX wieku tkactwo w Choczni zupełnie podupadło. Miejscem kojarzącym się z tkactwem w Choczni było tak zwane bielidło- brzegi nieistniejącego obecnie stawu u podnóża Pagórka Malatowskiego, gdzie tkacze wybielali na słońcu swoje tkaniny. Znanymi tkaczami w Choczni byli: Wit Szczepaniak (1603),  Sebastian Żak (1656), Maciej Brandys (1783), Kacper Cibor (1783), Klemens Piątek (1783), Marcin Pietruszka (1783), Szczepan Pietruszka (1783), Maciej Stankowicz (1792), Jakub Cibor (1829), Wojciech Cibor (1810), Mateusz Kolber (1810), Józef Matlak (około 1830), Wojciech Biel (1833), Stanisław Wyrwalski (po 1842). O tkaczu Franciszku Widlarzu z Choczni wspominają jeszcze źródła czeskie w 1877 roku.

• węglarze- trudniący się wypalaniem węgla drzewnego w mielerzach, czyli specjalnych kopcach ziemnych.

Jedynym znanym węglarzem z Choczni był Jerzy Strzeżoń, odnotowany w 1727 roku.

• wytwórcy urządzeń rolniczych

W 1903 roku Wawrzyniec Świętek oferował młynki własnego wyrobu do czyszczenia zboża "z plew, kąkola, stokłosy i nikłego zboża" w cenie od 20 do 40 koron oraz ule stożkowe i zamkowe.

• zegarmistrze, zajmujący się naprawą zegarów i zegarków, a także ich wytwarzaniem.

Najbardziej znanym zegarmistrzem w Choczni (w roku 1925) był Ludwik Woźniak (ur. 1899), który wyemigrował do Kanady i prowadził w Toronto usługi zegarmistrzowskie oraz sklep z zegarkami.